|
Usage of The Verb i- (< er- ) In Bocnurd Sub-dialect of Khorasan Turkish
DOĞAN, Talip
JMTS 2018,15(2):257-273; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.2.15
Published online: 29 October 2018
Article (PDF 535 KB)
ÖZET
Bocnurd ağzında i- < er- fiili, genel özelliğine uygun olarak yardımcı fiil işlevi ile kullanılmaktadır. Buna göre i- fiili, isimlerin çekimlenmesini sağlamak ve birleşik çekim kurmak üzere iki temel işleve sahiptir. Bununla birlikte i- fiilinin Bocnurd ağzındaki kimi kullanılışları, dil ilişkilerine bağlı olarak şekillenmiştir. Örneğin, i- fiilinin duyulan geçmiş zaman eki {-miş} ile kullanılması, Horasan bölgesindeki Azerbaycan Türkçesi ağızlarının etkisiyle ortaya çıkmıştır. Diğer taraftan i- fiilindeki bir kısım özellikler, ülkenin resmî ve baskın dili Farsçanın etkisi sonucunda gelişmiştir. İ- fiilinin şart kipinin, Farsça kuruluşlara benzer dizilişlerle sağlanması bunlardan biridir. Yine, i- fiilinin ‘(bir yerde) var olmak ~ bulunmak’ anlamını kodlaması, Farsça eş değeri būden (بودن) ‘var olmak, olmak’ yardımcı fiilinden geçmiş görünmektedir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
İran’daki Türkçe değişkeler, Horasan Türkçesi, Bocnurd ağzı, i- fiili, dil ilişkileri.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ABSTRACT
The verb i- < er- in Bojnurd sub-dialect is used with its helping verb function as suitable to its general characteristics. In this context, the verb i- has two main functions, providing the conjugate of nouns and setting up combined conjugate. In addition to this, some usages of the verb i- in Bojnurd sub-dialect was shaped depending on to the language contacts. For example, the usage of the verb i- with past perfect tense suffix {-miş} was arisen by the effect of Azerbaijan Turkish sub-dialects. On the other hand, some characteristics of the verb i- were developed by the effect of Persian language which is formal and dominant language of the country. One of them is that conditional of the verb i- was provided by the sequences similar to the structures in Persian language. Again, it seems that ‘to be (in a place)’ coding of the verb i- was transferred from the helping verb būden (بودن) ‘to be’ in Persian language.
KEY WORDS
Turkish varieties in Iran, Khorasan Turkish, Bojnurd sub-dialect, the verb i-, language contacts.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ARAT R. R. (1947) Kutadgu Bilig I. Metin. Ankara: TDK Yayınları.
ATEŞ A. (1976) Farsça Grameri. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
BACH E. (1967) “Have and be in English Syntax”. Linguistic Society of America, Vol. 43, No. 2, Part 1 (Jun., 1967), 462-485.
BANGUOĞLU T. (2004) Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
BOZKURT F. (1975) Untersuchungen zum Bojnurd-Dialekt des Chorasan türkischen. Göttingen.
DOERFER G., TEZCAN, S. (1994) Folklore-Texte der Chaladsch. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
DOERFER G. (1998) “Turkic languages of Iran”. The Turkic languages, (Ed. Lars JOHANSON ve Éva Á. CSATÓ), London ve New York: Routledge, 273-282.
DOĞAN T. (2011) “Urmiye Ağızları İle Doğu Grubu Ağızlarında Ortak Fonetik ve Morfolojik Özellikler Üzerine”. Karadeniz Araştırmaları, 30, Yaz, 107-122.
DOĞAN T. (2016) Ġeşeng Ginle. Horasan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Akçağ Yayınları.
DOĞAN T. (2017a) Horasan Türkçesi Metinleri. İreyimiŋ Sézleri (Yüreğimin Sözleri). Giriş-Notlar-Metin-Aktarma-Dizinler. Konya: Palet Yayınları.
DOĞAN T. (2017b) “Horasan Türkçesinin Bocnurd Ağzında {-(I)ddI(r)} ve {-ūdi} Yapıları”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 14 (2), Haziran, 41-55.
ECKMANN J. (2003a) Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay KARAAĞAÇ), Ankara: Akçağ Yayınları.
ECKMANN J. (2003b) Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (Haz. Osman Fikri SERTKAYA), Ankara: TDK Yayınları.
ECKMANN J. (2004) Nehcü’l-Ferādîs (Uştmaḫlarnıŋ Açuq Yolı-Cennetlerin Açık Yolu)-I Metin, II. Tıpkıbasım. (Haz. Semih TEZCAN-Hamza ZÜLFİKAR), Ankara: TDK Yayınları.
ERASLAN K. (2012) Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
ERCİLASUN A. B. (2004) Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
ERCİLASUN A. B.-AKKOYUNLU Z. (2014) Kâşgarlı Mahmud. Divânu Lugâti’it Türk. Ankara: TDK Yayınları.
ERGİN M. (1997) Dede Korkut Kitabı I. Ankara: TDK Yayınları.
ERGİN M. (1997) Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
ERGİN M. (2006) Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ERDAL M. (2004) A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill.
FÁZSY Sz. (1977) Das Bodschnurdi, ein türkischer Dialekt in Chorasan, Ostpersien. Zürich.
GABAIN A. von (2007) Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet AKALIN), Ankara: TDK Yayınları.
GÜLSEVİN G. (2007) Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
HAMILTON J. R. (2011) İyi ve Kötü Prens Öyküsü. (Çev. Vedat KÖKEN), Ankara: TDK Yayınları.
JOHANSON L. (2000) “Turkic indirectives. Evidentials“. Turkic, Iranian and neighbouring languages, (Ed. Lars JOHANSON-Bo UTAS), Berlin, New York: Mouton de Gruyter. 61-87.
KANAR M. (1995) Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. Tahran: Şirin Yayınevi.
KARAKOÇ B. (2009) “Notes on subject markers and copular forms in Turkish and in some Turkic varieties of Iran: A comparative study“. Turkic languages 13, Wiesbaden: Harrossowitz, 208-224.
KARAMANLIOĞLU A. F. (1996) Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I-Fiil-Basit Çekim (2006). (Haz. Ahmet Bican ERCİLASUN, vd.), Ankara: TDK Yayınları.
KARTALLIOĞLU Y., YILDIRIM H. (2007) “Azerbaycan Türkçesi“. Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, 171-230.
KAZIMOV Q. Ş. (2010) Müasir Azerbaycan Dili. Morfologiya. Bakü: Elm ve Tehsil.
KIRAL F. (2001) Das Gesprochene Aserbaidschanisch von Iran, eine Studie zu den Syntaktischen Einflüssen des Persischen Wiesbaden: Harrossowitz.
KORKMAZ Z. (2003) Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
MUSTAFAYEV, E. M. E., ŞÇERBİNİN, V. G. (1996) Büyük Rusça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Multilingual Yayınları.
ÖZTÜRK R. (2003) “Eski Osmanlıcada ve Türkmencede “idük” Yapısı”. İlmî Araştırmalar, 16, 77-85.
POLAT Y. (2013) Her Yönüyle Fransızca Dilbilgisi. Ankara: Kurmay Yayınları.
SARI M. (1982) El-Mevârid. Arapça-Türkçe Lûgat. İstanbul: İpek Yayınları.
ŞAHİNOĞLU N. (1997) Farsça Grameri. Sarf ve Nahiv. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
TEKİN Ş. (1992) Eski Türkçe. Türk Dünyası El Kitabı, II. Cilt, Ankara, 69-120.
TEKİN T. (2003) Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, İstanbul.
TEKİN T. (2010) Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
TİMURTAŞ F. K. (2005) Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
TULU S. (2009) Horasan Türklerinden Folklor Derlemeleri. Bocnurd Ağzı. Konya: Kömen Yayınları.
YILDIRIM N. (2014) Farsça Dilbilgisi. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
|
