|
On The Etymology of The Chuvash Pĕśĕ ‘Thigh, Leg’
ÜNAL, Orçun
JMTS 2018,15(4):532-540; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.4.35
Published online: 6 February 2019
Article (PDF 550 KB)
ÖZET
Bu çalışmada, kökeni tartışmalı Çuvaş Türkçesi пӗҫӗ pĕśĕ “uyluk; kalça, bacak” sözcüğü için iki yeni etimoloji önerisinde bulunulmuştur. Bunlardan biri, Ermenice poçʻik “kuyrukçuk”, diğeri Orta Türkçe biçäk “baldır” sözcüğüne dayanmaktadır. Tartışma sonunda, Ermenice sözcüğün köken olarak daha muhtemel olduğu ve yüzyıllar boyu Kafkasya’da yerleşik bulunan Oğur-Bulgar boyları aracılığıyla Çuvaş Türkçesine ulaştığı sonucuna varılmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Çuvaş Türkçesi, etimoloji, uzuv, Orta Kıpçak Türkçesi, Ermenice.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ABSTRACT
In this study, two new etymological suggestions have been made for the Chuvash пӗҫӗ pĕśĕ ‘thigh, hip, leg’, whose origin is controversial. One of these etymologies is based on the Armenian poçʻik ‘little tail’ and the other one on the Middle Turkish biçäk ‘shank’. After the discussion, it is concluded that the Armenian word is more likely to be the origin and that it may have reached Chuvash through the Ogur-Bulgar tribes who settled in the Caucasus for centuries.
KEY WORDS
Chuvash, etymology, limb, Middle Kipchak Turkish, Armenian.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AÇAṘYAN Hr. (1971-1979) Hayerēn Armatakan Baṙaran. I-IV. Erivan.
AŞMARİN N. İ. (1999) Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka. T. 9-10. Н-Ԣ-П-Р. Çeboksarı.
ATALAY B. (1945) Ettuhfet-üz-Zekiyye Fil-Lûgat-it-Türkiyye. İstanbul: Türk Dil Kurumu.
BAMMATOV Z. Z. (1969) Kumıksko-Russkiy Slovar’. Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya.
BEDROSSIAN Matthias (1875-1879) New Dictionary Armenian-English. Venice: S. Lazarus Armenian Academy.
BENZING J. (1959) “Das Tschuwaschische”. Philologiae Turcicae Fundamenta I, ss. 695-751, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
BLÄSING Uwe (1992) Armenisches Lehngut im Türkeitürkischen am Beispiel von Hemşin. Amsterdam-Atlanta, GA: Rodopi.
BLÄSING Uwe (1995) Armenisch-Türkisch. Etymologische Betrachtungen ausgehend von Materialien aus dem Hemşingebiet nebst einigen Anmerkungen zum Armenischen, insbesondere dem Hemşindialekt. Amsterdam-Atlanta, GA: Rodopi.
CAFEROĞLU Ahmet (1931) Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
CEYLAN E. (1996) Çuvaş Atasözleri ve Deyimleri. Çuvaşça-Türkçe / Türkçe-Çuvaşça Sözlük. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 10, Ankara: Simurg.
CEYLAN E. (1997) Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
CLAUSON Sir Gerard (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
SKVORTSOV M. İ. (1982) Çuvaşsko-Russkiy Slovar’. Moskva.
DANKOFF R. (1991) An Evliya Çelebi Glossary. Unusual, Dialectal and Foreign Words in the Seyahat-name. Cambridge, Mass.: The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University.
DANKOFF R. (1995) Armenian Loanwords in Turkish. Wiesbaden: Harrassowitz.
DANKOFF R., KELLY J. (1982-1985) Maḥmūd al-Kāšγarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part I-III. (Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Edited by Şinasi Tekin-Gönül Alpay Tekin, Turkish Sources VII), Duxbury, Mass.: Harvard University.
DOERFER G. (1971a) Khalaj Materials. (with the collaboration of Wolfram Hesche, Hartwig Scheinhardt, Semih Tezcan), Uralic and Altaic Series, Volume 115, Bloomington: Indiana University Publications.
DOERFER G. (1971b) Bemerkungen zur Methodik der türkischen Lautlehre. Orientalische Literaturzeitung, LXVI 7/8 (Juli/August), 325-344.
ERDAL Marcel (1993) Die Sprache der wolgabolgarischen Inschriften. Turcologica 13, Wiesbaden: Harrassowitz.
FEDOTOV M. R. (1996) Etimologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka. C. I-II, Çeboksarı.
GOLDEN, Peter B. (Ed.) (2000) The Rasûlid Hexaglot: Fourteenth Century Vocabularies in Arabic, Persian, Turkic, Greek, Armenian and Mongol. (Translated by Tibor Halasi-Kun, Peter B. Golden, Louis Ligeti and Edmund Schütz with introductory essays by Peter B. Golden and Thomas T. Allsen), Leiden-Boston-Köln: Brill.
GRØNBECH V. (1902) Forstudier til tyrkisk lydhistorie. København: Lehmann og Stage.
GRØNBECH V. (1942) Komanisches Wörterbuch: Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus. Copenhagen: Munksgaard.
GÜVEN M. (2008) Kitâbu’l Müntahab Fi’t-Tıbb’daki Türkçe Organ Adları. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23, 111-135.
GÜVEN M. (2009) Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Tıp Yazmalarındaki Türkçe Organ Adları Üzerine Bir İnceleme, TÜBAR, XXVI, 109-141.
HALASI-KUN T. (1975) Kipchak Philology and the Turkic Loanwords in Hungarian, I. Archivum Eurasiae Medii Aevi,1975, 1, 155-210.
HÜBSCHMANN H. (1897) Armenische Grammatik. I. Theil. Armenische Etymologie. Leipzig: Breitkopf & Härtel.
KOUYOUMDJIAN Mesrob G. (1970) A Comprehensive Dictionary Armenian-English. Beirut: Atlas Press.
MARTIROSYAN Hrach K. (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon. Leiden: Brill.
MONIER-WILLIAMS Sir Monier (1899) A Sanskrit-English Dictionary. Etymologically and Philologically Arranged to Cognate Indo-European Languages. New Edition, Greatly Enlarged and Improved, Oxford: Clarendon Press.
PAASONEN H. (1908) Csuvas Szójegyzék. Budapest: Magyar Tudományos Akadémia.
PEDERSEN H. (1903) Türkische Lautgesetze. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 57/3, 535-561.
POKORNY Julius (1927-1932) Vergleichendes Wörterbuch der indogermanischen Sprachen. I-III. Berlin-Leipzig: Walter de Gruyter & Co.
SALMIN Anton K. (2017) History of the Bulgars: From Armenia to Kazan. Bulgarian Historical Review, 2017, 1-2, 3-17.
SERGEYEV L. P. (1968) Dialektologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka. Çăvaş Çĕlhin Dialektologi Slovarĕ. Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
SEVORTYAN E. V. (1978) Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov. Obşçetyurkskiye i Mejtyurkskiye Osnovı Na Bukvu “B”. Moskva: Nauka.
TAVKUL Ufuk (2000) Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
THOMSON Robert W. (1978) Moses Khorenatsʻi. History of the Armenians. Cambridge-London: Harvard University Press.
XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü I-VIII (1996) 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII (1993) 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
RÄSÄNEN M. (1969) Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
YEGOROV V. G. (1964) Etimologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka. Çeboksarı.
ZIEME P. (1975) Ein uigurischer Erntesegen. Altorientalische Forschungen, 3, 109-143.
|
