Şehriyar’ın “Héyder Baba’ya Selâm” Şiirinde Sözcük Türü Olarak Edatlar
TEMEL, Emine
MTAD 2018,15(3):447-466; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.3.29
E-yayın Tarihi: 30 Ekim 2018
Makale (PDF 6,5 MB)

Prepositions as a Word Type in The Poem of “Greeting to Héyder Father”
TEMEL, Emine
JMTS 2018,15(3):447-466; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.3.29
Published online: 30 October 2018
Article (PDF 6,5 MB)

ÖZET
Arapça kökenli bir kelime olan ve “alet, vasıta” anlamına gelen edatlar, yalnız başlarına manaları olmayan sadece isim ve isim soylu sözcük ve sözcük gruplarından sonra gelerek onları anlam bakımından desteklemek suretiyle bir gramer vazifesi gören görevli sözlerdir. Edatların cümle içindeki kurdukları anlam ilişkileri geçici olup eklendikleri sözcük ve sözcük grupları arasına başka bir unsur girmemektedir. Edatlar şekil bakımından kelime,  işleyiş bakımından ad çekim (durum) ve bazı hâllerde yapım ekleri niteliğinde olup isim görevinde kullanılmadıkları sürece hâl ve iyelik eklerini almaz, çekime girmezler.Türk dilinde edat türeten hususî ekler bulunmadığı için edatlar çoğu zaman belirli isim çekim ekleri ve zarf-fiil eklerinin kalıplaşması yoluyla oluşmaktadır. Cümle içindeki kelimeler arasında semantik birliği sağlayan ve anlamı tamamlayan edatlar bir dile ifade gücü kazandıran en önemli yapılardır. Eski Türkçeden itibaren kesintisiz bir şekilde Türk dilinin her döneminde takip edebildiğimiz edat, bir dilin gelişmişlik seviyesinin belirleyici unsurları arasında yer almaktadır. Bir dilde isim ve fiil olmak üzere iki aslî unsur ve “edatlar” adı altında yardımcı unsurlar bulunmaktadır. Türkiye Türkçesine en yakın lehçe olan ve XV. yüzyılda Batı Türkçesinin doğu dairesinde karşımıza çıkan Azerbaycan Türkçesi de Eski Türkçenin dil özelliklerine sadık kalmış bir Oğuz grubu Türk lehçesi olarak bu yardımcı unsurlar bakımından zengin bir malzemeye sahiptir. Bu makalede, Şehriyar’ın ana dili ile yazdığı ve iki kısımdan müteşekkil, her biri 5 mısralık toplam 125 kıtalık Héyder Baba’ya Selâm adlı manzumesi sözcük türü olarak edatlar bağlamında incelenecektir. Her biri 11’li hece ölçüsü ile kaleme alınmış olan bu şiir Tebriz ağzının dil hususiyetlerini taşımaktadır. Héyder Baba’ya Selâm adlı şiirin burada verilen metni eserin Tebriz baskısından alınmıştır. Bir dilin zenginliği kelime sayısının fazlalığından ziyade ifade imkânlarının genişliği ile ölçülmektedir. Héyder Baba’ya Selâm adlı şiirde de Azerbaycan Türkçesinin ifade gücünü ortaya koyacak olan edatların “görevlerine (fonksiyonlarına)” ve “yapılarına” göre tasnifi yapılıp öne çıkan yapılar ayrıntılı olarak ele alınacak ve “ortak yazı dili” ile “edebî dil” çerçevesinde taşıdığı öneme dikkat çekilecektir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Edat, Azerbaycan Türkçesi, Héyder Baba’ya Selâm, Dilsel ifade gücü

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ABSTRACT
Preposition is an Arabic origin word which means “instrument or vehicle”. Prepositions do not have any meaning alone however when they are used after nouns or noun phrases or noun origin words, they have the gramatical function of supporting the meaning of these words. Meaning relations in a sentence, which prepositions establish, are temporary and there is no other word added between words and word groups which have a preposition.  In some cases, they act as derivational affixes and they do not take any inflectional and possesive suffixes as long as they are not used as nouns. Prepositions are often formed by inflexible gerundium and inflectinal noun suffixes since there is no other special suffix which derives prepositions in Turkish language. Prepositions which establish semantic associations between words in a sentence and complement the meaning are important elements that give to a language an expressive power. Prepositions can be observed in all periods of Turkish language continuosly when tracking back to the Old Turkish. These are decisive elements showing the development level of a language. In a language, there are two essential elements namely nouns and verbs and there are helping elements named as prepositons. Azerbaijan Turkish which is the closest dialect to Turkey Turkish has appeared in Eastern part of West Turkish in XV,  is a Turkish dialect of Oghuz group which remained loyal to the linguistic characters of Old Turkish have rich materials in terms of these helping elements. The research in this article is about the poem Greeting to Héyder Father which was written by Shahriar in his native language and was composed of two parts consisting of 125 verses in total and each of these verses are five lined. This poem is going to be investigated prepositions as a word type. Each of these lines were written in 11 syllabic measure and has linguistic characteristic of Tabriz dialect. The text of Greeting to Héyder Father  given in this article is taken from its Tabriz edition.
Wealth of a language is measured by the width of expressions and their possibilities rather than by the excessive number of words it has. In the poem of The Greeting to Héyder Father, the prepositions which reveal the power of expressions in AzerbaijanTurkish are going to be categorized in accordance with their “functions” and “structures”. Prominent structures are going to be analyzed in detail and attracted attention in terms of their importance in the context of “common written language” and “litarary language”.

KEY WORDS
Preposition, Azerbaijan Turkish, Greeting to Héyder Father Poem, The power of linguistic expression.