ÖZET
Çalışmada, esas olarak Mehmet Emin Efendi’nin Gediz kazası erkek rüşdiye mektebi muallim-i sânîliğine asaleten tayini sürecine odaklanılmıştır. Gediz kazası maarif komisyonu tarafından yapılan muallim-i sânîlik imtihanında sorulan sorular ve Mehmet Emin Efendi’nin verdiği cevaplar analiz edilmiştir. İmtihanı müteakip mektebe asaleten tayin edilme süreci ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Konu bütünlüğünü sağlamak amacıyla çalışmada Gediz kazası erkek rüşdiye mektebi hakkında ampirik bilgilere yer verilmiştir. Literatürde mevcut olmaması sebebiyle imtihan soruları ve Mehmet Emin Efendi’nin cevapları ek olarak çalışmanın sonuna aynen ilave edilmiştir. Arşiv belgelerine dayalı olarak gerçekleştirilen çalışma, eğitim tarihi araştırmalarına mahallî düzeyde katkıda bulunma amacını taşımaktadır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Gediz, erkek ve kız rüşdiye mektebi, muallim-i sânî, muallim imtihânı, muallim-i sanî Mehmet Emin Efendi’nin tayini.

ABSTRACT

This study mainly focuses on the bureaucratic process of appointment of Mehmet Emin Efendi to Boys’ Rushdiye of Gediz district as muallim-i sânî (the second teacher). It analyzes the questions asked in the exam for muallim-i sânî (the second teacher) position by the education commission of Gediz district and answers given by Mehmet Emin Efendi. It extensively examines his appointment process after the exam. Empirical information on Boys’ Rushdiye of Gediz district is also included. Additionally, exam questions and answers of Mehmet Emin Efendi are all added to the end of the study, since they are not available in the existing literature sources. The aim of this study, which is based on archival documents, is to contribute locally to the historical research on modernisation Turkish education.

KEY WORDS
Gediz district, boys’ and girls’ rushdiye, muallim-i sânî (the second teacher), teaching and Ottoman teacher examination system in Hamidian era, Ottoman educational bureaucracy, the appointement of Mehmet Emin Efendi as a second teacher (case study)

ARŞİV KAYNAKLARI / ARCHIVE RESOURCES

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA, İstanbul)
       Maârif Nezâreti, Mektûbî Kalemi [MF. MKT]
       MF. MKT. 1074/23, 25 Ağustos 1908/27 B 1326; MF. MKT. 1088/80, 23 Aralık 1908/29 Za 1326; MF. MKT. 17/22, 21 Şubat 1874/4 M 1291; MF. MKT. 20/109, 11 Eylül 1874/29 B 1291; MF. MKT. 22/115, 14 Aralık 1874/5 Za 1291; MF. MKT. 22/35, 4 Aralık 1874/24 L 1291; MF. MKT. 23/86, 2 Ocak 1875/24 Za 1291; MF. MKT. 43/82, 5 Ekim 1876/16 N 1293; MF. MKT. 50/148, 17 Ağustos 1877/7 Ş 1294; MF. MKT. 509/9, 17 Haziran 1900/18 S 1318; MF. MKT. 538/19, 1 Aralık 1900/8 Ş 1318; MF. MKT. 538/19, 1 Aralık 1900/8 Ş 1318; MF. MKT. 55/25, 10 Nisan 1878/7 R 1295; MF. MKT. 55/35, 10 Nisan 1878/7 R 1295.
Hüdavendigâr Vilâyeti Salnâmeleri
1870-1871/H.1287 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Bursa.
1885-1886/H.1303 Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Bursa. 
1888-1889/H.1306 Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Bursa.
1891-1892/1307 Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Bursa.
1893-1894/H.1311 Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Bursa. 
1894-1895/H.1312 Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Bursa. 
1895-1896/H.1313 Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Bursa. 
1897-1898/H.1315 Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Bursa.
1898-1899/H.1316 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Bursa.
1903-1904/H.1321 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Bursa.
1904-1905/H.1322 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Bursa.
1905-1906/H.1323 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Bursa.
1906-1907/H.1324 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Bursa.
Maarif Salnâmeleri
1898-1899/H.1316 Sâlnâme-i Nezâret-i Ma’ârif-i Umumiye, Matbaa-ı Amire, Dârü’l-Hilâfeti’l-A1iyye, 1316.
1899-1900/H.1317 Sâlnâme-i Nezâret-i Ma’ârif-i Umumiye, Matbaa-ı Amire, Dârü’l-Hilâfeti’l-A1iyye, 1317.
1900-1901/H.1318 Sâlnâme-i Nezâret-i Ma’ârif-i Umumiye, Matbaa-ı Amire, Dârü’l-Hilâfeti’l-A1iyye, 1318.
1901-1902/H.1319 Sâlnâme-i Nezâret-i Ma’ârif-i Umumiye, Matbaa-ı Amire, Dârü’l-Hilâfeti’l-A1iyye, 1319.
1903-1904/H. 1321 Sâlnâme-i Nezâret-i Ma’ârif-i Umumiye, Matbaa-ı Amire, Dârü’l-Hilâfeti’l-A1iyye, 1321.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ALTINOVA A. (2010) Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
ATA Bahri (2009) Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Bir Ders Araç-Gereçleri Lojistik Merkezi: Maarif Kütüphanesi (1872-1895), Tarihin Peşinde, Sayı 1: 27-36, http://tarihinpesinde.com/dergimiz/mart2009/s1_03.pdf 
CİHAN A. (2007) Osmanlı’da Eğitim. İstanbul: 3F Yayınevi.
ÇAKMAK B., GÖKÇEOĞLU B. (2016) Milas Kazası Erkek Rüşdiye Mektebi, Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD), 13/25, 411-64.
ÇAKMAK B., KUL B. (2016) Osmanlı Taşrasında Maarifin Modernleşme Serüveni: Sandıklı Kazası Rüşdiye Mektepleri, Halil İnalcık Armağanı III Tarih Araştırmaları, Ahmet ÖZCAN (Ed.), Ankara: DOĞUBATI Yayınları, 318-368.
ÇAKMAK B., YERLİKAYA F. (2014) Gebze Erkek Rüşdiye Mektebi, I. Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Sempozyumu, Bildiriler, 2-4 Mayıs 2014, I, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayını, 1193-1209.
DOĞANAY F. K. (2011) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
ERDOĞDU T. (1996) Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı I, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 51/1, 183-247.
ERDOĞDU T. (1997) Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı II, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 52/1, 247-285.
KODAMAN B. (1991) Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
MAHMUD CEVAD İBN-İ EŞ-ŞEYH NÂFİ (1338) Maârif-i Umûmiyye Nezâreti Târîhçe-i Teşkîlât ve İcrââtı, Dersaadet: Matba’a-ı Âmire.
ÖZCAN A. (1992) Tanzimat Döneminde Öğretmen Yetiştirme Meselesi. 150. Yılında Tanzimat, Ankara, 441-474.
ÖZTÜRK C. (1993) Dârülmuallimîn, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, 551-552.
SOMEL A. S. (2000) Osmanlı Modernleşme Döneminde Kız Eğitimi, Kebikeç, 10, 223-238.
ÜNAL U. (2008) Meclis-i Kebîr-i Maârif 1869-1922, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.