Sırp İsyanında Çarlık Rusyası’nın Balkan Siyaseti, 1804-1813
DEMİROĞLU, Hasan
MTAD 2018, 15(1):142-160; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.1.7
E-yayın Tarihi: 30 Nisan 2018
Makale (PDF 387 KB)

ÖZET
Sırp isyanının ilk kıvılcımı 1804 yılında Belgrad’ta başladı. İsyan başlar başlamaz Rusya, Sırp isyancılara tam destek verdiğini açıkladı. Rusya, asilere askerî teçhizat ve para göndererek yardımın sözde kalmayacağını, bu konuda ciddi olduğunu Osmanlı Devleti’ne gösterdi. Fransa ve Avusturya ise sessiz kalarak ne isyancılara, ne de Osmanlı Devleti’ne destek verdi. İvan İvanoviç önderliğindeki Sırp isyancılar, I. Aleksandr’ın kardeşi Konstantin’e mektup yazarak kendilerine gerekli askerî ve malî destek verildiği takdirde Bulgar ve Rumenlerin de katılacağı, sayısının en az 500.000’i bulacağı büyük bir isyanı başlatarak Türkleri Avrupa’dan kısa süre içerisinde Asya topraklarına çekilmeye zorlayacaklarını ifade ediyorlardı. Fransa, Osmanlı Devleti ve İran’la soğuk savaş halinde olan Çarlık Rusyası, Sırp isyancıların taleplerini gerçekçi olarak görmese de, imkanlar nispetinde isyancılara malî ve askeri yardımı devam ettirdi.Makalede Sırp İsyanı’na (1804-1813) Çarlık Rusyası’nın nasıl ve ne şekilde yardım ettiği anlatılmaya gayret edilecektir. Çalışma kaleme alınırken Karamzin’in yayımladığı Vesnik Evropı dergisi, Osmanlı Başbakanlık Arşivi (BOA) ve Rusya Federasyonu Arşivleri (AVPRİ ve RGVİA) belgelerinin yanında, Rusça, Türkçe ve İngilizce olmak üzere dönemin kaynakları ve araştırma eserlerinden faydalanılmıştır.


ANAHTAR SÖZCÜKLER
Çarlık Rusyası, Osmanlı Devleti, Sırp İsyanı (1804-1813), Vestnik Evropı, Balkanlar.

Balkan Policy of Tsarist Russia in Serbian Rebellion, 1804-1813
DEMİROĞLU, Hasan
JMTS 2018,15(1):142-160; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.1.7
Published online: 30 April 2018
Article (PDF 387 KB)

ABSTRACT
The first spark of the Serbian Rebellion emerged in Belgrade in 1804. As soon as the Rebellion began, Russia announced its full support to the Serbian rebels. By sending money and ammo to the rebels, Russia showed the Ottoman Empire that they were serious about their support. France and Austria did not support the rebels, nor did they support the Ottoman Empire. Serbian rebels led by Ivan Ivanovich wrote a letter to the brother of Alexander the First, Constantine. In their letter, they claimed that they would start a big rebellion, in which 500.000 people-including Bulgarians and Roumanians given the necessary financial support and the equipment- would participate, forcing the Turks to withdraw from Europe to Asia. Russia, that was in a cold war with the Ottoman Empire, France and Iran considered that the requests of the Serbian rebels were unrealistic. Nonetheless, Russia continued to support them financially and militarily as much as possible. In the article, it will be attempted to explain how and in what form Tsardom of Russia supported Serbian Rebellion (1804-1813). As sources we have used Karamzin’s publication Vesnik Evropy journal, the documents like Prime Ministry Ottoman Archives of (BOA), the Russian Federation Archives (AVPRI and RGVIA) and Russian, Turkish and English resources and research papers of the period.

KEY WORDS
Imperial Russia, Ottoman Empire, Serbian Rebellion (1804-1813), Vestnik Evropy, Balkans, Balkan nationalisms.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Rus Arşiv Kaynakları/Russian Archive Sources
AVPRİ, 133/468/5085, s. 1.
AVPRİ, 1/8/91, s. 53-56.
AVPRİ, 3/8/64, s. 6-8.
AVPRİ, İstanbul Elçiliği, 180/3161/172.
RGVİA, 149/636, s. 26-28.
RGVİA, VUA, 394/4, s. 47 ve 47/1.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri/ Turkish Republic Prime Ministery General Directorate of State Archives – Ottoman Archives
BOA, HAT, nr. 1349 / 52713.
BOA, HAT, nr. 979 / 41572-A.
BOA, HAT, nr. 979 / 41579.
BOA, HAT, nr. 992 / 41839-L.
BOA, HAT, nr. 151/1219.
Kamil Kepeci Sadaret Mektupçuluğu, Defter no: 18.
Name-i Humayun Defteri, No.10.

ALİ ORUÇ (1932) Alemdar Mustafa Paşa. İstanbul.
ALİ SEYDİ BEY (1329) Alemdar Mustafa Paşa. İstanbul.
ARAPYAN Kalost (1943) Rusçuk Ayanı Mustafa Paşa’nın Hayatı ve Kahramanlıkları. Terc. Esat URAS, İstanbul.
ARŞ G. L. (1970) Eteristkoe dvijenie v Rossii. Osvobotilnaya borba greçeskogo naroda v naçale XIX v. i Russko-Greçeskie svyazi, Moskova.
ASLANTAŞ Selim (2007) Osmanlıda Sırp İsyanları 19 Yüzyılın Şafağında Balkanlar. İstanbul.
BEYDİLLİ Kemal (2007) “Pazvandoğlu Osman”, TDVİA, Cilt 34, 208-210.
BEYHAN Mehmet Ali (2007) Saray Günlüğü (1802-1809). İstanbul.
BÖREKÇİ Mehmet Çetin (2001) Osmanlı İmparatorluğu’nda Sırp Meselesi. İstanbul.
CASTELLAN Georges (1992) Balkanların Tarihi. terc. Ayşegül Y. Başbuğu, İstanbul.
ÇELİK Yüksel (2013). Şeyhü’l-Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa. II. Mahmud Devrinin Perde Arkası. Ankara
Çteniya v obşestve istorii i drevnostey Rossiyskih pri Moskovskom Universitete (1868) Moskova. C. I.
DEMİROĞLU Hasan. (2009) Rus Kaynaklarına Göre Rusya’nın Balkan Siyaseti: Ortodoks Birliği ve Panislavizm (1856-1876). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
DOSTYAN İ. S. (1970) “İz istoii russko-serbskih svyazey v naçale XIX v.”, Sovetskoe slavyanovedenie. Moskova, 19-21.
DOSTYAN İ. S. (1980) Russkaya obşestvennaya mısl i balkanskie narodı ot Radişeva do Dekabristov. Moskova.
DOSTYAN İ. S. (1995) “Problema sozdaniya nezavisimıh gosudarstv Grekov i yujnıh Slavyan v Russko-Balkanskih obşestvenno-politiçeskih svyazyah (konets XVIII pervaya tret XIX v.)”, Rossiya i Balkanı, Moskova, 41-80.
DRIAULT Edouard (1911/1329) Selim-i Salis ve Napolyon. ter. Mehmet Fuad Köprülü. Dersaadet.
EBUBEKİR EFENDİ (1916/1332) Vak’a-i cedid. İstanbul.
EMECEN M. Feridun (2001) “Osmanlı Hanedanına Alternatif Arayışlar Üzerine Bazı Örnekler ve Mülahazalar”, İslam Araştırmaları Dergisi, 6, 63-76.
EREN A. Cevat. (1964) “Pazvand-oğlu Osman (1758-1807)”, İA, 9, 532-535.
EREN A. Cevat (1964) Selim III’ün Biyografisi, İstanbul.
ERİM Nihat (1953) Devletlerarası Hukuku ve Siyasî Tarih Metinleri Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları, Ankara. C. I.
FEDAKAR Cengiz (2014) Kafkasya’da İmparatorluklar Savaşı. İstanbul.
Formirovaniye natsionalnıh nezavisimıh gosudarstv na Balkanah (Konets XVIII-70’e godı XIX v). (1986) Moskova.
Gertsegovvinskoe vosstanie i vostoçnıy vopros. (1876) Petersburg.
GOUDOEVER Albert Peter Van (1986) “The Rebellion of Osman Pazvantoglu and Dutch Diplomacy (1797-1802)”, Aspect of the Eastern Question, 14-22.
GRAÇEV V. P. (1987) Nekotorie voprosı politiki Russkogo pravitelstva v otnoşenii Serbskogo vosstaniya 1804-1813. Sovetskoe Slavyanovedenie. Moskova. No: 2.
GRAÇEV V. P. (1995) Planı sozdaniya slavyano-serbskogo gosudarstva na Balkanah v naçale XIX v. i otnoşeniye k nim pravitelstva Rossii. Rossiya i Balkanı. Moskova. 4-40.
GRAÇEV V. P. (2003) Serbı i Çernogortsı v borbe za natsionalnuyu nezavisimost i Rossiya (1805-1807 gg.). Moskova.
HAMZAOĞLU Yusuf (2004) Osmanlı Dönemi Sırbistan Türklüğü. Üsküp.
JELAVICH Barbara (2006) Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyıllar. terc. İhsan Durdu-Haşim Koç-Gülçin Koç. İstanbul.
Jteli oblasti Montenegro ili Çernogortsy (1805) Vestnik Evropı, Sayı 7, 240-241.
İstoriya Rossii v XIX veke (1907-1908), T. II. San Petersburg.
KANİĆ L. (1961) Skupština y sistemu vlasti drjave prvog ustanka 1804-1813 gg. Belgrad.
KARAL Enver Ziya. (1983) Osmanlı Tarihi. C. V. Ankara.
KERİM SADİ (1941) Osmanlı İmparatorluğu’nun Dağılma Devri ve Tarihi Maddecilik. İstanbul.
LAFFAN R. G. D. (1918) The Guardians of the Gate: Historical Lectures on the Serbs. Oxford.
LEŞİLOVSKAYA İ. N. (1987) Russkie svyazi Dosifeya Obradoviça v godı pervogo serbkogo vosstaniya, Obşestvennıe i kulturnıe svyazi narodov SSSR i Balkan XVIII-XX vv. içinde, (G. L. Arş), 23-31, Moskova.
LİSOVSKİY N. M. (1915) Bibliografiya Russkoy periodiçeskoy peçati 1703-1900. Petrograd.
Mejdunarodnıe otnoşeniya na Balkanah 1815-1830 gg. (1983) Moskova.
MİLLAS Herkül (1994) Yunan Ulusunun Doğuşu. İstanbul.
MILLER A. F. Mustafa Paşa Bayraktar, Moskova-Leningrad 1947.
MILLER A. F. (1948) Kratkaya istoriya Turtsii. Moskova.
NENADOVİĆ M. (1867) Memoari, Belgrad.
O tragedni Slaveno-Serbskoy. (1807) Vestnik Evropı, Sayı 11, 196-197.
OĞULUKYAN Georg. (1972) 1806-1810 İsyanları. terc. Hrand D. Andreasyan. İstanbul.
OVSYANIY N. R. (1913) Blijniy vostok i Slavyanstvo. Petersburg.
PAVLOWİTCH Stevan K. (2002) Serbia the History of an İdea. New York.
Pervoye serbkoye vosstaniye 1804-1813 gg. i Rossiya. (1980, 1983) C. I-II-III. Moskova.
“Politika” (1802) Vestnik Yevropı, Sayı 1, 66-84.
ROMANOV N. M. (1912) İmperator Aleksandr i opıt istoriçeskago issledovaniya. C. II. Petersburg.
SHUPP Paul S. (1931) The European Powers and the Near Eastern Question 1806-1807. Londra.
SİROTKİN V. G. (1960) Tilzitskiy mir. Frantsuzkiy ejegodnik. Moskova. 77
STAVRIANOS L. S. (1961) The Balkan Since 1453. New York.
STOJANĆEVİĆ Vladimir (1990) Srbija i oslobodilaćki pokret na Balkanskom poluostrvu u XIX veku. Belgrad.
SVERBEYEV D. N. (1899) Zapiski (1799-1826). C. I. Moskova.
ŞANİZADE MEHMED ATAULLAH EFENDİ (1284/1291) Şanizade Tarihi 1242/1826, İstanbul.
TUKİN Cemal (1947) Osmanlı İmparatorluğu Devrinde Boğazlar Meselesi. İstanbul.
VANDAL Albert (1911) Napoleon et Alexandre I’er. C. II. Paris.
“Vzglyad na politiçeskiya otnoşeniya mejdu Rossieyu i Portuyu Osmanskuyu” (1807) Vestnik Yevropı, Sayı 7, 233-234.
YENİDÜNYA Süheyla (2009) Kale-i Sultaniye Antlaşması’nın Gizli Görüşmeleri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2009, Cilt 11, Sayı 1, 309-325.
YUZEFOVİÇ T., Dogovorı Rossii s vostokom politiçeskie i torgovıe, Petersburg 1869.
ZELENİNA L. V., “Formirovanie printsipa status quo v politike Velikobritanii na Balkanah (1790-1809)”, Sovetskoye slavyanovedeniye, Moskova 1987.