|
Lexicalization of Voice Suffixed Verbs: In Tuvan Turkish
SARIKAYA AKSOY, Tuğba
JMTS 2020, 17(1):66-82; DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.1.5
Published online: 23 April 2020
Article (PDF 383 KB)
ÖZET
Dilin sürekli gelişmekte olması ekleme, birleştirme, kısaltma gibi çeşitli söz yapım yollarıyla sözlükselleşmenin ortaya çıkmasını sağlar. Bir sözcüğün veya söz öbeğinin biçimbilimi, anlambilimi ve kökenbilimiyle ilgili özelliklerini en iyi şekilde anlamak için sözlükselleşme süreci büyük bir öneme sahiptir. Söz yapım yollarından ekleme ile sözlükselleşen eylemlerin biçimbilimsel ve anlamsal sözlükselleşme yöntemlerine göre incelenmesi gerekir. Örneğin çatı işaretleyicilerinden herhangi biriyle türetilerek sözlükselleşen eylemlerin incelenmesinde biçimbilimsel ve anlamsal değişiklikler söz konusudur. Biçimbilimsel değişiklikler eyleme eklenen biçimbirimlerle gerçekleşirken; anlamsal değişiklikler ise eylemin temel anlamını kaybedip başka bir anlamda kullanılmasıyla ortaya çıkar. Bu makalede Tuva Türkçesinde çatı biçimbirimlerini almış eylemlerin temel anlamını ve çatı işlevini tamamen kaybedip sözlükselleştiği eylemler incelenmiştir. Çalışmanın bütüncesini Tuvaca-Rusça Sözlükler, Tuvaca-Türkçe Sözlükler, Tuvaca gramer kitapları ve Türkiye Türkçesi için Türk Dil Kurumu’nun Güncel Türkçe Sözlük’ü (online) oluşturmaktadır. Bu kapsamda, bütüncenin tamamından taranan çatı biçimbirimlerini almış bazı eylemlerin çatı işlevleri dışında bağımsız bir sözlük birim olarak kullanılabildiği tespit edilmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Çatı, sözlükselleşme, mecaz, ettirgen, edilgen, dönüşlü, işteş, Tuva Türkçesi.
ABSTRACT
The continuous development of the language provides the emergence of lexicalization with various ways of such as adding suffix, joining and shortening. The process of lexicalization is of great importance in order to understand the features of a word or phrase related to morphology, semantics and etymology in the best way. Verbs become lexicalized with the addition, should be examined according to the methodological and semantic lexicalization methods. For example, in the study of the lexicalization of the verbs that get any of the voice-morpheme is examined, there are morphological and semantic changes in these verbs. While morphological changes take place with morphemes added to the verb, semantic changes occur when the verb loses its basic meaning and is used in another meaning. In this article, verbs getting voice-morphemes lexicalized by losing the basic meaning and voice function completely in Tuvan language were analyzed. The corpus of the study consists of Tuvan-Russian dictionaries, Tuvan-Turkish dictionaries, grammar books of Tuvan and the current Turkish dictionary (online) of Turkish Language Institution used for Turkish. In this context, it has been determined that some verbs which have taken the voice-morpheme searched from all the corpus can be used as an independent lexeme in spite of the voice functions.
KEY WORDS
Voice, lexicalization, metaphor, causative, passive, reflexive, reciprocal, Tuvan Turkish.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKALIN Ş. H. (2014) Türkçede Eksiltili Yapıdan Sözlükselleşme. Edebiyat Fakültesi Dergisi. C: 31, S: 2, 13-29.
BACANLI E. (2014) Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Belirleyicisi Olarak Art Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BAUER L. (1983) English Word Formation. Cambridge: Cambridge University Press.
BİÇE-OOL M. D., BİÇELDEY K. A. (2002) Tıva Dıl-5. Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri.
BRINTON L. J., TRAUGOTT E. C. (2005) Lexicalization and Language Change. Cambrigde University Press.
DEMİR N., YILMAZ E. (2014) Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
DORJU K. B., SUVANDİİ N. D., HERTEK A. B. (2014) Tıva Dıl 5. Kızıl: Natsional Şkola Högjüder İnstitut.
EKER S. (2010) Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
GENCAN T. N. (2007) Dilbilgisi. İstanbul: Kanaat Yayınları.
HOHENHAUS P. (2005) Lexicalization and Institutionalization. Handbook of Word-Formation (Pavol Štekauer ve Rochelle Lieber (eds.)). Drodrecht: Springer, 353-374.
ISHAKOV F. G., PAL’MBAH A. A. (1961) Grammatika Tuvinskogo Yazıka: Fonetika i Morfologiya. Moskva.
KARAAĞAÇ G. (2018) Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KASTOVSKY D. (1982) Wortbildung und Semantik. Tübingen/Düsseldorf: Francke/Bagel.
KOÇOĞLU GÜNDOĞDU V. (2018) Tuva Türkçesi Grameri (Metin-Söz Dizini). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KONONOV A. N. (1956) Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka. Moskva Leningrad.
KORKMAZ Z. (2007) Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KORKMAZ Z. (2009) Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
LEHMANN C. (2002) New Reflections on Grammaticalization and Lexicalization. New Reflections on Grammaticalization (Edt. I. WISCHER, G. DIEWALD). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins, 1-18.
LIPKA L. (1992) An Outline of English Lexicology: Lexical Structure, Word Semantics and Word Formation. Tübingen: Niemeyer.
LIPKA L., HANDL S., FALKNER W. (2004) Lexicalization and Institutionalization. The State of the Art. 2-19.
LÜBİMOV K. (1963) Çağdaş Türkiye Türkçesinde Çatı Kategorisi ve Çatı Ekleriyle Türetilen Ekler. Türk Dili Dergisi. S: 147 (Aralık 1963), 150-155.
OYDAN-OOL A. K., ONDAR B. K., DORJU K. B., KUULAR E. M. (2007) Tıva Dıl 10-11. Kızıl: Tıvanıŋ Yu. Ş. Kyunzegeş Attıg Nom Ündürer Çeri.
SARI İ. (2015) Türkçede Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara, 204s.
SEBZECİOĞLU T. (2013) Anlık Oluşum ve Türkçe Anlık Sözcüklerin Oluşum Süreçleri Üzerine Bir Betimleme. Dil ve Edebiyat Dergisi. 10/3, 17-47.
DIGINDAY B. (2015) Düneki çeleeş (kıska çeçen çugaalar). Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri, 124s.
KENİN LOPSAN M. (2015) Deerniŋ körünçüü (toju bolgaş çeçen çugaalar). Kızıl, 145s.
Güncel Türkçe Sözlük (online)
MONGUŞ V. (2009) Kadayıŋga kagdırtkan sen (çeçen çugaalar). Kızıl, 175s.
ÖLMEZ M. (2007) Tuvacanın Sözvarlığı-Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle. Harrasowitz Verlag.
TENİŞEV E. R. (1968) Tuvinsko-russkiy slovar’. Moskva.
MONGUŞ D. A. (Red.) (2003) Tolkovıy slovar’ tuvinskogo yazıka. Tom: I A-Y. Novosibirsk.
MONGUŞ D. A. (Red.) (2011) Tolkovıy slovar’ tuvinskogo yazıka. Tom: II K-S. Novosibirsk.
KUDAJI K. E. (1996) Uygu çok Ulug-Hem (roman). Kara Tom. Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri, 368s.
|
