|
The Concept YOL ‘Way’ in Dîvân-ı Hikmet
YAYLAGÜL ÜSTÜNEL, Özen
JMTS 2019, 16(4):673-686; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.4.32
Published online: 28 January 2020
Article (PDF 351 KB)
ÖZET
Dîvân-ı Hikmet, XII. Yüzyılda Karahanlı sahasında yaşamış olan Ahmet Yesevî’ye ait şiirleri içeren bir kitaptır. Dîvân-ı Hikmet, ilk İslami metinlerden daha sonra yazılmış olmakla birlikte etki alanı oldukça geniş olmuştur. Bu çalışmada Dîvân-ı Hikmet’teki YOL kavramı üzerinde durulacaktır. Kavram çalışmaları son yıllarda dil biliminin önemli meselelerinden biri olmuştur. Kavram, bir dil biriminin aksine insanoğlunun zihninde sembolik olarak temsil edilen temel bir olgu olup insan bilincindeki kültür demeti olarak anlaşılabilir. Kavram, aynı zamanda sözel olarak belirli bir biçimde yerli konuşmacının ulusal hafızasında depolanan ortak bilincin ayrı bir birimidir. Anlamın bilişsel bir birimi olarak bir kavram soyut bir fikir veya bazen bir bilgi birimi olarak belirlenen mental bir simgedir. Dil biliminde kavram, bir kelimenin tersine daha karmaşık bir yapıya sahiptir. Kavramın içeriği dilbilimsel anlam ve kültürel algıya bölünür. Kavramın bir düşünce birimi olduğu kabul edilir. Kavramlar belli bir dizgenin bir parçası olarak diğer kavramlardan etkilenir ve yeniden şekillenir. Kavrama girişler dilin farklı aşamalarına ait olabilir. Bir ve aynı kavrama başvurmak için sözcükler, deyimler, eşdizimli dil yapıları, cümleler ve metinler kullanılabilir. Özelleşmiş bağlamda kavramların değişebilmesi insan niyetleri, söylem türü ve bağlamsal çevreyle vurgulanır. Özel bir bağlamsal çevrede böyle özellikler temelinde bir dilbilimsel ifadenin bazı özel anlamlarını yeterince karakterize etmek zordur. Yol sözcüğü tasavvufî bir terim özelliği gösterir. Terim, özel işlevli özel bir kelime olarak tanımlanır. İnsan deneyimleri çeşitli metinlerde yansıtılır. Bu metinlerden biri de Dîvân-ı Hikmet’tir. Kavramın üç ana bileşeni vardır: kavramsal, anlamsal ve figüratif. Bu çalışmada, YOL kavramının figüratif bileşeni Dîvân-ı Hikmet temelinde ele alınacaktır. Figüratif özellikler nesne ve olgunun metaforik bir yorumunu biçimler. YOL kavramı aslında birçok kültürde metaforik olarak şekillenmiş temel kavramlardan biridir. Metafor bir kavramı farklı bir kavramla açıklayan bir konuşma figürüdür. Sözcüklerin kavramsal değerleri eşdizimlendikleri sözcüklere göre belirlenir. Eşdizimlilik, her dilbilgisel seviyedeki parçacığın birlikte bulunmasıdır. Bu çalışmada Ahmet Yesevî’nin hikmetlerinin toplandığı Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler kitabında yer alan hikmetler taranarak yol sözcüğünün eşdizimlileri belirlenmiş ve böylece YOL kavramına açıklık kazandırılmak amaçlanmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Dîvân-ı Hikmet, Ahmet Yesevî, kavram, idrak anlam bilimi, metafor, eşdizimlilik
ABSTRACT
Dîvân-ı Hikmet is a book which includes poetries belong to Ahmet Yesevî who had been lived in XIIth century, Karakhaned area. Dîvân-ı Hikmet was written later than the initial Islamic texts but it had been extensive impact area. In this paper, interpretations of YOL concept in Dîvân-ı Hikmet were introduced. The study of concepts has been one of the important research issues in linguistics in recent years. Concept is the subject of cultural science studies. Concept is the basic phenomenon represented symbolically inside the mind of a human being and contrasted to a language unit. Concept can be understood as bunch of culture in the consciousness of people. A concept is also a discrete unit of the collective consciousness, which is stored in the national memory of native speakers in verbally determinate form. As a cognitive unit of meaning, a concept is an abstract idea or a mental symbol sometimes defined as a unit of knowledge. In linguistics, the concept, in contrast to a word, has a more complicated structure. The content of the concept is divided into linguistic meaning and cultural sense. Concepts, being a part of the system, are influenced by the other concepts are modified. The entrances to the concept may belong to different levels of language. To appeal to one and the same concept lexemes, idioms, collocations, and sentences, and texts can be used. The variability of concepts in specialized discourse is underlined by human intentions, type of discourse and contextual grounding. It is difficult to characterize some particular sense of a linguistic expression on the basis of such features in a particular contextual environment. Yol is a especially term belong to tasavvuf. The term is defined as a special word which has a specific function. Terms appear as a result of knowledge accumulation and apperance of special notions and concepts. A concept is regarded as a unit of thought. Experiences of human are reflected in various texts. One of these texts is Dîvân-ı Hikmet. The concept has three main components: conceptual, significant and figurative. In this paper, the figurative component of concept Yol based on the Dîvân-ı Hikmet will be discussed. Figurative features form a metaphorical interpretation of object and phenomena. The metaphorical concept Yol is mainly one of the basic concepts of many culture. Metaphor is a figure of speech which explains a concept with a different concept. Conceptual values of words are determined in view of their collocations. Collocation refers to how words go together or form fixed relationship. In this paper, the collocations of the word yol in Dîvân-ı Hikmet including poetries belong to Ahmet Yesevî was been determined. Thus it has been aimed clarify the concept YOL.
KEY WORDS
Dîvân-ı Hikmet, Ahmet Yesevî, concept, cognitive lnguistics, metaphor, collocation.
KAYNAKLAR/BIBLIOGRAPHY
ARAT R.R. (1991) Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ATALAY B. (1998-1999) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (I-IV), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BARUTCU ÖZÖNDER F. S. (1992) “Eski Türkçede Buddha’nın dört asil gerçeği (Catvāri-ārya-satyāni)”, Uluslar arası Türk Dili Kongresi 1992 (26 Eylül 1992-1 Ekim 1992), s. 373-423, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, A. (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CROFT, W., Alan D. (2004) Cognitive Linguistics, The UK CUP.
DANKOFF, R. and KELLY, J. (1982-1985) Mahmud al-Kaşgari Compendium of The Turkic Dialects (Divan Lugat-at Turk), I, II, III Harvard University Press, USA.
ERASLAN, K. (1993) Ahmed-i Yesevî, Divan-ı Hikmet, Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 546. Türk Klasikleri Dizisi: 22
MANERKO, L. (2014), “Concept understanding in cognitive lingusitics and cognitive terminology science”, in: G. BUDIN and V. LUŠICKY (eds.), Languages for Special Purposes in a Multilingual, Transcultural World, Proceedings of the 19th European Symposium on Languages for Special Purposes, 8-10 July 2013, Vienna, Austria, Vienna: University of Vienna, 471-483.
TALMY, L. (2000), Toward a Cognitive Semantics-Vol. I, USA: The M
|
