|
Syntactic Changes in Historical Turkic Languages: Nominal Agreement in Constructions with Object Participle Formed by Morpheme -DUk
UYSAL, Hülya
JMTS 2019,16(1):104-122; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.1.5
Published online: 31 March 2019
Article (PDF 1,7 MB)
ÖZET
Türkçede baş sözcük nitelenirken sıfatlar ve sıfat işlevli yantümceler niteleyici olabilmektedir. Sıfat işlevli yantümcelerin sentetik sıfat işlevli yantümceler, analitik sıfat işlevli yantümceler, bağlılaşık sıfat işlevli yantümceler gibi farklı modelleri Türkçede bulunmaktadır. Sentetik sıfat işlevli yantümceler, ortaç biçimbirimleriyle oluşturulan yantümce modelidir. Sentetik sıfat işlevli yantümcelerin oluşturulmasında başvurulan biçimbirimlerden biri de -DUk’tur. Söz konusu biçimbirimle oluşturulan ortaçlar, uyum konusuyla yakından ilişkilidir. Türkçede adcıl uyum ve eylemcil uyum olmak üzere iki tür uyum vardır. -DUk ortaç biçimbirimleriyle oluşturulan sıfat işlevli yantümceler açısından Modern Türkçeye bakıldığında adcıl uyumun bulunduğu görülmektedir. Adcıl uyum, sıfat işlevli yantümcenin öznesine bakılarak ortaç üzerinde iyelik biçimbirimiyle işaretlenmektedir.
Bu çalışmada, tarihsel sözdizimin ilkeleri dikkate alınarak tarihî Türk dilleri -DUk biçimbirimiyle oluşturulan nesne ortaçlı kuruluşlarda adcıl uyum açısından görülen sözdizimsel değişimler çerçevesinde detaylı bir biçimde incelenmiştir. Sıfat işlevli yantümcelerde belirtilen sözdizimsel değişimin saptanabilmesi için Orhon Yazıtları, Irk Bitig, İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā (Harezm Türkçesi), Münebbihü’r-Rāúidìn adlı eserlerden oluşan korpusa başvurulmuştur. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular -DUk biçimbirimiyle oluşturulan nesne ortaçlı kuruluşlarda adcıl uyumun başlangıçta ortaç üzerinde işaretlenmediğini, daha sonra ortaç üzerinde işaretlendiğini göstermektedir. Bu çalışmayla Türkiye’de yeni bir araştırma alanı olan tarihsel sözdizim alanına katkı sağlanması amaçlanmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Tarihî Türk dilleri, sözdizimsel değişimler, nesne ortacı, -DUk ortaç biçimbirimi, adcıl uyum, sıfat işlevli yantümce.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ABSTRACT
In Turkish, when the head word is modified, modifier can be adjectives or relative clauses / adjectival clauses. There are different relative clause models in Turkish, such as synthetical relative clauses, analytical relative clauses, correlative relative clauses. Synthetical relative clauses are formed by participle morphemes. -DUk is one of the morphemes which is used in order to form synthetical relative clauses. Participles formed by this morpheme are closely associated with subject of agreement. There are two types of agreement in Turkish: nominal agreement and verbal agreement. When Modern Turkish is evaluated in terms of relative clauses which are formed by participle morphemes -DUk it is seen that there is nominal agreement in relative clauses. Nominal agreement is marked with possessive suffix on participle according to subject of relative clause.
In this study, considering the principles of historical syntax, historical Turkish languages are examined in detail within the frame of syntactic changes in terms of nominal agreement in object participle constructions which are formed by -DUk morpheme. In order to determine the syntactic change which is stated in adjectival / relative clauses, a corpus which consists of studies called as Orhon Yazıtları, Irk Bitig, İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā (Khorezmian Turkish Language), Münebbihü’r-Rāúidìn, has been used. Achieved findings after research show that in the beginning nominal agreement was not marked on participle in constructions with object participle formed by -DUk morpheme, afterwards nominal agreement was marked on participles. With this study, it has been aimed to contribute to the historical syntax, a new research area in Turkey.
KEY WORDS
Historical Turkish, syntactic changes, object participle, participle morphemes -DUk, nominal agreement, relative clauses / adjectival clauses.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ATA A. (1997) Úıãaãü’l-Enbiyā I, Giriş-Metin-Tıpkıbasım. Ankara: TDK Yayınları.
EMRE A. C. (1945) Türk Dilbilgisi. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
ERCİLASUN A. B., AKKOYUNLU Z. (2014) Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERDAL M. (2004) A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill.
ERKMAN-AKERSON F., OZİL S. N. Ş. (2015) Türkçede Niteleme Sıfat İşlevli Yan Tümceler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÖKSEL A., KERSLAKE C. (2005) Turkish: A Comprehensive Grammar. London and New York: Routledge.
HAIG G. (1998) Relative Constructions in Turkish. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
HAMILTON J. R. (2011) İyi ve Kötü Prens Öyküsü. (Çev. Vedat KÖKEN), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
HOVDHAUGEN E. (1972) Relative Clauses In Turkish. I. Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunulan Bildiriler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 551-554.
KARABULUT F. (2011) Türk Dilinde ve Dünya Dillerinde Edilgen Yapı Tipolojisi-Dilbilimsel Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
KNECHT L. (1979) The Role Of The Genitive Suffix In Relative Clauses In Turkish: A Reply To Dede. Berkeley Linguistic Society: 5, s.180-197.
KORNFILT J. (1998) Motivating Morpho-Syntactic Changes in Turkic Subordinations. Proceedings of the Twenty-Fourth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society: General Session and Parasession on Phonetics and Phonological Universals. 139-149.
TEKİN T. (1994) Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg.
TEKİN T. (2000) Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
TEKİN T. (2003) Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
TEKİN T. (2013) Irk Bitig. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEKİN T. (2014) Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
UNDERHILL R. (1972) Turkish Participles. Linguistic Inquiry. Vol. 3, No. 1 (Winter, 1972), 87-99.
UZUN N. E. (2000) Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.
YAVUZARSLAN P. (2002) Münebbihü’r-Rāúidìn (Uyurları Uyandurucı)-Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin -I-.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
|
