|
Oppositions in Atebetu’l-Hakayik on It’s Centennial Publication
SAĞLIK ŞAHİN, G. Selcan
JMTS 2018,15(3):467-478; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.3.30
Published online: 30 October 2018
Article (PDF 1,9 MB)
ÖZET
Yapısal, biçimsel, sözcüksel anlam bilim üzerine yapılmış bilimsel çalışmalarda sözcüklerin zıtlığını ifade etmek için kullanılan karşıtlıklar her dilde ve dil konuşurunun önce zihninde sonra dilinde yer alan bir kavramdır. Karşıtlıklarda ikililik esastır: genç:yaşlı, ileri: geri, almak:vermek vb. Dinî, felsefî, didaktik eserlerde de ikililiğe dayanan kavramlara sık rastlanmaktadır. Fuad Köprülü’nün, “Kutadgu Bilig’den sonra onunla aynı lehçe dairesine (Hâkâniye Türkçesi) mensup olarak günümüze kadar ulaşan en eski Türk klâsiklerinden” diye tanımladığı nasihatnâme türündeki Atebetü’l-Hakayık’ta da anlam bilimin karşıtlık kavramının güzel örneklerini bulmak mümkündür. Bu çalışmada Karahanlı (Hâkâniye) Türkçesi döneminin ilk İslâmi eserlerinden olan Atebetü’l-Hakayık’ta karşıtlık türleri örnekleriyle ele alınmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Atebetü’l-Hakayık, Edib Ahmed Yüknekî, Karahanlı Türkçesi, anlam bilim, karşıtlıklar.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ABSTRACT
Oppositions is used to depict the opposite of one word in the scientific studies about the structral, formal and lexical semantics, and it is a term that exist in every language and in the minds first and tongues second of every speaker. Duality is fundamental in oppositions; young-old, forward-backward, give-take etc. This duality is often observed in religious, philosophical, and didactic texts. Atebetu’l-Hakayik, which is described by Fuad Köprülü as “one of the oldest Turkish classics that survived and is part of the same dialect area as Kutadgu Bilig (Khanate Turkish)” is an example for didactic texts that includes beautiful samples of opposites. In this paper, opposite classifications with examples from the Atebetü’l-Hakayik, which is one of the earliest Islamic texts of the Khanate Turkish era, are studied.
KEY WORDS
Atebetu’l-Hakayik, Edib Ahmed Yuknekî, Khanate Turkish, semantics, oppositions.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ARAT, Reşid Rahmeti (Haz.) (1992) Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, Atebetü’l-Hakayık, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CRUSE, Alan (1986) Lexical Semantics, Cambridge: Cambridge University Press.
CRUSE, Alan (2000) Meaning in Language, An Introduction to Semantics and Pragmatics, New York: Oxford University Press.
ÇAKAN Ayşegül (Çev.) (2018) Edib Ahmed Yükneki, Atebetü’l-Hakayık, Hasan Âli Yücel Kültür Dizisi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
GÜLENSOY Tuncer (Haz.) (1991) “Atebetü’l-Hakayık”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 4, s.50-51 (https://islamansiklopedisi.org.tr/atebetul-hakayik, Erişim tarihi: 10.08.2018).
KÖPRÜLÜ, Fuad (1986) Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
LYONS, J. (1977) Semantics, Volume I, Cambridge: Cambridge University Press.
MUEHLEISEN, Victoria Lynn (1997) Antonymy and Semantic Range in English, Dissertation, Illinois: Northwestern University, http://www.f.waseda.jp/vicky/dissertation/index.html, Erişim tarihi: 2007).
PARLATIR, İsmail vd. (1998) Türkçe Sözlük, 9. Baskı, 2 Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
SAĞLIK, G. Selcan (2007) Türk Dilinde Yön Gösteren Karşıtlıklar: Aşağı:Yukarı Sözcükleri, Danışman: F. Sema Barutcu ÖZÖNDER, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
SAĞLIK, G. Selcan (2008) “Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Karşıtlıklar”, Kâşgarlı Mahmûd Kitabı, Editör: F. Sema Barutcu ÖZÖNDER, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, s. 353-361.
SAĞLIK, G. Selcan (2011) “Karşıtlıklar Temelinde Atatürk Söylemi İncelemesi”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül 2007, Bildiriler-Dil Bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, I. Cilt, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
|
