|
The Death of Ismail Gaspirali in the Azerbaijani Press
GENCELİ, Mehdii
JMTS 2019,16(1):9-44; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.1.2
Published online: 31 March 2019
Article (PDF 870 KB)
ÖZET
İsmail Gaspıralı’nın Bahçesaray’da başlattığı modernleşme çalışmalarını, Kafkasya Türkleri de ilgi ve memnuniyetle takip etmiştir. Kırım Türkleri ile Azerbaycan Türkleri arasında kısa sürede sağlanan dil, fikir ve iş birliği, gücünü katlayarak yakın akrabalık bağı ile daha da güçlenmiştir. Rusya’da eğitim alan Azerbaycanlı talebeler, fırsat buldukça Kırım’a giderek Tercüman muhiti ile yakın temas kurdukları gibi Gaspıralı da Türkistan seyahatleri sırasında Kafkasya’ya uğrayarak Azerbaycanlı aydınlarla görüşüp fikir alışverişinde bulunmuştur. Çarlık dönemi Kafkasya Türk matbuatında ismi en çok geçen ve hakkında en çok haber yapılan kişi, İsmail Gaspıralı’dır. Bu yakın dostluk ilişkileri, dil, fikir ve eylem birliği Gaspıralı’yı, Azerbaycan’da Türk dünyasının en çok sevilen ve saygı duyulan zirve şahsiyeti konumuna yükseltmiştir. Gaspıralı’nın vefat haberi üzerine de en çok hâtıra yazıları, ithaf şiirler ve taziye mesajları yine Kafkasya matbuatında yer almıştır. Dönemin başat yayın organı olan İkbal gazetesi, sayfalarını günlerce Gaspıralı üzerine kaleme alınan yazılara ayırmıştır. Yayın hayatına yeni başlayan Dirilik mecmuası da ilk sayısında Gaspıralı’nın biyografisini ve fotoğrafını yayımlamıştır. Bu makalede, Gaspıralı’nın vefatı üzerine, adı geçen yayın organlarında yer alan yazıların içeriğine değinilmiş, şiirlerin tam metni verilmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
İsmail Gaspıralı, Kırım, Azerbaycan matbuatı, İkbal gazetesi, Dirilik dergisi.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ABSTRACT
The modernization movement of Ismail Gaspirali, which was initiated in Bahçesaray (Bakhchisaray), were followed with interest and satisfaction by the Caucasian Turks. The common language, thought and cooperation, which was established in a short time between the Turks of Crimea and Azerbaijani Turks, was strengthened by the close kinship bond, doubling its power. As the Azerbaijani students, who were educated in Russia, went to Crimea and had close contacts with the Tercüman(Spokseman) newspaper entourage thus Gaspirali, during his travels to Turkistan, also visited Caucasia, meeting and exchanging ideas with Azerbaijani intellectuals. During the Tsarist period in the Caucasian Turkish press, the most frequently mentioned name and person is İsmail Gaspıralı. These close friendship ties, language, thought and action unity have made Gaspirali the most loved and respected top figure of the Turkish world, in Azerbaijan. On the news of the death of Gaspirali, again, the most eulogies, dedicated poems and condolences were written in the Caucasian press. Iqbal (Fate) newspaper, the dominant organ of the period, dedicated its pages to the articles written on Gaspirali, for many days. The first issue of the Dirilik (Vitality) magazine has also published the biography and photograph of Gaspirali. In this article, upon the death of Gaspirali, the contents of the articles in the mentioned press organs are mentioned and the full text of the poems is given.
KEY WORDS
İsmail Gaspirali, Crimea, Azerbaijani press, İkbal newspaper, Dirilik magazine.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ABDÜSSELİMZADE M.H. (1914) Kâbe-i Muallâ-yı İrfanın Kurbanı Büyük İsmail Bey, İkbal, no. 737, 14 Eylül 1914.
AĞAOĞLU A. (1914) İsmail Bey Gasprinski, Türk Yurdu, yıl 3, cilt 6, sayı 12, 27 Teşrin-i sâni 1914/10 Aralık 1914.
AHUNDZADE A. C. (1916) Koşma, Bakü, Açık Söz Matbaası.
AKÇURA Y. (2018) Türkçülüğün Tarihi, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 4. basım.
AKPINAR, Yavuz (2008) Bkz. GASPIRALI İ. (2008)
AYVAZOV H.S. (1914a) Büyük İsmail Bey’in Hastalığı ve Suret-i Vefatı, İkbal, no. 750, 29 Eylül.
AYVAZOV H.S. (1914b) İsmail Bey’in Vasiyeti, İkbâl, no. 754, 3 Ekim.
CAFEROĞLU A. (1964) İsmail Gaspıralı: Ölümünün 50. Yıldönümü Münasebetiyle Bir Etüd, İstanbul, Kırım Türk Kültür ve Yardımlaşma Derneği Neşriyatı.
ÇİTİL R. (2015) İsmail Bey Gaspıralı’nın Ali Merdan Topçubaşı’na Yazdığı Mektuplar, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, sayı: 4/3, s. 1022-1054.
DAĞISTANİ C. (1914a), “İsmail Bey Gasprinski”, Kaspi no. 204, 27 Eylül 1914.
DAĞISTANİ C. (1914b) “En İyi Abide”, Kaspi, no. 227, 11 Ekim 1914.
EFENDİZADE Muhammed Emin (1914) Mevtü’l-Âlim ke Mevti’l-Âlem, İkbal, no. 740, 17 Eylül.
EFENDİZADE Şefika (1914) Rehberimiz İsmail Bey ve Kadınlarımız, İkbâl, no. 750, 29 Eylül.
GASPIRALI İ. (2008) Seçilmiş Eserleri-3 (Dil-Edebiyat-Seyahat Yazıları), Hazırlayan Yavuz AKPINAR, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
GULİYEV V. (2013) İsmayıl bey Gasprinski Hakkında İki Yazı, 525-ci Qezet, 4 Mart.
HACIBEYLİ Ceyhun 1914a ve 1914b Bkz. DAĞISTANİ C. 1914a ve 1914b.
HÜSEYİN CAVİD, “İsmail Bey”, Mekteb, no. 15, 21 Ekim 1914.
HÜSEYN CAVİD (2007) Seçilmiş Eserleri: I. Cilt, Elm Neşriyatı: Bakü.
HÜSEYİN R(IZA). (1914) İsmail Bey Vefat Etti, İkbal, no. 737, 14 Eylül.
HÜSEYİN T(ALÂT). (1914) İsmail Bey Gasprinski, İkbal, no. 739, 16 Eylül.
İBRAHİMOV H. (1914) Üful, İkbâl, no. 737, 14 Eylül.
İBRAHİMOV S. A. (1914) Ye’s-i A’zam: Büyük ve Tarihî Millî Matem”, İkbal, no. 737, 14 Eylül.
KASIMOV H.İ. (1914a) Kara Haber, İkbal, no. 738, 15 Eylül.
KASIMOV H.İ. (1914b) “Zıyâ’-ı Azim: İsmail Bey Gasprinski”, Basiret, no. 21, 13 Eylül 1914.
KENGERLİ Aybeniz (2004) İsmayıl bey Qasprinski, Bakı: Nurlan Neşriyyatı.
KÖÇERLİ F. (1914) İsmail Bey Gasprinski, İkbâl, no. 749, 28 Eylül.
NERİMANOV N. (1914) Bahçesaray’da İmtihan Meydanı, Basiret, no. 21, 13 Eylül.
ÖZKAYA, Yılmaz, “Tercüman Gazetesinin Azerbaycan Türk Edebiyatı Tarihine Katkıları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, (İsmail Bey Gaspıralı Özel Sayısı), cilt 11, sayı 4. S. 135-169.
ÖZKAYA, Yılmaz, Tercüman Gazetesinde Azerbaycan Edebî ve Fikrî Muhiti, basılmamış doktora tezi, İzmir 2013.
RASİZADE H.C. (1914) Mektep Çocuklarına, Mektep, no. 15, 21 Ekim.
RASİZADE H.C. (2007) Seçilmiş Eserleri: I. Cilt, Bakü, Elm Neşriyatı, s. 160-161.
SUSLU İ. (2012) Azerbaycan Siyasi Tarihinde Nesip Bey Yusufbeyli (1881-1920), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, basılmamış yüksek lisans tezi, İstanbul.
ŞEYHZADE M.E. (1908) Tercüman-ı Ahvâl-i Zaman Büyük İsmail Bey Gasprinski, Taze Hayat, no. 97, 1 Mayıs.
TAHİRLİ A. (1995) Ceyhun Hacıbeyli İsmail Bey Gasprinski Hakkında, Azerbaycan, 18 Ocak, Bakü.
TAHİRLİ A. (2014) İsmail Gaspıralı Dünyası İsmail Gaspıralı Dehası, İleri Yayınları, İstanbul. (Çeviri: Cumhur Turan)
TOPÇUBAŞOV A.M. (1914) İsmail Gasprinski’nin Hâtırası, Kaspi, no. 204, 13 Eylül.
TÜRKYILMAZ S. (2006) Şark-ı Rus Gazetesi Üzerine Bir İnceleme, basılmamış yüksek lisans tezi, İzmir.
VEZİROV H. (1914) İsmail Bey Gasprinski, Sedâ-yı Hak, no. 211, 14 Eylül.
VEZİROV H. (1908) Tercüman Müdürü Edib-i Şehir İsmail Bey, Tâze Hayat, no. 99, 3 Mayıs.
YUSUFZADE C. (1914) Taziyet, İkbal, no. 738, 15 Eylül.
|
