ÖZET
Bu makale, Türkçe ve Özbekçedeki basit cümlelerin karşılaştırmalı olarak incelenmesiyle ilgili sorunlardan birinin incelemesi üzerinedir. Basit cümlelerin özellikleri ve türleri Türkçe ve Özbekçeyle ilgili birçok araştırmaya konu olmuş ve bu dil biriminin karşılaştırmalı incelemesiyle ilgili birçok makale ve kitap da yayınlanmıştır. Ancak bu çalışmalarda karşılaştırılan dillerdeki basit cümlelerin ortak ve farklı yönleri tespit edilmiş, basit cümlelerin karşılaştırmalı incelemesinin yapılabilmesi için teorik bir esas olacak olan model verilmemiştir. Türk ve Özbek dilbiliminde bu konuya çeşitli yönlerden yaklaşılmıştır. Bu yaklaşımlarda ise farklılıklar olduğu görülmektedir. Türk dilbiliminin Fransız, Özbek dilbiliminin Rus dilbilimi etkisi altında gelişmesinden dolayı söz konusu iki dildeki birimlerin farklı ölçütlerde incelendiği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, bu dillerin gelişmesinde değişik sosyal faktörlerin de önemli rol oynadığını belirtmeliyiz. Makalede, Türkçe ve Özbekçedeki basit cümlelerin tasniflerine dair yaklaşımlar tahlil edilmekte ve bunun sonucu olarak basit cümlelerin karşılaştırmalı incelemesine esas olacak bir modelle ilgili düşünceler ileri sürülmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Özbek dilbilimi, Türk dilbilimi, karşılaştırmalı sözdizimi, basit cümle, basit cümleleri karşılaştırmalı inceleme modeli.

ABSTRACT

This article is about problems of comparative research of simple sentences in Uzbek and Turkish. The properties of Simple Sentences are analysed in Uzbek and Turkish linguistics, some problems of comparing these languages are investigeted. There are several research works devoted to this problem. However, the common and specific properties of Simple sentences in comparing languages has not been researched yet. There are different theories of classification of Simple sentences in Uzbek linguistics and Turkish linguistics. So Uzbek linguistics is developed under the influence of Russian linguistics. And Turkish linguistics is developed under the influence of French linguistics. Also there are two different social facts in the development of these languages. Different appoaches of classification of Simple sentences in Uzbek linguistics and Turkish linguistics.are analysed in this article. At the result the theoritical model of comparative research of Simple sentences in comparing languages is preposed.

KEY WORDS
Uzbek linguistics, Turkish linguistics, comparative syntaxis, simple sentence, the theoritical model of comparative research of simple sentences.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABDURAHMANOVA Mukaddas (2004) Özbek va türk tillarida ot kategoriyalarınıng talqini. Doktora tezi. Taşkent.
AHMEDOV A. (1979) Özbek tilida gapnıng kommunikativ turları. Taşkent: Fen.
BOBOYEVA A. (1978) Hozirgi özbek adabiy tilida toliqsiz gaplar. Taşkent: Fen. 
BABAKALONOVA R. (2000) Özbek tilida funksıonal-semantik şakllangan söz-gaplar. Doktora tezi. Taşkent.
BANGUOĞLU Tahsin (1990) Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
BASKAKOV Aleksey (1984) Predlojenie v sovremennom tureskom yazike. Moskva: Nauka.
BOLTABOYEV H. (1969) Özbek tilida murakkablaşgan sodda gaplar. Taşkent: Fen.
BURANOV Dj. (1983) Sravnitelnaya tipologiya angliyskogo i tyurkskix yazikov. Moskva: Visshaya shkola.
ÇETİN Mustafa (2002) Özbek va turk tillarida sintaktik derivatsiya. Doktora tezi. Taşkent.
DİZDAROĞLU Hikmet (1976) Tümcebilgisi. Ankara: TDK.
DEMİR Nurettin, Emine YILMAZ (2003) Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
DMITRIEV Nikolay K. (1961) “Detali prostogo predlojeniya”. V kn.: Issledovanie po sravnitelnoy grammatike tyurkskix yazikov. 19-61. Moskva: AN SSSR.
DMITRIEV Nikolay K. (1971) Stroy tyurkskix yazikov. Moskva: Nauka.
EDİSKUN Haydar (1993) Türkçe Dilbigisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
EKER Süer (2002) Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker.
ERGİN Muharrem (1993) Türk Dili Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
GENCAN Tahir. N. (1971) Dilbilgisi. İstanbul: Fen Fakültesi Basımevi.
GRÖNBECH Kaare (1995) Türkçenin yapısı (Çeviri: M. Akalın). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
HATİBOĞLU Vecihe (1982) Türkçenin Söz Dizimi.  Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
HOŞİMOV Ganijan (2003) Tipologiya slojnogo predlojeniya v raznosistemnix yazikax. Doktora tezi. Tashkent.
Hozirgi özbek adabiy tili (1966) -C. II. Taşkent: Fen.
HUDOYBERGANOVA Zilola (1999) Özbek va turk tillarida fe’lning ötgan zamon shakllari tizimi. Doktora tezi. Taşkent.
GADJİYEVA Ninel (1973) Osnovnie puti razvitiya sintaksiçeskoy strukturi tyurkskix yazikov. Moskva: Nauka.
GADJİYEVA Ninel, Boris SEREBRENNIKOV (1986) Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskix yazikov: Sintaksis. Moskva: Nauka.
GULOMOV Asqar, Matluba ASQAROVA (1987) Hozirgi özbek adabiy tili. Taşkent: Öqituvçi.
Issledovaniya po sintaksisu tyurkskix yazikov (1962) Moskva: Izd. Vost.lit-ri.
KONONOV Andrey N. (1941) Grammatika tureskogo yazika. Moskva: AN SSSR.
KONONOV Andrey N. (1956) Grammatika sovremennogo tureskogo literaturnogo yazika. Moskva: AN SSSR.
KONONOV Andrey N. (1960) Grammatika sovremennogo uzbekskogo literaturnogo yazika. Moskva: AN SSSR.
KARAHAN Leyla (1991) Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ.
KURBONOVA Muhabbat (2001) Özbek tilşunosligida formal-funksional yönaliş va sodda gap qurulışı talqını. Doktora tezi: Taşkent.
KURBONOVA Muhabbat (2002) Hozirgi zamon özbek tili (sodda gap sintaksisi uçun materiallar).  Taşkent: ÖzMU nashriyoti.
LUTFULLAYEVA Durdona (1997) Tasdiq gaplarda inkor va şakliy-mazmuniy nomuvofıqlık. Doktora tezi. Taşkent.
LEES R.B. (1962) “A compact analysis of Turkish personal morphemes”. American studies in Altaic lingvuitics. İndiana: İndiana University Publications. 141-171-s.
MAHMUDOV Nizamıttın (1984) Özbek tilidagi sodda gaplarda semantık-sıntaktır assimetrıya. Taşkent: Öqıtuvçı.
MAMAJANOV A. (1975) Periodi v sovremennom uzbekskom literaturnom yazike. Avtoref….kand. filol. nauk. Tashkent.
NURMANOV Abduhamid (1982) Gap haqıdagi sintaktik nazariyalar. Taşkent: Fen.
NURMAXANOVA Anvara (1965) Tipi prostogo predlojeniya v tyurkskix yazikax. Tashkent: Nauka.
Özbek tili grammatikasi (1976) Ikki ciltlik. C. II. Taşkent: Fan.
ORINBOYEV Baxtiyor (1990) Hozirgi özbek adabiy tili söz birikmasi va sodda gap sintaksisidan leksiyalar. Samarqand: SamDU nashri.
RASULOV  İ (1974) Hozirgi özbek tilida bir sostavli gaplar. Taşkent: Fen.
ROZIQOVA Gulnora (1999) Özbek tilida sintaktik polisemiya. Doktora tezi. Taşkent.
SEVORTYAN Edvarl (1961) “O nekotorix voprosax strukturi predlojeniya v tyurkskix yazikax”. V kn.: Issledovanie po sravnitelnoy grammatike tyurkskix yazikov.  1961.-Ch.III.-S.5-18. Moskva: AN SSSR.
SIDDIQOV Zafar (2000) Özbek va turk tillarida köruv leksemalari semantikasi. Doktora tezi. Taşkent.
Sintaksis prostogo predlojeniya v sovremennom nemeskom yazike (1982) Moskva: Moskovskiy Gosudarstvenniy pedagogicheskiy institut.
Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskix yazikov: morfologiya (1988) Moskva: Nauka.
ŞABANOV Cumali (2004) Turk va özbek tillarida harakat fe’llari semantikasi. Doktora tezi. Taşkent.
TOPARLI Recep (1988) Türk Dili. İki cilt. Erzurum: Ofset Tesisleri.
USMONOVA Shoira (1998) Özbek va turk tillarida somatik frazeologizmlar. Doktora tezi. Taşkent.
YAMAN Ertuğrul (2000) Türkçe ve Özbekçenin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması. Ankara: TDK.