|
An Intellectual from Caucasus in the Wake of Gaspirali: İsmail Akbay, the Author of the Very First Karachay-Malkar Turkish Alphabet and Reading Book
TAVKUL, Ufuk
JMTS 2019,16(2):439-454; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.2.14
Published online: 30 June 2019
Article (PDF 2,8 MB)
ÖZET
İsmail Gaspıralı, bütün Rusya Müslümanlarını ortak bir dil çerçevesinde bir araya getirmeyi arzuluyordu. Köklü bir eğitim reformu yapılmadan Türk boylarının milli bir uyanıştan uzak kalacaklarını düşünüyordu. Bu yüzden bütün gayretini usul-ü cedid adını verdiği yeni eğitim metoduyla ders verecek okulların açılmasına yöneltmişti. İsmail Gaspıralı’nın fikirlerinin takipçisi Kafkasyalı bir aydın olan İsmail Akbay, onun görüşleri doğrultusunda çalışmalar yaparak Karaçay-Malkar Türkçesinin ilk alfabe kitabını hazırladı ve 1916 yılında yayımladı.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Gaspıralı, Ceditçilik Hareketi, İsmail Akbay, Karaçay-Malkar Alfabesi
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ABSTRACT
Ismail Gasprinski, had desired to unit all Russian Muslims around a common language. He had thought that without a radical education reform Turkic tribes would stay away from a national revival. Therefore, he had endeavoured to open schools with a new training method that had named as usul-ü cedid. İsmail Akbay who was a follower of İsmail Gasprinski from the Caucasus had composed the first alphabet and reading book of Karachay-Malkar language and had published it in 1916.
KEY WORDS
Gaspirinski, Jadidism, İsmail Akbay, Karachay-Malkar Alphabet
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKBAY, İsmail (1916) Ana Tili - Uçebnik na Karaçayevskom Yazık. Tipografiya Gruzinskago İzdatelskago Tovarişçetva.
ASLANBEK, Mahmut (1952) Karaçay ve Malkar Türklerinin Faciası. Ankara: Çankaya Matbaası.
BATÇAYEV, Şamil. Jizni, otdannaya narodu (Zametki o Çokuna-Apendi). http://karachai.ucoz.ru/index/1_1/0-89.
BENNİGSEN, Alexandre ve Chantal Quelquejay (1981) Sultan Galiyev ve Sovyet Müslümanları (çev. Nezih Uzel). İstanbul: Hür Yayın.
BENNİGSEN, Alexandre ve Chantal Quelquejay (1981b) Step’de Ezan Sesleri-Sovyet Rejimi Altındaki İslam’ın 400 Yılı (çev. Nezih Uzel). İstanbul: Selçuk Yayınları.
BİTTİRLANI Tamara. (2002) Eski Karaçay-Malkar Adabiyat. Nalçik: El-Fa.
CAROE, Sir Olaf (t.y.), Sömürülen Milletler (çev. Zerhan Yüksel). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
DEVLET, Nadir (1999) Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
FİSHER, Alan (2009) Kırım Tatarları (çev. Eşref B. Özbilen). İstanbul: Selenge Yayınları.
GÖKÇE, Hülya (2009) “Ceditçilik Dönemi Tatar Gramerlerine Göre Kazan Tatar Türkçesinin İmlâ ve Ses Özellikleri”, IV. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı (26-28 Eylül 2009), Bilkent Üniversitesi-Kırım Devlet Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi Simferepol (Akmescit) Ukrayna, s. 253-260.
HATUYEV, R.T. (2014) Çokuna Efendi. Oçerki o Jizni i Tvorçestve İ.Y. Akbayeva. Çerkessk: İKO-Alanskiy Ermitaj.
HUBİYLANI, M.A. (1988) Karaçay literatura. Çerkessk.
KIRIMAL, Edige (1970) “İsmail Bey Gaspıralı”, Dergi, Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsü, 16 (62) : s. 60-64.
KORKMAZLANI A. (1975) “Sotsialist demokratizm – Sovyet caşavnu şartı”. Zamannı Avazı-Karaçay Cazuvçula bla İlmu Kullukçulanı Çıgarmalarını Cıyımdıgı. Çerkessk: s. 195-215.
LAYPANLANI Kaziy (1965) “Oktyabrga deri”, Leninni Bayragı.
TAVKUL, Ufuk (1993) Kafkasya Dağlılarında Hayat ve Kültür – Karaçay-Malkar Türklerinde Sosyo-Ekonomik Yapı ve Değişme Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
|
