ÖZET

Oğuz grubu içinde yer alan Horasan Türkçesi, günümüzde İran’ın kuzeydoğusundaki Kuzey Horasan ve Razavi Horasan eyaletleri ile Türkmenistan sınırında ve Özbekistan sınırındaki Amu Derya’nın biraz doğusunda 2 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Dil özellikleri bakımından Azerbaycan ve Türkmen Türkçeleri arasında duran Horasan Türkçesinin önemli taraflarından biri, Batı Türkçesinin başında karşılaşılan “olga-bolga” dilli (karışık dilli) eserlerin yorumlanmasında kilit rol oynamasıdır. Bu çalışmada Horasan Türkçesinin Bocnurd ağzında işletilen {-(I)ddI(r)} ve {-ūdi} yapıları üzerinde durulmuştur. {-(I)ddI(r)} yapısı, {-(X)p} eki ile turur’un kalıplaşması sonucunda oluşmuştur. {-ūdi} ise, {-(I)p} eki ve {-di} ekini alan er- fiilinin birleşmesinden oluşmuş birleşik çekim (hikâye birleşik çekimi) yapısıdır. Çalışma kapsamında Bocnurd ağzına dayalı metinlerden hareketle {-(I)ddI(r)} ve {-ūdi} yapıları, art ve eş zamanlı bir düzlemde tarihî ve çağdaş lehçelerle karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Horasan Türkçesi, Bocnurd Ağzı, geçmiş zaman eki.

ABSTRACT

Khorasan Turkish from Oghuz group has been spoken by 2 million people in the North Khorasan and Razavi Khorasan provinces in the northeast of Iran and in the east of Amu Darya bordering on Turkmenistan and Uzbekistan today. One of the important characteristics of Khorasan Turkic, which is between Azerbaijan and Turkmen Turkish in terms of language properties, is its key role for interpreting the works written with “olga-bolga” language (mixed language) met in West Turkish.  In this study, the structures of {-(I)ddI(r)} and {-ūdi} operated in the dialect of Bojnurd in Khorasan Turkish were discussed. The structure of {-(I)ddI(r)} is formed as a result of fixed form of {-(X)p} suffix and turur. {-ūdi} is the structure of combined inflection (imperfect inflection) composed of the verb er- taking {-(I)p} and {-di} suffixes. Within the context of the study, the structures of {-(I)ddI(r)} and {-ūdi} were studied based on the texts from the dialect of Bojnurd by comparing historical and contemporary dialects on diachronic and simultaneous level.

KEY WORDS
Khorasan Turkish, Dialect of Bojnurd, past tense suffix.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ATA, A. (2003) Harezm-Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 36.
ATICI, A. (2015) Sungur Türkçesi. Konya: Eğitim Yayınevi.
AYVERDİ, S. (2006) Köprülüce’deki Köşk. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
BOZKURT, F. (2005) Türklerin Dili. Ankara: Kapı Yayınları.
ÇARIYAROV, B. (1969) Günorta, Günbatar Türki Dillerde İşlik Zamanları. Aşgabat: Ilım Neşriyatı.
ÇOKUM, S. (1978) Bizim Diyar. İstanbul: Türk Edebiyat Vakfı Yayınları.
DOERFER, G.-HESCHE, W. (2002) Horasan Türklerinin Tarihi ve Edebiyatı. (çev. Sultan TULU), Türk Dünyası, 14, 319-336.
DOERFER, G. (1988) Grammatik des chaladsch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
DOĞAN, T. (2010) Urmiye Ağızları. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.
DOĞAN, T. (2016) Ġeşeng Ginle. Horasan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Akçağ Yayınları.
ECKMANN, J. (1998) Harezm Türkçesi. Tarihî Türk Şiveleri. (çev. Mehmet AKALIN), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
ECKMANN, J. (2003) Çağatayca El Kitabı, (çev. Günay KARAAĞAÇ), Ankara: Akçağ Yayınları.
ECKMANN, J. (2004) (Tıpkıbasım ve Çeviriyazı), Nehcü’l-Ferādìs (UştmaḫlarnıÆ Açuq Yolı-Cennetlerin Açık Yolu)-I Metin, II. Tıpkıbasım. (haz. Semih TEZCAN-Hamza ZÜLFİKAR), Ankara: TDK Yayınları.
ERCİLASUN, A. B. (2002) Kars İli Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
ERDEM, M. (2008) Modern Oğuz Türkçesinde Belirsiz Geçmiş Zaman Ekleri. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Prof.Dr. M. Cihat Özönder’in Anısına 2, 5(9), 199-215.
ERGİN, M. (1997) Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK Yayınları.
FÁZSY, Sz. (1977) Das Bodschnurdi, ein türkischer Dialekt in Chorasan, Ostpersien. Zürich.
GÖKDAĞ, B. A. (2009) Azerbaycan ve İran Türk Ağızlarında Fiilin Öğrenilen Geçmiş Zaman Formasının Değişik Bir Şekli. Turkish Studies, Volume 4/8 Fall, 210-215.
GÜLSEVİN, G. (2007) Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
GÜNER, G. (2013) Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Kesit Yayınları.
HEYET, C. (2008) Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri. (çev. Mürsel ÖZTÜRK), Ankara: TDK Yayınları.
İSLAMOV, M. (1968) Azerbaycan Dilinin Nuha Dialekti. Bakü.
KARA, M. (2005) Türkmen Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
KARAMANLIOĞLU, A. (1996) Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I-Fiil-Basit Çekim (2006). Ankara: TDK Yayınları.
KAZIMOV, Q. Ş. (2010) Müasir Azerbaycan Dili. Morfologiya. Bakü: Elm ve Tehsil.
KERSLAKE, C. (1998) Ottoman Turkish. The Turkic languages, (ed. Lars JOHANSON and Éva Á. CSATÓ), London ve New York, Routledge, 179-203.
KORKMAZ, Z. (2003) Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
MACE, J. (2003) Persian Grammar. USA: Roudledge Curzon.
ÖZKAN, A. (2000) Kitâb-ı Mukaddime-i Ebu’l-Leysi’s-Semerkandî’nin Dil Özellikleri. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi/5, 177-200.
ÖZKAN, N. (1996) Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
ÖZTÜRK, R. (1997) Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil. Ankara: TDK Yayınları.
PAŞAYEV, G. vd. (2004) İrak Türkmen Lehçesi. Bakü: Elm, Nurlan.
ŞİRELİYEV, M. (2008) Azerbaycan Dialektologiyasının Esasları. Bakü: Şerq-Gerb.
TARLAN, A. N. (1981) Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
TİMURTAŞ, F. K. (2005) Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
TULU, S. (1989) Chorasantürkische Materialien aus Kalāt bei Esfarāyen. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
YAGHOOBİ, V. (2011) Bir Kaşkay Türk Şiiri Antolojisi: Ḳaşḳā’i Şiʽri yā Āsār-i Şuʽarā-yi Ḳaşḳā’î. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.