|
A Study on Language Denominations in Mirza Mehdi Khan Astarabadi’s Sanglakh
HEYET, Mehmet Rıza
JMTS 2019,16(2):380-389; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.2.12
Published online: 30 June 2019
Article (PDF 802 KB)
ÖZET
Nâdir Şah Afşar’ın baş kâtibi ve baş danışmanı olduğu bilinen ünlü bilim adamı Mirza Mehdi Han Esterâbâdî’nin “Senglah” sözlüğünün girişi niteliğinde kaleme aldığı “Mebâniyü’l-Luga” eserinde Doğu Türkçesinin dil özellikleri örneklendirilerek incelenmiş, dil adlandırmaları için tarihî adlarla birlikte özgün adlar da kullanmıştır.
Mirza Mehdi Han bu eserinde dil kavramını Arapça “lisân”, “lügat” ve “kelâm” sözcükleriyle ifâde ederken, onların arasındaki ince anlam farkına dikkat edilmesine özen göstermiştir. Diğer dillerle karşılaştırma söz konusu olunca genellikle “Türkî” ve “Lügat-i Türk” ifâdelerini kullanan Mirza Mehdi Han, bu dili konuşan halk için de kimi zaman “Etrak” ve kimi zaman da halkın yaşadığı bölgeye vurgu yaparak “Etrak-i Rum”, “Etrak-i İran”, “Rûmiye”, “Özbekiye”, “Türkmeniye”, “Etrak-i Turan”, “Tâyfe-yi Çağatay” vb. terimler kullanmıştır. Günümüzdeki ifâdelerle Doğu ve Batı Türkçelerini karşılaştıran Esterâbâdî, Batı Türkçesi için de “Lisân-i Etrak-i Rûm” (Rûm diyarı Türklerinin dili) ve “Lisan-i Etrak-i İran” (İran diyarı Türklerinin dili) terimlerini kullanmayı tercih etmiş, fakat Batı Türkçesi yazı dilinden bahsederken genellikle her iki saha için de Fuzûlî’den örnekler vermiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Mirza Mehdi Han Esterâbâdî, Mebâniyü’l-Luga, Senglah, dil adlandırması.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ABSTRACT
Mirza Mehdi Han Esterâbâdî who had written the work “Mebâniyü’l-Luga” and was known to be the chief clerk and counselor of Nadir Shah had studied linguistic examples of the Eastern Turkish and used specific names besides historical names for linguistic denominations in the mentioned work as an introduction for the dictionary titled “Senglah.”
While Mirza Mehdi Han expressed the concept of language in this work by Arabic words such as “lisân”, “lügat” and “kelâm, he showed also due care for notification of slight differences of meaning among these words. While usage of the terms “Türkî” and“Lügat-i Türk” by Mirza Mehdi Han as comparison with other languages is in question, he had also used sometimes the term “Etrak” for the people speaking this language and sometimes the terms such as Etrak-i Rum”, “Etrak-i İran”, “Rûmiye”, “Özbekiye”, “Türkmeniye”, “Etrak-i Turan”, “Tâyfe-yi Çağatay” etc by strong reference to the regions where the people lived.
Estarabadi comparing Turkish dialects in the east and in the west with contemporary expressions have preferred to use the term “Lisân-i Etrak-i Rûm” (Language of the Turks living in Greek Lands and the term “Lisan-i Etrak-i İran” (language of the Turks living in Persian lands); However he gave the examples generally from Fuzuli for both fields while mentioning about written language of the Western Turks.
KEY WORDS
Mirza Mehdi Han Esterâbâdî, Mebâniyü’l-Luga, Senglah, language denomination.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AGABOZORG TAHRANİ, Muhammed Muhsin (1969), E’z-Zaria, Haz. Cafer Amili, Beyrut.
ESTARABADİ, Mirza Mehdi (1995), Senglah, Haz. Ruşen Hıyavi, Merkez yay., Tahran.
ESTERABADİ, Mirza Mehdi (1866), Münşeat, Milli Kütüphane Taş Basma Nüsha, S. 6680, Müstensih: Abbasali Tefrişi, (YYY).
EŞRAFİYAN, Arnova (2536), Nadir Şah Afşar Devleti, Haz. Habib Yağmayi, Yağma Yay., Tahran.
HİDAYET, Rıza Kulu Han (1957), Mecmeü’l-Füseha, Haz. Mezahir Musaffa, Piruz yay., Tahran.
MUSEVİ İSFAHANİ, Muhammed Sadık (1928), Giti-güşa Tarihi, Tashih: Said Nefisi, İkbal Yay., Tahran.
NEVAYİ, Abdülhüseyin (1989), Nadir Şah ve Mirasçıları, Zerrin Yay., Tahran.
SADİK HİNDİ, Seyid Muhammed (2011), Subh-i Gülşen Tezkeresi, Tashih: Muctaba Berzabadi Ferahani, Avesta Ferahani Yay., Tahran.
SHAHED, Babak (2016), Dürre-yi Nadiri’ye Göre NadirŞah ve Dönemi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tez, Ankara Ü. Sosyal Bilimler Ens., Ankara.
ŞABANİ, Rıza (1994), “Nadir Şah Devleti Kitabına Bir Eleştiri”, Edebiyat ve Diller, S. 81, ss. 1132-1156.
TAHRANİ, Muhammed Şefi (1970), Nadir Şahî Tarihi, Haz. Rıza Şabani, Bonyad-i Ferhen-i İran Yay., Tahran.
TEBRİZİ İSFAHANİ, Ebutalib (1964), Hulasetü’l-Efkâr, Encümen-i Asar-i Milli Yay., Tahran.
TECELLİBAHŞ, Suruş (1967), Nadir Şah, İbni Sina Yay., Tahran.
|
