|
Eastern (Chagatai) Turkish Dictionaries and Grammars Composed in Turkestan, Iran and Anatolia
ÖZKAN NALBANT, Bilge
JMTS 2017,14(4):120-147; DOI: 10.1501/MTAD.14.2017.4.39
Published online: 30 April 2018
Article (PDF 496 KB)
ABSTRACT
The East Turkish dictionary tradition has a great value in terms of the history of the development of the Turkish language. Thanks to a rich and fluent poet like Ali Şir Nevai, Eastern Turkish (Chagatai) has reached the common language level of the Central Asian Turkish peoples and expanded to include the borders of Iran, India and the Ottoman Empire.In this expansion, the tradition of Chagatai Turkish dictionary played a major role. The interest in Nevai's works has been influential in the creation of these dictionaries. As a result of this necessity, comparative grammars of Chagatai and Ottoman writing languages were put forward. East Turkish dictionaries and grammars have a great place in Turcology studies in the West. Dictionaries of scholars such as Bugadov, Radloff, Courteille, Zenker, and Vambéry and Eckmann's grammatical works are some of them. In the study, these dictionaries and grammars were introduced and the importance they attach to Turkish language history was emphasized.
KEY WORDS
Eastern Turkish Dictionaries, Eastern Turkish Grammars, Eastern Turkish, Ali Şir Nevayi, Chagatai Turkish.
KAYNAKLAR/BIBLIOGRAPHY
ABİK, Deniz (2009) “Şemsedin Sâmî’nin Canlandırılmasını Önerdiği Doğu Türkçesi Kelimeleri ve Eski Kelimeler Üzerine” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Temmuz 2009, ss. 98-116. (http://mtad.humanity.ankara.edu.tr)
AKÜN, Ömer Faruk (1997) “Şemseddin Sâmî” Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi, Cilt. 11, Eskişehir: MEB Yay., s.485-488.
ATALAY B. (1950) Mirzâ Mehdi Han, Seng-lâh, Lûgat-i Nevai. İstanbul.
ATALAY, Besim (1970) Abuşka Lûgati veya Çağatay Sözlüğü, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
AYDIN, Şadi (2008) İran Kütüphaneleri Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul: Timaş Yayınları.
BODROGLIGETI, J. E. András (2001) A Gramer of Chagatay Lıncom Europa, Muenchen.
BROCKELMANN, C. (1954) Osttürkische Grammatik Der Islamischen Litteratur Sprachen Mittelasiens, Leiden: E. J. Brill.
CAFEROĞLU, Ahmet (1984) Türk Dili Tarihi, Enderun Kitabevi.
CLAUSON, Sır Gerard (1960) Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdį Xān, (“E. J. W. Gibb Memorial” Series. New Series, XX), London.
COURTEILLE, Pavet de (1870) Dictionnaire Turc-Oriental, Paris.
DİLEK, Kaan (2006) “İran Kütüphanelerinde Bulunan Bazı Elyazma Türkçe Sözlüklerin Tanıtımı(I)”, Fars Dili ve Edebiyatı, http://farsca.blogcu.com/iran-kutuphanelerinde-bulunan-bazi-elyazma-turkce-sozluklerin-tanitimi-ii_891921.html (Erişim tarihi: 30.04.2009)
ECKMANN, János (1960) “Senglah adlı Çağatay Sözlüğü”, VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler, 1957, Ankara, s.37-40.
ECKMANN, János (1979) Tarihî Türk Şîveleri, (Çev. Mehmet AKALIN)Atatürk Üniversitesi Yay., Sevinç Matbaası, Ankara. [Orjinali: Phılologiae Turcicae Fundamenta, Wiesbaden, 1959.]
ECKMANN, János (1988) Çağatayca El Kitabı, (Çev. Günay KARAAĞAÇ), İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yay. [Orjinali: Eckmann, Janos: Chagatay manual, Bloomington: Americaan Council of Learned Societies, 1966.]
EMRE, Ahmet Cevat (1949) Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri “Fonetik” İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası.
ERBAY, Fatih (2009) “W. Radloff’un Sözlügünde Yer Alan Çagatay Türkçesine Ait Kelimeler Üzerine Notlar” Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 25, ss. 109-117.
EREN, Hasan (1950) “Çağatay Lûgatleri hakkında Notlar”, DTCF Dergisi, C. VIII, Sayı 1-2, Mart-Haziran, s.145-163.
GÜZELDİR, Muharrem (2002) Abuşka Lügati (giriş-metin-indeks): Erzurum, 652 s. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi. YÖK Tez Merkezi Nu. 112154.
İLKER, Ayşe (1998) Çağatay Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Küçük Bir Sözlük ‘İmes Sözlüğü’ (Metin- Değerlendirme- Dizin) Manisa.
KAÇALİN, S. Mustafa (2003) “Abuşka Sözlüğü Üzerine”, Türk Dilleri Araştırmaları, cilt 13, Ankara, s.23-28
KADRİ, Hüseyin Kâzım (1927-1945) Türk Lûgati, I. cilt, Devlet Matbaası, 1927; II. cilt, Devlet Matbaası, 1928; III. cilt,Maarif Matbaası, 1943; IV. cilt, Cumhuriyet Matbaası, 1945, İstanbul.
KÚNOS, Ignaz (1902) Šejx sulejman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest.
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Türkiye yazmaları, https://www.yazmalar.gov.tr/detayli_arama.php -
LEVENT, Agâh Sırrı (1972) Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara: TDK Yay..
Mehmed Sadık (2006) Üss-i Lisân-ı Türkî (1895), Hazırlayanlar: Recep TOPARLI - Ali ILGIN, Ankara: TDK Yay.
ÖLMEZ, Zuhal Kargı (2003) “Çağatayca Sözlükler” Türk Dilleri Araştırmaları, Cilt 13, Ankara, s.11-21.
Şeyh Süleymān Efendi-i Buhârî (1881) Luġat-i Çaġatay ve Türkî-i Osmânî, İstanbul.
ÖZKAN, Fatma (1996) “Nevayi Eserleri İçin Yazılmış Bir Lügat: Der Beyân-ı Istılâhât-ı Emlahu’ş-şu’arâ Mevlânâ Nevâyî” Bilig, Bilim ve Kültür Dergisi, Sayı: 1, Bahar, Ankara, s.198-243.
PARLATIR, İ., G. HAZAİ (2007) Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi’ndeki Türkçe El Yazmaları Kataloğu, Ankara: TÜBA, 565 s., (Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları Sayı: 13).
Şemseddin Sâmî (2007) Kamus-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
RADLOFF, W. (1893) Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, Sanktpeterburg. I. 1893, II. 1899, III. 1905, IV. 1911.
SERTKAYA, Osman F. (1988) “Abuşka Lugati” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt I, İstanbul, s.312-314.
TDTC (TÜRK DİLİ TETKİK CEMİYETİ)(1934) Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi I,II, İstanbul: Devlet Matbaası.
YAZICI, Tahsin (1997) “Mehdi Han” Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi, cilt. 7, Eskişehir: MEB, s.485-488.
ZENKER, Julius Theodor (1866) Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch. I-II. Leipzig.
|
