ÖZET

Beket Serkebayulı ve Ernazar Kenjalıulı adlı Kazak kahramanları, 1855 yılında Kazak hanı Arslan Canturin’in öldürülmesine ve 1847-1858 yılları arasında Eset Kötibarulı önderliğinde Ruslara karşı çıkarılan millî bağımsızlık isyanına iştirak etmişlerdir. Onların kahramanlıkları Kazak halkı arasında yayılmış, destanlaşarak halk türkülerine konu olmuştur. Sonradan, Beket Batır Jırı olarak ünlenen bu halk türkülerinin bilinen varyantlarından ilki İ. V. Aniçkov tarafından hazırlanmış ve 1896 yılında Kazan’da İmparatorluk Üniversitesi Basımevi tarafından Pamyatniki kirgizskago narodnago tvorçestva. Kirgizskaya bılina o geroyah’ İr’ Nazare i Bekete [Kırgız Halk Yaratıcılığı Abideleri. Er Nazar ve Beket Adlı Kahramanlar Hakkınd aki Kırgız Destanı] adıyla ayrıbasım olarak basılmıştır. Makalede, Ėr Naẓar menen BėkėtdiÆ Ṭolġavı [Er Nazar ile Beket Destanı] başlığını taşıyan Aniçkov varyantı, çeviri yazısı ve Türkiye Türkçesi aktarması ile verilmiş, metinde geçen önemli dil özellikleri tanıtılmaya çalışılmış ve metnin gramatikal dizini hazırlanmıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Türkistan, Çağdaş Türk Lehçeleri, tarihî metinler, Beket Batır, Ernazar Batır.

ABSTRACT

The Kazakh heroes named Beket Serkebayulı and Ernazar Kenjalıulı participated in the murder of the Kazakh khan Arslan Canturin in 1855 and the national independence uprising against the Russians led by Eset Kötibarulı between 1847-1858. Their heroism spread among the Kazakh people, and they became a subject of folk songs as legends. Later on, first of the well-known issues of these folk songs, which became famous as Beket Batyr Jyry, was prepared by I. V. Anichkov, and in 1896, in Kazan, it was offprinted by the Imperial University Printing House as Pamyatniki kirgizskago narodnago tvorçestva. Kyrgyzskaya bylina o geroyax’ İr’ Nazare i Bekete (Kyrgyz People's Creativity Monuments, Kyrgyz Epic About the Heroes Named Er Nazar and Beket). In the article, the Anichkov issue bearing the title of the Ėr Naẓar menen BėkėtdiÆ Ṭolġavı (Epic of Er Nazar and Beket) was given with translation book and Turkish narration, the important language features mentioned in the text were tried to be introduced and the grammatical index of the text was prepared.

KEY WORDS
Turkestan, modern Turkish dialects, historical texts, Beket Batyr, Ernazar Batyr.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ANİÇKOV’ İ.V. (1896) Pamyatniki kirgizskago narodnago tvorçestva. Kirgizskaya bılina o geroyah İr’-Nazare i Bikete. Kazan’: Tipo-litografiya İmperatorskago Universiteta.
ASANOV Cubanazar: http://www.aktobegazeti.kz/?p=23622 (16 Kasım 2016).
Babalar sözi. Jüz tomdık. Batırlar jırı. 33 tom (2006) (Editörler: S. QOSAN, S. KASKABASOV, E. NARIMBETOV, N. AKIŞ). Astana: Edebiyet Jene Öner İnstitutı&Foliant.
Babalar sözi. Jüz tomdık. Batırlar jırı. 56 tom (2009) (Editörler: B. EZİBAYEVA, Ş. ELEUKENOV, S. KASKABASOV, S. KORABAY). Astana: Edebiyet Jene Öner İnstitutı&Foliant.
BALAKAYEV M., T. KORDABAYEV, A. HASENOVA, A. ISKAKOV (1967) Kazak Tiliniñ Grammatikası-1. Morfologiya. Almatı: Kazak SSR-niñ “GILIM” Baspası.
BİSENBAYEV P. (2014) “Beket Batır” Jırının Tarihi negizi. El Farabi KazUU habarşısı. Tarih seriyası, № 4 (75), 22-26. s.
BOLGANBAYULI Eset, Gabdolla KALİULI (1997) Kazirgi Kazak Tilinin leksikologiyası men Frazeologiyası. Almatı: Sanat.
BUDAGOV L. (1869) Sravnitel’nıy Slovar’ Turetsko-Tatarskih’ Nareçiy. Tom I-II. S-Peterburg’: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’.
DEVELLİOĞLU F. (1986) Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
DİVAYEV E. (1897) Pamyatniki kirgizskago narodnago tvorçestva. Kirgizskaya bılina o Biket’-Batıre. Kazan’: Tipo-litografiya İmperatorskago Universiteta.
DİVAYEV E. (1922) Ebubekir Divayevding cıynagan sözderi. Batırlar, üçinçi bölüm, Beket.Taşkend: Türkistan Respublikasınıng baspa söz cınaruvçı mahkemesi.
DOSKARAEV  J.,  Ş. SARIBAYEV (1960) Oktyabr Revolyutsiyasınan Burın Basılıp Şıkkan Keybir Nuskalardın Tili Jayında. Kazak Tili Tarıhı men Dialektologiyasının Meseleleri. 3 Şiguı. 161-168. s. Almatı: Gılım.
DOSKARAEV  J., K. AYTAZİN, Ş. BEKTUROV vd. (1969) Kazak Tilinin Dialektologiyalık Sözdigi. Almatı: Gılım.
ECKMANN J. (1988) Çağatayca El Kitabı. (Tercüme: Günay KARAAĞAÇ) İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları No. 3412.
EVEZOV Muhtar (2014) Muhtar Evezov şıgarmalarının elü tomdık tolık jinagı, 4-tom. Zerttevler, okulıktar, edebi nuskalar (1924-1930) (Redaksiyon Heyeti: M. KUL-MUHAMMED, A. SERİNJİPOV) Almatı: Devir, Jibek Jolı.
GABDULLİN Melik (1974) Kazak halkının auız edebiyeti. Almatı: Mektep baspası.
JUSİPOV Nartay Kuandıkulı (2007) Kazak fol’klortanu gılımı: XX gasırdın birinşi jartısı. Pavlodar: Toraygırov atındagı Pavlodar Memlekettik Universiteti.
KALİYEV G. (1985) Kazak Govorlarındagı Dialektilik Söz Tudıru. Almatı: Mektep.
KALİYEV G., Ş. SARIBAYEV (1967) Kazak Dialektologiyası. Almatı: Mektep.
KARAMANLIOĞLU A. F. (1994) Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Kazak Tilinin Dialektologiyalık Sözdigi (1969) Almatı: Gılım.
Kazak Tilinin Dialektologiyalık Sözdigi-1 (1996) Almatı: Gılım.
Kazak Tilinin Dialektologiyalık Sözdigi-2 (1999) Almatı: Gılım.
Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi. Birinşi Tom (1959) (Editör: İ. K. KENESBAYEV). Almatı: Kazak SSR Gılım Akademiyasının Baspası.
Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi. Ekinşi Tom (1961) (Editör: İ. K. KENESBAYEV). Almatı: Kazak SSR Gılım Akademiyasının Baspası.
KORDABAYEV  T., M. TOMANOV (1975) Tarihi Grammatika Meseleleri. Almatı: Mektep.
KUDAYBERGENOV S., A. TURSUNOV, C. SIDIKOV (1980) Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası, I. Bölüm, Fonetika cana Morfologiya. Frunze: İlim Basması.
MELİORANSKİY P. M. (1894) Kratkaya Grammatika Kazak-Kirgizskago Yazıka. Çast I. Fonetika i Etimologiya. Sanktpeterburg’: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’.
MUHAMEDCONOV K. (1983) Canubiy Kozog’istondagi Özbek Şevalari Morfologiyasi. Toşkent: Fan.
NURMAGAMBETOV E. (1978) Kazak Tili Govorlarının Batıs Tobı. Almatı: Gılım.
NURMAGAMBETOV E. (1986) Kazak Govorlarının Grammatikası. Almatı: Gılım.
Özbek Tilining İzohli Lug’ati I, II. (1981) (Editör: Z. M. MA’RUFOV). Moskva: Rus Tili Naşriyoti.
SMAGULOVA Svetlana (2011) Kazak merzimdi baspasözi: Şıgu tarihı men darektik manızı (XX g. 20-30 jj.). Almatı: Eltanım baspası.
TASMAGAMBETOV İ. N., M. M. TEJİN vd. (2005) Kazak edebiyeti. Entsiklopediyalık anıktamalık Almatı: Aruna baspası.
TIMBOLOVA A.O., A.S. KUŞKİMBAYEVA (2014) P’yesalar tilinin poetikalık erekşeligi. BKMU habarşısı, № 1(53), Oral-Uralsk, 215-223.
TÖMÜR H. (1987) Hazirqi Zaman Uyġur Tili Grammatikisi (Morfologiye). Pekin: Milletler Neşriyati.
TURSUNOV U., C. MUHTAROV, Ş. RAHMATULLAYEV (1975) Hozirgi O’zbek Adabiy Tili. Taşkent: Okıtuvçı Neşriyatı.
Uygur Tiliniŋ İzahliq Lugiti (1990) (Hazırlayanlar: A. YAKUB, G. GEYURANİ  vd.). Ürümçi: Şincaŋ Heliq Neşriyati.
YUDAHİN K. K. (1985) Kirgizsko-Russkiy Slovar I, II. Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii.