Özbek Edebiyatında “Kinaye” Terimi
QURONOV, Dilmurod, Maşhura ŞERALİYEVA
MTAD 2019, 16(3):556-564; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.3.24
E-yayın Tarihi: 30 Eylül 2019
Makale (PDF 236 KB)

The term of  “Kinaye (Irony)” Used in Uzbek Literature
QURONOV, Dilmurod, Maşhura ŞERALİYEVA
JMTS 2019, 16(3):556-564; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.3.24
Published online: 30 September 2019
Article (PDF 236 KB)

ÖZET
Makalede edebiyat sahasındakı “kinaye” teriminin anlamları üzerinde durulmuş, “kinaye”nin klâsik ve çağdaş edebiyattaki farklı anlamları tespit edilmiştir. Birkaç kuramcı uzmanın düşüncelerine dayanılarak kinayenin mecaz, üslup vasıtası ve hayat gerçeğine yaklaşım şekli olduğu ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, günümüzde Özbek edebiyatında kullanılmakta olan “kinaye” teriminin diğer edebiyatlarda kullanılan “ironi” terimiyle anlamdaş olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca makalede mecaz olarak kinayenin diğer mecaz şekilleriyle uyum sağlaması meselesi de açıklanmış, kinayenin antifrazis şekli üslup vasıtası olarak analiz edilmiştir. Makalede XX. yüzyıl dünya edebiyatında hadiselere kinayevî yaklaşımın sanat eserinin yapısının belirlenmesindeki öneminin arttığı vurgulanmış, söz konusu hadisenin sanatsallığın bir şekli olarak özellikleri ortaya konulmuştur.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kinaye, ironi, kinayevîlik, mecaz, antifrazis, hadiselere yaklaşım, sanatsallık modusu.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ABSTRACT
The article deals with the meanings of the term ‘киноя’ (irony)  used in the Uzbek literary criticism. The meanings of the term ‘киноя’ (irony) have been differentiated both in the Uzbek literary criticism and in the poetics of the classical literature. In the theoretical works of some literary critics the change of meanings of this term, i.e. their means of style as well as their relation to reality have been investigated and it has been stated that in its modern usage its meaning fully coincides with the meanings of the internationally accepted meaning of the term  ‘irony’. It has also been explained in the article that the change of meaning of ’irony’ may correspond with other meanings of the term in different cases. The antiphrase  form of irony is treated as a means of style. It has been stated that in the world literature of the 20th century the importance of the ironical attitude to reality in defining the structure of the literary work has  significantly grown.

KEY WORDS
Irony, trope, metaphor, antiphrasis, stylistic means, relation to reality, artistic modus.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
BAHTIN, Mihail (1975). Voprosı literaturı i estetiki. Moskva: izdatelstvo “Xudojestvennaya literatura”, 447–483.
BAHTIN, Mihail (1979). Estetika slovesnogo tvorchestva. Moskva: izdatelstvo “Iskusstvo”.
BOBOYEV, Tohta (2002). Adabiyotshunoslik asoslari. Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti.
FRAY, Nortrop (1987). Anatomiya kritiki. Kitobda: Zarubejnaya estetika i teoriya literaturı XIX–XX vv. Moskva: izdatelstvo “Vısshaya shkola”, 232–263.
HOTAMOV, N., SARİMSOQOV, B. (1979) Adabiyotshunoslik terminlarining ruscha-o‘zbekcha izohli lug‘ati. Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti.
HUSAYNIY, Atoulloh (1981). Badoyi’ us-sanoyi’. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti.
IBRAGIMOVA, E’tibor (2001). O‘zbek tilida ironiya va ironik mazmun ifodalanishining usul hamda vositalari. Filologiya fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya. Farg‘ona.
QURONOV, D., MAMAJONOV, Z., SHYERALIYEVA, M. (2010). Adabiyotshunoslik lug‘ati. Toshkent: Akademnashr nashriyoti.
QURONOV, Dilmurod (2002). Adabiyotshunoslikka kirish. Andijon: Hayot nashriyoti.
LOSEV, A.F., SHESTAKOV, V.P. (1965). Istoriya esteticheskix kategoriy. Moskva: izdatelsvo “Iskusstvo”.
POTEBNYA, Aleksandr (1990). Teoreticheskaya poetika. Iz zapisok po teorii slovesnosti. Moskva: Vısshaya shkola.
RIZAYEV, SH., OLIMOV M. va boshqalar. (1989). Ma’naviy inqiroz ildizlari. Davra suhbati. Yoshlik jurnali, № 3, B. 66–72.
TYUPA, Valeriy (2000). Xudojestvennost. Kitobda: Vvedeniye v literaturovedeniye. Pod redaktsiey L.Chernets, Moskva: izdatelstvo “Vısshaya shkola”, 463–482.
Vvedeniye literaturovedeniye (1988). Pod redaktsiey G.N.Pospelova. Moskva: izdatelstvo “Vısshaya shkola”.