ÖZET

Mustafa Kemal Paşa liderliğinde Türk milletinin emperyalist devletlere ve uzantılarına karşı verdiği İstiklâl Mücadelesi, mazlum milletlere nasıl esin kaynağı olduysa bu mücadelenin devamında Türkiye Cumhuriyeti’nin Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde yapmış olduğu inkılâplar da Müslüman ve geri kalmış ülkelere model olmuştur. Bu anlamda Türkiye’yi kendisine model alan ülkelerden birisi de Arnavutluk’tur. Nüfusunun çoğunluğunun Müslüman olması nedeniyle Arnavutların, Osmanlı Devleti’nde asli unsur olarak kabul edilmeleri ve yaklaşık beş asır Türklerle kader birliği yapmış olmaları bu modellikte en önemli etkendir. Arnavutluk’un içeride siyasî birliğini geç tamamlaması ve Cumhurbaşkanı Zog’un İtalya’nın desteği ile 1 Eylül 1928 günü krallığını ilan etmesiyle Türkiye-Arnavutluk ilişkileri kesintiye uğrar. II. Balkan Konferansı’nın İstanbul’da (20 Ekim 1931) yapılması nedeniyle Atatürk’ün Balkan Devlet Başkanlarına telgraf çekmesiyle yeniden başlayan diplomatik ilişkiler, bekar olan Arnavut Kralı Zog’un kız kardeşi Saniye’yi II. Abdülhamit’in oğlu Abid Efendi ile evlendirmesiyle (Ocak 1936) yeniden bozulur. Türkiye-Arnavutluk ilişkilerinin inişli çıkışlı seyrettiği bu dönemde Arnavut gençlik liderliği de yapmış olan İsmet Toto, kendisi ve ülkesi için esin kaynağı olarak Türkiye’nin lideri Gazi Mustafa Kemal’i rehber olarak kabul eder ve ismi Türkçe, içeriği Arnavutça olan bir kitap yazar. Kral yönetimi, İsmet Toto’ya, yazdığı kitap ile fikir ve eylemlerinin bedelini hayatıyla ödetir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
İsmet Toto, Gazi Mustafa Kemal, Kral Zog, Türkiye, Arnavutluk.

ABSTRACT

The Turkish Struggle of Independence under the leadership of Mustafa Kemal Pasha, has been a great source of inspiration against imperialist nations and their supporters. In the sequel, reforms made by Turkish Republic thanks to Mustafa Kemal Atatürk sat an example for Muslim and backward Muslim and Non-Muslim countries under the European colonial rule. In this sense, Albania, former and one of the Ottoman imperial Balkan vilayet, is one of the countries that took model  of Turkey to modernization itself. Muslim Albanians are considered to be the main element in the Ottoman Empire and sharing a common fate for almost five centuries has been an important factor for taking Turkey as a model. Turkey’s relation with Albania, after the collapse of Ottoman Empire and freed from Ottoman rule in the beginning of 20th century and interrupted by the late contemplation of Albania’s political alliance inside the country and president Zog’s declaration of the kingdom with the support of Italy on September 1, 1928. Diplomatic relations established after Atatürk’s sending telegraph to this Balkan sovereign to invite him to the II Balkan Conference which was held in İstanbul (20 October 1931), destroyed by the marriage of Albanian king’s single sister Saniye II and Abdülhamit II’s son Abid Efendi (January 1936). During this difficult period of time with ups and downs, İsmet Toto who became the leader of Albanian youth, accepted Turkey’s leader Gazi Mustafa Kemal as a source of inspiration and as a political and guide for nationalistic, modern, liberal and anti-monarchist ideas himself and for his country. He wrote a book, titled in Turkish on Ataturk and the meaning of Turkish Revolution, explained why the Albanian nation pursuit that Turkish way of modernization. The content of this book has been written in Albanian. The king’s governance, not only felt uncomfortable with the content of that political book and but also made İsmet Toto pay the price of his ideas and actions with his life.

KEY WORDS
Ismet Toto, Gazi Mustafa Kemal, King Zog, Turkey, Albania.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Ansiklopedi/Encyclopedia
Akademia e Shkencave e Shqıpërısë, Historia e Popullit Sqiptar III (ASSHPS), Tiran, 2007.
Fjalor Enciklopedik Shqiptar (FES), Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 2009.

Gazete / Newspapers
Cumhuriyet Gazetesi,  18 Mayıs 1937,s. 3.
Cumhuriyet Gazetesi,20 Mayıs 1937,s. 3.
Cumhuriyet Gazetesi,,  23 Mayıs 1937, s.1-5.
Cumhuriyet Gazetesi,, 18 Mayıs 1937, s. 1-6.
Shekulli i Ri Gazetesi, 21 Ağustos 1928,  s.1.
Shekulli i Ri Gazetesi, 4 Ağustos 1928, s.2.
Tan Gazetesi, 17 Ekim 1937,s.7.
Ulus Gazetesi, 17- 18 Mayıs 1937, s.3
 Vatra Gazetesi, 3 Kasım 1935, sayı:445, s.1.

Kitap ve Makale /Books and Articles
ARMSTRONG, H.C. (1997) Bozkurt, Arba Yayınları, İstanbul.
Atatürk’ün Armstrong’a Cevabı, “Bozkurt” Kitabındaki Yanlışlar ve Çarpıtmalar (1998)  Derleyen Sadi Borak, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1998.
GÜLER, Ali (2013) Atatürk’ün Saklanan Şeceresi, Yeditepe Yayınları, İstanbul
KARAOSMANOĞLU, Yakup (2004) Zoraki Diplomat, İletişim Yayınları, İstanbul.
KULLA, Ndriçim (2003)  Antologji Emendimit Shqiptar 1870-1945, Botimi i parë “Plejad”, MERCANİ B (1930), İctihat Dergisi, 1 Kasım, s.5498-5501.
LÛTFİ, Halil (17 Ekim 1937) “Arnavutluk Dahiliye Nazırı B. Musa Yuka Son İhtilâl Hareketini İzah Ediyor,” Tan Gazetes,  s. 7.
LÛTFİ, Halil (22 Ekim  1937) “Arnavutlukta Son İsyan”, Tan Gazetesi, s. 7.
NİKA, Nevila (29 Aralık 2013) ABC News Albania,  https://www.youtube.com/watch?v=xiPLXVRkl1I.
ÖZ, Mehmet Ali (2017) Atatürk’ün Ailesi, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Atatürk’ün Soy Kütüğü, Asi Kitap, İstanbul.
ÖZCAN H. (2011), Atatürk Dönemi Türkiye-Arnavutluk İlişkileri (1920-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
QENDRO, Halil ve GANİ İbrahim (1997) İsmet Toto Bota e një djali kreyngritës, Përgantitën për shytp: Shtëpia Botuese Toena, Tiranë.
Tiranë, 2003, s. 816-817.
TOTO, İsmet (1935) Gazi Kemal Atatürk, Skice Jetëshkrimi, Krijonjës Dhe Pris I Turqıs Së Rë, Shtypshkroja “Nikaj” Tiranë.
ZUHTU, Mumtaz (19 Mart 1927) “Türkiye’nin Gelişimi”, Gazeta e Korçës, s. 1.