ÖZET

Makale Sahaların etnografya malzemesini derleyen A. A. Savvin’in arşiv mirasının incelenmesine hasredilmiştir. Savvin tarafından derlenen malzeme büyük ölçüde etnos ve kültürün kökeni, geleneksel dinî inanışlar, mitoloji, yaşam kültürü, Kuzey Sahaları, ulusal yemekler, savaş gibi Saha etnografyasına ilişkin meseleler hakkındadır. Eldeki makalenin yazarı A.A. Savvin’in Saha araştırmalarına katkısını V.M. İonov ve S.İ. Nikolayev gibi ünlü araştırmacılar ile aynı düzeyde önemli görmektedir. Savvin, geçen yüzyılın 30-40’lı yıllarında yaptığı alan araştırmalarında Saha halkının kaybolmakta olan etnografik varlığını, yaşam kültürünün korunan unsurlarını kaydetmiştir. Makalede Savvin’in kayıtlarından büyü, totemizm, fetişizm ve animizme ilişkin bölümler ele alınmaktadır. Savvin fetişimzi ‘ımıı’ olarak adlandırmakta ve çeşitli bölgelerin kendi fetişleri bulunduğundan söz etmektedir. Avcı kültü, avcılık ilâhı Bayanay’ı oldukça ayrıntılı tasvir etmektedir. Savvin’in kayıtlarında Sahaların geleneksel dininin unsurları Şamanizm’den ayrı bütün bir dünya görüşü sistemi olarak ortaya çıkmaktadır. Muhtemelen bu durum Sovyet iktidarının baskısı altında Şamanizm kurumunun kaybolmasıyla ilişkilidir. A.A. Savvin Yakutistan’ı pek çok kez gezmiş, alan araştırması ile malzemeler derlemiştir.  Ancak bunların büyük kısmı henüz yayımlanmamıştır. Savvin ayrıca geleneksel tıbbın yöntemleriyle de ilgilenmiştir. Savaşma ile ilgili de pek çok özgün malzeme derlemiştir. Bu noktada Savvin, Sahaların korunma aracı kuyak, ok ve yay üzerine derin araştırmalar yapan bir bilim adamı olarak karşımıza çıkmaktadır. Sahaların çeşitli tipteki evleri ile ilgili tasvirleri de büyük ilgi çekmektedir. Kültsel bir anlamı olan Saha yurdu ‘Mogol urasa’nın oldukça ayrıntılı bir tasviri verilmiştir. Ayrıca Saha balagan’ı ve kamelok-osox’u ve F.M. Zıkov’un Sahaların maddî kültürü üzerine iki monografidsinde bilim âlemine sunduğu iş âletlerini de ayrıntılı olarak tasvir etmiştir.  A.A. Savvin’İn Yakut homus’u üzerine araştırması kendisi henüz hayattayken makale olarak yayımlanmıştır, 2005 yılında ise Ye. N. Romanova’nın çabalarıyla, onun kımız ve tarım ürünlerinin yararlı özelliklerinin anlatıldığı el yazması hâlindeki “Yakutların Yemekleri” adlı çalışması  monografi biçiminde yayımlanmıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Etnografya, Türkoloji, arşiv kaynakları, alan araştırması malzemeleri, Yakutlar (Sahalar), tarih yazıcılığı, geleneksel din, paganistik dinler, manevî kültür,  yaşam kültürü.

ABSTRACT

The article is devoted to the analysis of archival heritage of AA Savvin, the collector of materials of the Yakut ethnography. The materials collected by him are devoted to the majority of problems of Yakut ethnography: ethno and cultural genesis, traditional religious beliefs, mythology, life-support culture, the northern Yakuts, national food, military affairs. The author of the article assesses the enormous contribution of A.A. Savvin to Yakutology, placing him on a par with such outstanding researchers of the sax as V. MIionov and SI. Nikolaev. During field expeditions in the 30-40-ies of the last century, he recorded the departing ethnographic life of the Yakut people, the remaining elements of the culture of life support. The article contains excerpts from his records on magic, totemism, fetishism, animism. Fetishism he calls ymyy, and notes that in different areas there are different kinds of fetishes. Details describes the commercial cult - the deities of hunting booty Bayanaya. In his records of elements of the traditional religion of the Yakuts, they act as an integral worldview system that exists apart from shamanism. Perhaps this is due to the withering away of the institution of shamanism, in connection with the persecution of their Soviet power. A.A. Savvin traveled a lot around Yakutia, collected field materials, most of them have not been published yet. I was also interested in the methods of traditional medicine. Many original materials on the military affairs of the Sakha people. Here we have before us a deep researcher of the Yakut kuyak - protective weapons and features of bow and arrow. Of great interest are descriptions of various types of Yakut dwelling. There is a detailed description of the Yakut yurt - "Mogul Uras", which has a cult significance. He also described in detail the Yakutian booth and camellia-osoch, and the tools of labor, introduced into the scientific revolution by FM Zykov in two monographs on the material culture of the Yakuts. A study of A. A. Savvin on Yakut koumiss was published as an article in life, in 2005, thanks to the efforts of E. Romanova, his manuscript "The Food of the Yakuts" was published in the form of a monograph. Dedicated to the analysis of the useful properties of koumiss and agricultural products, this work is of great interest to Yakut ethnography.

KEY WORDS
Ethnography, turkology, archival sources, field materials, Yakuts, historiography, traditional religion, pagan beliefs, spiritual culture, life-support culture.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Саввин А.А.  Выписки и теории о происхождении якутов. 1936-1951 // Рукописный фонд ИГИиПМНС СО РАН. ф. 4. оп. 12. ед.хр. 75. 
Саввин А.А. Якутский кумыс // Рукописный фонд ИГИиПМНС СО РАН. ф. 4. оп. 12. ед.хр. 57. 
Саввин А.А. Верования якутов  (кэрэх, табык, духи и др материалы // Рукописный фонд ИГИиПМНС СО РАН. ф. 4.  оп. 12.  ед.хр. 70. 
Саввин А.А. Ап-сап (Магия) //  Рукописный фонд ИГИиПМНС СО РАН, ф. 4. оп. 12.  ед.хр.  48.
Саввин А.А. Этнографические заметки.  1942. 1943. 1944 // Рукописный фонд ИГИиПМНС СО РАН. ф. 4. оп. 12. ед.хр. 51.
Саввин А.А.  Вооружение древних якутов // Рукописный фонд ИГИиПМНС СО РАН. ф. 4.  оп. 12.  ед.хр. 3.
Саввин А.А.  Ымыы (Фетиши) // Рукописный фонд  ИГИиПМНС СО РАН. ф. 4.  оп. 12.  ед.хр. 67. 
Бравина Р.И.  Новая старая гипотеза о происхождении якутов (К 100-летию этнографа, фольклориста и краеведа А.А. Саввина) // Вестник археологии, этнографии и антропологии.  Тюмень, 2017. №2. С. 94-105.