ÖZET
Türkiye’de çok partili hayata geçiş süreci ve 1950li yıllar, Türk basın tarihi açısından enlerin yaşandığı olumlu/olumsuz birçok uygulamaya şahitlik eder. Tek partili rejime muhalefet olarak siyasi arenada yerini alan Demokrat Parti (DP), 1950 yılındaki iktidarıyla birlikte basın özgürlüklerine dair devrim niteliğinde uygulamalara imza atmış olsa da kısa süre içerisinde basında muhalif seslerin artmasıyla özgürlükçü ortam yerini çetin bir hükümet-basın çekişmesine bırakmıştır. DP dönemi basın politikalarında temel gündem, 1954 ve 1956 basın yasaları ile basın üzerindeki kontrolün katılaştırılması, hükümet tekelinde gazete kağıdı tahsisatı ve reklamların yanlı-yansız bütün basın organları arasında eşit paylaştırılması meselesine yoğunlaşmıştır. Türkiye’de çok partili hayata geçiş ve demokrasi sürecinde iktidarın muhalif basın karşısındaki tutumu, gelecek kuşak iktidarlara demokratik ya da antidemokratik teamüllerin miras bırakılması bakımından önem arz etmektedir. Bu çalışma, Başbakan Adnan Menderes ve DP iktidarının muhalif basın karşısındaki politikalarını İngiliz ve Fransız diplomatik temsilcilikleri gözünden yeniden okumayı hedeflemiştir. İngiliz ve Fransızların, DP iktidarının basın karşıtı politikaları ve Başbakan Menderes’e dair birbirlerine paralel tasvirler çizdiği görülmektedir. Bu tasvir ilk bakışta, hükümetin eleştiriye yoğun derecede hassasiyet duyduğu ve muhalif basını dize getirmek amacıyla baskıcı politikalar belirlediği şeklindedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Demokrat Parti, Adnan Menderes, Türk Basını, Henry Spitzmuller, Demokrasi

ABSTRACT

The transition period in which Turkey adopted democracy and the 1950s saw many of the most extreme positive and negative developments in Turkish press history. Press policies became an important part of the political agenda in the Democratic Party era through strengthening of control over the media with the 1954 and 1956 press laws, a paper subsidy for newspapers within the government monopoly, and the issue of the equal sharing of state-placed adverts between pro- and anti-government media organs. The stance of the government against the opposition press during Turkey's transition to a multi-party system and its first democratic experience is important from the perspective of whether it left a legacy of democratic or antidemocratic practices (or tendencies) to later generations and governments. This work aims to reconsider the policies of Prime Minister Adnan Menderes and his DP government towards the opposition press from the perspective of British and French diplomats. The British and French described Menderes and the press policies of the DP administration in very similar terms. Their descriptions, in brief, report that the government was extremely sensitive to criticism and that its repressive policies were aimed at bringing the opposition press into line.

KEY WORDS
The Democratic Party, Adnan Menderes, Turkish Press, Henry Spitzmuller, Democracy.

ARŞİV KAYNAKLARI/ ARCHIVE RESOURCES

Ministère des Affaires Étrangères à La Courneuve (MAE) Fransız Dışişleri Bakanlığı
MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol. 64, No: 26. Restrictions à la liberté sur la presse, M. Pierre Siraud à Christian Pineau, 11 Juin 1956.
MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol. 64, No: 150. Liberté de la presse en Turquie, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 19 Décembre 1958.
MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol. 68, No: 91. Résolution du 14ème congrès du P.R.P. concernant la presse, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville, Ministre des Affaires Étrangères, 17 January 1959.
MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol. 64, No: 212. Organes de Presse de la réaction en Turquie, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 14 Septembre 1959.
MAE, Série Europe 1946-1960, Turquie 1956-1960, Vol 64, No: 249. Intervention de l’Institut International de la Presse, M. Henry Spitzmuller Ambassadeur de France en Turquie à Son Excellence Monsieur Couve de Murville Ministre des Affaires Étrangères, 29 Décembre 1959.

National Archives of the UK, Foreign Office FO, Büyük Britanya/Birleşik Krallık Dışişleri Bakanlığı
FO 371/136517/RK1672/2, An Examination of the Turkish Press, C.T. Brant to Selwyn Lloyd, November 14, 1958
FO 371/136517/RK1672/1, Michael Stewart to Selwyn Lloyd, September 11, 1958.
FO 371/144790/RK1451/4, Mr. Ahmed Yalman, G. V. Adams to Southern Department, January 4, 1960.
FO 371/144790/RK1451/1, Control of the Press, Imprisonment of Journalists, C.T. Brant to Southern Department, February 26, 1959.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AHMAD Feroz (1977) The Turkish Experiment in Democracy, 1950-1975, Boulder: Westview Press.
ALBAYRAK Mustafa (2004) Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti, Ankara: Phoenix.
BİRAND Mehmet Ali, Can DÜNDAR, Bülent ÇAPLI (2007) Demirkırat, İstanbul: Doğan Yay.
BULUNMAZ Barı (2012) “Türk Basın Tarihi İçerisinde Demokrat Parti Dönemi ve Sansür Uygulamaları”, Öneri Dergisi, Cilt 10, 203-214.
COLIN Seymour-Ure (1974) The Political Impact of Mass Media, London: Sage Publications.
DWIGHT J. Simpson (1965) “Development as a Process: The Menderes Phase in Turkey,” Middle East Journal, Vol. 19, No:  2 (1965): 141-152.
DEĞERLİ, Esra S (2012) “Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950-1960)” Cilt 6, No. 2: 85-101.
EROĞUL Cem (1970) Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: Sevinç Matb.
Four Centuries of Turco-British Relations (1984) Eds. by William HALE and Ali İhsan BAĞIŞ, The Eothen Press, North Humberside.
GEORGEON François (1990) Kemalist Dönemde Türkiye’de Fransızca Yayın Yapan Basına Toplu Bir Bakış (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (ATAM), Cilt VI, No. 17: 321-335.
KAYA Ayşe E. E (2002) “Demokrat Parti Döneminde Basın-İktidar İlişkileri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Cilt 13, No. 1: 93-118.  
KAYA Ayşe E. E (2010) “Cumhuriyet Gazetesi’nin Demokrat Parti’nin Basın Politikalarına Bakışı: Nadir Nadi’nin Başyazıları Üzerine Bir İnceleme”, Akademia, Cilt 1, No. 4: 63-77.
KAYA Raşit & Barış ÇAKMUR (2010) “Politics and the mass media in Turkey”, Turkish Studies, Vol. 11, No. 4: 521-537.
KARPAT Kemal H (1959) Turkey's Politics: The Transition to a Multi-Party System. Princeton, NJ: Princeton University Press.
KUBİLAY Çağla (2014) “Demokrat Parti Döneminde Bir Baskı ve Denetim Mekanizması Olarak Cevap ve Düzeltme Hakkının Kullanımı: Ulus Örneği (1956-1960)”, Dumlupınar University Journal of Social Science/Dumlupinar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 39, No. 1: 187-202.
KOLTUK Durmuş Ali (2008) "II. Dünya Savaşı’ndan Sonra Çok Partili Hayata Geçişte CHP ve İsmet İnönü." Vol. 12, No. 2 (2008).
SAYARI Sabri (2002) “Adnan Menderes: Between Democratic and Authoritarian Populism”, Political Leaders and Democracy in Turkey, Boston: Lexington Books.
TOPUZ Hıfzı (2016) Türk Basın Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Turkey in the 1960’s and 1970’s (2010) edited by Rıfat N. Bali, İstanbul: Libra Yay.
VANDERLIPPE John M (2012) The Politics of Turkish Democracy: Ismet Inonu and the formation of the multi-party system, 1938-1950, NY: SUNY Press.
YALMAN Ahmet Emin (1947) "The Struggle for Multi-Party Government in Turkey”, The Middle East Journal (1947), Vol. 1, No. 2:  46-58.
YEŞİLBURSA B. Kemal (2000) “A General Review of Turkey’s Internal Affairs During The Democrat Party Period According to British Documents, 1950-60”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (ATAM) Cilt LXVI, No. 48: 797-835.
YILDIZ Nuran (1996) "Demokrat Parti İktidarı ve Basın (1950-1960)" Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 51, No.1: 481-505.
YILMAZ Saadet (2009) “Turkish Journalists as the “Chivalry” of Democracy: The Case of the Co-emergence of Democrat Party and Turkish Journalists’ Association in 1946”, European Journal of Economic and Political Studies Vol. 2, No. 2: 145–160.