|
The Death in Turkmen Turks: Traditional Practices and Vocabulary
SAĞLIK ŞAHİN, G. Selcan
JMTS 2018,15(2):285-306; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.2.17
Published online: 29 October 2018
Article (PDF 427 KB)
ÖZET
İnsan hayatında üç önemli geçiş töreni olduğuna inanılır. Bunlar “doğum, evlenme ve ölüm”dür. İslam inancına göre ölümün son olmadığı ve ahiret hayatına olan inanç düşünülürse ölüm, tam olarak bu dünyadan öteki dünyaya geçişi temsil eden bir kavram olarak karşımıza çıkar. Metaforlarla dolu dünyamızda, insan hayatı bir yolculuğa benzetilecek olursa, doğumla başlayan bu yolculuğun son durağı ölümdür. Nerede, nasıl gerçekleşeceği bilinmediğinden ve insanı sevdiklerinden ayırmasından ötürü ölümden korkulsa da, kaçınılmaz bir son olmasından ötürü eski Türkler tarafından bir tehdit olarak görülmediği ve soğukkanlılıkla karşılandığı ifade edilir (Bkz. Tryjarski 2012). Bu çalışmada ölümle ilgili söz varlığı, Türkmen Türkçesinde ele alınıp incelenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda ölmek fiili başta olmak üzere bu fiilden türeyen ölü, ölüm, ölen gibi isimler ile ölüyü defnetmek anlamındaki fiiller ve defin işlemleri sırasında kullanılan eşyaların (kefen, tabut vb.) Türkmen Türkçesindeki karşılıkları tespit edilmiş; yer yer bunlarla ilgili karşımıza çıkan metaforik kullanımlara (örneğin TTü. tahta at “tabut” = TrkmT. ağaç at), ölümle ilgili inanışlara, ölümden sonra ölüyü gömme sırasındaki ve defin sonrasındaki uygulamalara dikkat çekilmiştir. Türkmen Türklerinde ölüm, dil ve kültür bağlamında ele alınmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın teorideki ilham kaynakları Jean Paul Roux’un Altay Türklerinde Ölüm ve Edward Tryjarski’nin Türkler ve Ölüm adlı eserleri olmakla birlikte, Türkmen Türkçesindeki söz varlığı Türkmen Türkçesindeki sözlüklerden ve başta büyük Türkmen şairi Mahtumkulu’nun şiirleri olmak üzere edebî eserlerden tespit edilmiş ve tanıklanmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Ölüm, ölüm bilimi, defin, söz varlığı, Türkmen Türkçesi, Mahtumkulu.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ABSTRACT
It is believed that there three major transitions in human life; these are “birth, marriage, and death”. Death is not the end according to the Islam, and when one considers the afterlife, death becomes a concept that symbolizes the transition from one World to another. In the metaphorical representation of life as a voyage, birth is the beginning and death is the final destination. Death may be feared because of the unknowns of where and how along with the separation from one’s loved ones, yet since it is certain, it is inferred that ancient Turks were not threatened by death and accepted it coolly (Ref. Tryjarski 2012). In this study, the death related terminology in Turkmen Turkish is explored and investigated. In this context, the counterparts for –foremost- the verb to die and the derived names such as dead, death, dying and the verb for internment and the related equipment (shroud, coffin etc.) are identified; the rare metaphoric usages such as (e.g. TTu. tahta at “wooden horse –coffin-”=TrkmT. ağaç at), beliefs concerning death, and the procedures during and after the internment are underlined. The concept of death has been evaluated in the Turkmen Turkish with respect to language and cultural juxtaposition. The theoretical references fort his study are Death in Altay Turks by Jean Paul Roux and Turks and Death by Edward Tryjarski, also the Turkmen Turkish vocabulary has been processed and referenced from literature sources such as dictionaries of Turkmen Turkish and most of all from the poems of the Great Turkmen poet Makhtumkuli.
KEY WORDS
Death, thanatology, interment, vocabulary, Turkmen Turkish, Makhtumkuli.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AŞIROV, Annagurban (Haz.) (2014) Mahtumkulu, Bütün Eserleri, I-II Cilt, Türkiye Türkçesine Aktaranlar: Prof. Dr. Abdurrahman GÜZEL vd., Ankara.
BİRAY, Himmet (1992) Mahtumkulu Divanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
BİRAY, Nergis (2013). “Mahtumkulu’nun Şiirlerinde Ölüm Teması”, Bengü Bitig, Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ed. Bülent GÜL, Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü, Ankara, 147-176.
BORATAV, Pertev Naili (1999). 100 Soruda Türk Folkloru, 5. Baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
BORATAV, Pertev Naili (2016). Türk Mitolojisi, Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi, Bütün Eserleri-1, 2. Baskı, Ankara: BilgeSu.
ÇAKIR, Ramazan (2014). “Türkmen Cenaze Törenlerindeki Ritüeller ve Söylenen Alkışlar (Türkmenistan Örneği)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Yıl 2014, Sayı 70, 205-227.
EMİROĞLU, Kudret (2016) Gündelik Hayatımızın Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ERDEM, Melek (2003) Türkmen Türkçesinde Metaforlar, Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi, Ankara: KÖKSAV Yayınları.
GELDİYEV, Gurbandurdı- KARAYUNUSOĞLU, Yaşar (2017). Karşılaştırmalı Türkmen Atasözleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GULLAYEV, N. (Redaktör) (1990) Göroglı, Türkmen Gahrımançılık Eposı, Aşgabat: Türkmenistan.
KADİRZADE, Kadir İbrahimoğlu (2005) Âdetler, İnançlar ve Türklerin Soy Kütüğü Meselesi, Türkiye Türkçesine Aktaran: Prof. Dr. Ahmet DOĞAN, Ankara: Akçağ Yayınları.
KIYASOVA G., GELDİMIRADOV A., DURDIYEV H. (2016) Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlügi, II Tom, Aşgabat: Ilım.
KİLLİ, Gülsüm (2012) “Hakas Türkleri’nde Ölümün Algılanışı ve Ölüm İle İlgili Geleneksel Uygulamalar”, Defin, Editör: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Tarihçi Kitabevi, 61-92.
NARTIYEV N. (2010) Häzirki Zaman Türkmen Dili (Leksika), Aşgabat: Türkmenistan Bilim Ministrligi.
ÖRÄYEV, Arazbay (1995) Adat, Aşgabat.
ÖRNEK, Sedat Veyis (1979). Anadolu Folklorunda Ölüm, 2. Baskı, Ankara: DTCF Yayınları.
ÖVEZGELDİYEV M. vd. (Yayına Hazırlayanlar) (1994) Magtımgulı, Şıgırlar, III Tom, Aşgabat: Türkmenistan.
ROUX, Jean-Paul (1999) Altay Türklerinde Ölüm, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
SAĞLIK ŞAHİN, G. Selcan (2011) “Berdinazar Hudaynazarov’un Kumlular Romanında Somut Olmayan Türkmen Kültürel Mirasının İzleri”, 16. Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri (9 Mayıs 2011 Üsküp, Makedonya), Yayına Hazırlayan: Salih ÜNVER, Ankara: Lazer Yayınları.
SARIYEV, Berdi (2017) “Türkmen Ziyaretlerinde Kullanılan Görgü Kuralları ve Bunlarla İlgili İfadeler”, Berdi Sarıyev-Türkmen Türkçesi ve Kültürü Üzerine Makaleler, Yayına Hazırlayan: Emrah YILMAZ-Tuğba YILMAZ, Ankara: Akçağ, s.205-212.
TATCI, Mustafa (1998) Yûnus Emre Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
TEKİN, Talât (2006) Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TOPARLI, Recep vd. (2003) Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TÖRENEK, Mehmet (2012) “Şiirimizde Ölüm Yolculuğu ve Tabut İstiareleri”, Defin, Editör: Emine Gürsoy NASKALİ, İstanbul: Tarihçi Kitabevi, s.133-153.
TULUM, Mertol ve Mehmet Mahur TULUM (Haz.) (2016) Oğuznâmeler, Oğuz Beylerinin Hikâyeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
TRYJARSKİ, Edward (2012) Türkler ve Ölüm, Çeviren: Hafize ER, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
www.britannica.com/science/thanatology, Erişim tarihi: 11.09.2017.
Cathy Semmelroth, Death and Dying Terminology, https://prezi.com/gkjc30bdi3mi/death-and-dying-terminology/; Erişim tarihi: 7.09.2017.
www.gollanma.com, Hıdır Deryayev, İkbal (Roman), Erişim tarihi: 07.09.2017.
www.thesaurus.com/browse/death, Erişim tarihi: 07.09.2017.
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=KEFEN, Erişim tarihi: 7.09.2017.
|
