ÖZET

Türkçe ya da başka bir dilde, doğrudan Uygur yazı dizgesinin kendisi ya da yazım kuralları ve biçemsel gelenekleri üzerine yazılmış tarihsel yapıtların sayısı pek az, içerdikleri bilgiler ise çok sınırlı ve dağınıktır. Bu makalede, Tahran Meclis Kütüphanesi’nde bulunan bir yazmanın içinde bulunup böyle metinlerin en kapsamlısı ve en düzenlisi sayılabilecek “Türk Yazısı” adlı Farsça bir bölüm ele alınmıştır. Burada belgenin betimlenmesi ve çevirisi verilmiş, benzer metinlerle karşılaştırılarak içeriği incelenmiştir. Metinde bulunan Doğu Türkçesindeki örnek sözcük, öbek, tümcecik ya da tümceler Uygur ve Arap harflerindedir. 15. yüzyılın ikinci yarısında istinsah edilen bu metinde Uygur yazısının üstün konumu, harflerinin sayısı ve değerleri, ayrışık ve bitişik sırası, çeşitli örnekler, yazım ve yazışma kuralları gibi bilgiler kısaca yer almıştır. Bu belgenin görece kısa olmasına karşın, Uygur yazısıyla ilgili bilgilerimizi doğrulaması ve genişletmesi bakımından önemli bir metin olduğu söylenebilir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Türk yazısı, Uygur yazısı, yazı dizgesi, alfabe sırası, alfabenin konumu, Türkçe yazışma gelenekleri, Türkçe yazım kuralları, Doğu Türkçesi, Timurlular, Şahruh dönemi, Mansur Bahşı, İran, Yezd.

ABSTRACT

There are only a very restricted number of historical texts directly written on the Uighur writing system itself or including information about its orthographical rules or stylistic conventions. The information these texts provide is also scarce and scattered. This paper presents a general description, a translation and the text of one of such documents which is in comparison more extensive and well-organized than other comparable texts. Titled “Turkish Script”, and including Turkish example words, phrases, clauses, or sentences both in Arabic and Uighur scripts, this document in Farsi is in a magazine kept in the Parliamentary Library of Tehran. Supposed to be copied in the second half the 15th century, it covers up succinctly the topics such as the high position of the script, the number, the order and the values of the letters, the orthographical and stylistic rules of Turkish writing and correspondence. The article tries to analyze the content of the text by comparing it with other similar texts. Despite relative shortness of the text, it can be considered as significant due to validation and extension of the information we already have regarding the Uighur script.

KEY WORDS
Turkish script, Uighur script, writing system, the order of the alphabet, the status of the script, Turkish orthography, Turkish correspondence conventions, Eastern Turkish, Timurids, Shahrukh period, Mansur Bakhshi, Iran, Yazd.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ARAT, R. R. (1937) “Uygur Alfabesi”, Muallim Cevdet, Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi, İstanbul, (20 s., 6 levha ile), Makaleler, Cilt I, Yayına Hazırlayan: O. F. SERTKAYA, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1987, 674-699, Ankara.
ARAT, R. R. (2007) Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 102-115, Ankara.
ARAT, R. R. (2006) Atebetü’l-Hakayık, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
ATALAY, Besim (1985) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, A. (1994) Türk Dili Tarihi, II, 169-186, Enderun Kitabevi, İstanbul.
QAZWINI, Mohammad (2008) Alâu’d-Din Atâ Melik Cuveynî, Târiò-e Cehân-Guşâ, II, Neşr-e Hermes, Tahran.
CLARK, Larry (2010) “The Turkic Script and the Kutadgu Bilig”, Turcology in Mainz, Haz. Hendrik BOESCHOTEN & Julian RENTZESCH, Harassowitz Verlag, 89-106, Wiesbaden.
CLAUSON, G. L. M. (1928) “A Hitherto Unknown Turkish Manuscript in “Uighur” Charachters”, JRAS 1, 99-130, Cambridge University Press.
CLAUSON, Gerard (1972) An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford.
CLAUSON, Sir Gerard (2005) Studies in Turkic And Mongolic Linguistics, Taylor and Fracis e-Library, London and Newyork.
DANKOFF, R., KELLY J. (1982) Maómÿd al-KÀşgarí, Compendium of the Turkic Dialects (DíwÀn LuγÀt at-Turk) I, Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Cambridge: Harvard University Printing Office.
DOERFER, G. (1975) Türkisch und mongolisch Elemente im Neupersischen, IV, Wiesbaden.
GANDJEÏ, Tourkhan (1954-56) Il “Muóabbat-nÀma” di Òïrazmí, Annali dell’Istituto Universitario Orientale di Napoli, Nuova Serie, Napoli.
GANDJEÏ, Tourkhan (1964) “Note on the Colophon of the ‘Latafat-nama’ in Uighur Characters from the Kabul Museum”, Annali dell’Istituto Universitario Orientale di Napoli 14, 161–164, Napoli.
KAYA, Ceval (2008) Rızvan Şah ile Ruh-Afza Hikâyesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
KÖPRÜLÜ, M. Fuat (1934) Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, Kanaat Kitabevi, İstanbul.
LE COQ, Albert von (1922) Türkische Manichaica aus Chotscho, III, Nebst einem christlichen Brüchstück aus BulayΫq, Abhandlungen der perussischen Akademie der Wissenschaften 2, Berlin.
SERTKAYA, O. F. (1974) “Some New Documents Written in the Uigur Script in Anatolia”, Central Asiatic Journal, XVIII/3, 180-192.
SERTKAYA, O. F. (1977) “İslâmî Devrenin Uygur Harfli Eserlerine Toplu Bir Bakış”, Ruhr UniversitΣt, Bohcum. 
SERTKAYA, O. F. (1995) Göktürk Tarihinin Meseleleri, Kâğıda Yazılı Göktürk Metinleri ve Kâğıda Yazılı Göktürk Alfabeleri, 277-292, TKAE Yayınları, Ankara.
SIMS-WILLIAMS, Nicholas (1981) “The Sogdian Sound System and The Origins of The Uighur Script”, Journal asiatique 269, 347-360.
TOGAN, A. Zeki Velidî (1981) Umumî Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul. 
ZIEME, Peter (1991) Die Stabreimtexte der Uiguren von Turfan und Dunhuang, Studien zur alttürkischen Dichtung, Akadémia Kiadό, Budapest.