|
Karaim Public Calendar: Ulug Ata Sanavı
ER, Elvina
JMTS 2020, 17(1):9-27; DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.1.2
Published online: 23 April 2020
Article (PDF 768 KB)
ÖZET
Hazar Kağanlığı döneminde Musevîliğin mezhebi Karaizm’i benimseyen Karaimler yüzyıllar boyunca dinî faaliyetlerini devam ettirmelerine rağmen eski inançlarını ve dillerini unutmamışlardır. Karaimlerde eski Türk kültürel mirasının bir parçası olan halk takvimi halk tarafından günlük hayatta kullanılarak günümüze kadar muhafaza edilmiştir. Karaim halk takvimi Karaimlerinin dünyaya bakışlarını, hayvancılık ve tarım konusundaki tecrübelerini, bulundukları bölgenin tabiat olaylarına karşı tutumlarını, Hristiyanlık, İslâmiyet ve benimsedikleri Karaizm mezhebinin bazı özelliklerini yansıtmaktadır. Bu özellikler dışında bu takvimde Karaimlerin eski Türk inanç sistemiyle alakalı ritüellerini, bayramlarını ve alışkanlıklarını bulmak mümkündür. Karaim halk takviminde tespit edilen bu özelliklerin bir kısmı Kuzey Kafkasya, Anadolu, İdil-Ural Türk ve Fin-Ugor halklarının takvimleriyle benzerdir ve bu halklarla olan eski bağlarının bir kanıtıdır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Karaim Halk Takvimi, Karaimler, Ulug Ata Sanavı
ABSTRACT
Karaim, which was formed as a result of the mixing of the Caspian and Kipchak Turkish tribes during the Khazar Khanate, continued religious activities for centuries with the spread of Karaism, but this did not prevent them from forgetting their old beliefs and languages. Folk calendars, which are part of the old Turkish spiritual and cultural heritage, are preserved to date and used by the public in daily life. The Karaim folk calendar reflects the world views of the Karaim people, their experience in animal husbandry and agriculture, their attitude to the natural events of their region, and some characteristics of Christianity and the religion of Karaim, to which they belong. Apart from these features, it is possible to find the rituals, habits and holidays of Karaims related to the old Turkish belief system in this calendar as in other Turkish communities. All these features are largely in common with the calendars of the North Caucasus, Idel-Ural Turks and Finno-Ugric people and show their old ties with these peoples.
KEY WORDS
Karaim People's Calendar, Karaims, Ulug Ata Sanavı
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
BASKAKOV N. A., ZAYONÇKOVSKİY A., ŞAPŞAL S. M. (1974) Karaimsko-russko-polskiy slovar', Moskva: İzdatel'stvo “Russkiy yazık”.
BATMANOV Z. Z. (1969) Kumıksko-Russkiy Slovar', Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya.
BOLDIREV V. A. (1990) İtogi perepisi naseleniya SSSR, Moskva: Statistika.
CLAUSON G. (1972) An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford.
DAVLETŞİN G. (2013) Türk Tatar Kültür Tarihi, (Çev. Albina TUZLU), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
ERGİN M. (1996) Orhun Abideleri, İstanbul: Boğazıçı.
FEDOTOV M. (1996) Etimologiçeskiy slovar' çuvaşskogo yazıka, Çeboksarı: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy institut.
GANİYEV F., AHMEDYANOV R., AÇIKGÖZ H. (1997) Tatarca-Türkçe Sözlük, İstanbul: İnsan.
GARKAVETS A. (2010) Kıpçakskoye pismennoye naslediye III, Kıpçakskiy slovar', Almatı: Baur-Kaean.
GLADİLOVA G. P. (2003) Yazık simvolov krımskih karaimov, Karaj Kiunleri, Warszawa, s. 308-316.
GÖKBEL A. (2000) Kıpçak Türkleri, İstanbul: Ötüken.
GRÖNBECH K. (1992) Kuman Lehçesi Sözlüğü (çev. Kemal AYTAÇ), Ankara: Kültür Bakanlığı.
HAKİMZYANOV F. (1992) Epigrafiçeskiye pamyatniki voljskih bulgar i yazıkovaya stratifikatsiya v Voljskoy Bulgarii, Alma-Ata.
KALİNSKİY İ. (1877) Tserkovno narodnıy mesyatseslov na Rusi, Sankt-Peterburg: Kirşbaum.
KARA DÜZGÜN Ü. (2014) Giresun Halk Takvimi, Sayılı Günler ve Bunlara Bağlı İnanış ve Uygulamalar, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Karadeniz Özel Sayısı (Bahar 2014), s. 233-257.
KÂŞGARLI MAHMUD (2013) Divanü Lûgat-it-Türk (çev. Besim ATALAY), Ankara: Türk Dil Kurumu.
KİZİLOV M. (2011) Krımskaya İudeya, Simferopol: Dolya.
KUZGUN, Ş. (1985) Türklerde Yahûdilik ve Doğu Avrupa Yahûdilerinin Menşei Meselesi: Hazar ve Karay Türkleri, Ankara: Üçbilek, 1985.
KÜÇÜK M. A. (2013) Geleneksel Türk Dinindeki Ana Dişil Ruhlara Mitolojik Açıdan Bakış, Iğdır Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, Nisan 2013.
MILLER P. (1993) Karaite Separatism in Nineteenth-Century Russia, Wayne State University Press.
NAZAROV İ. (2002) Traditsionnıy kalendar' kumandintsev, Kul'torologiya traditsionnıh soobşestv: Materialı Vserossiyskoy nauçnoy konferentsii molodıh uçenıh, Omsk, s. 75-78.
ÖRNEK S.V. (1988) 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul: Gerçek.
PALLAS P. (2001) Puteşestviye po raznım provintsiyam Rosiyskoy imperii, Hrestomatiya po kul'ture Çuvaşskogo kraya, (red. M. SKVORTSOVA) Çeboksarı: Çuvaşskoye knijnoye izdatelstvo, s.156-169.
PATMAR E. (1995) Çavaş halah kalendare, Şupaşkar: Çavaş keneke.
PİLETSKİ Ş. (2004) Karaimı, Karaj kiunlari, Warszawa, s. 166-169.
POLKANOV Y. A., POLKANOVA A. Y., ALİYEV F. M. (2005) Folklor krımskih karaimov, Simferopol: Dolya.
SALMİNEN T. (2007) Europe and North Asia, In Encyclopedia of the world’s endangered languages, (Ed. C. Moseley), London-New York: Routledge pub, pp. 211-282.
SAMOYLOVİÇ A. N. (2005) Nazvaniya dney nedeli u teretskih narodov, Türkskoye yazıkoznaniye. Filologiya. Runika, (red. G. F. BLAGOVA, D. M. NASİLOV), s. 258-269.
SEVORTYAN E. V. (1978) Etimologiçeskiy slovar' tyurkskih yazıkov, Obşetürkskiye i mejtürkskiye osnovı na bukvu “B”, Moskva: Nauka.
SEVORTYAN E. V. (2000) Etimologiçeskiy slovar' tyurkskih yazıkov, Obşetürkskiye i mejtürkskiye osnovı na bukvu “K”, Moskva.
SEVORTYAN E. V. (2003) Etimologiçeskiy slovar tyurkskih yazıkov, Obşetürkskiye i mejtürkskiye osnovı na bukvı “L”, “M”, “N”,”P”,”S”, Moskva: Vostoçnaya literatura RAN.
ŞAMANOV İ. (1971) Narodnıy kalendar' karaçaytsev, Sovetskaya Etnografiya, no 5, s. 108-115.
ŞAPŞAL S. (2005) Karaimı SSSR v otnoşenii etniçeskom, Krımskiye Karaimı, Simferopol: Dolya, s. 126-153.
ŞAYTANOV S. İ. (2018) Sukkot ili orah toyu?, İzvestiya duhovnogo upravleniya karaimovi no 29 (38), Yevpatoriya.
TAVKUL U. (2000) Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
TOKAREV S. A. (1983) Kalendarnıye, obıçayı i obryadı v stranah zarubejnoy Yevropı. İstoriçeskiye korni i razvitiye obıçayev, Moskva: Nauka.
VENTSKUTE R. (1996) Neskolko zametok o karaimskom yazıke i yego upotreblenii, (M. Fikroviçius) Mien karajce üraianiam, Vilnius, s. 21-27.
VİNNİÇENKO İ., GOROVIY V. (2003) Natsionalni menşini v Ukraine, Kiyev.
VİŞNEVSKİY V. (2002) O religioznıh poveriyah çuvaş, Hrestomatiya po kul'ture çuvaşskogo kraya (red. İ. Skvordtsova), Çeboksarı: Çuvaskoye knijnoye izdatel'stvo, s. 231-244.
YARZUTKİNA A. A. (2013) K voprosu o kalendaryah v kulture tobolo-irtışskih tatar, Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta. İstoriya, no. 4 (24), s. 117-122.
YEFETOV K., YENA A. (2009) Svyasşennıye dubı kladbişa krımskih karaimov Balta Tiymez, Kırım Karaylar, 15 aprel, no. 29 (1297), s. 5-6.
|
