|
Knowledge of Health Protection and Some Synonyms Related Health in Kutadgu Bilig
YAYLAGÜL ÜSTÜNEL, Özen
JMTS 2020, 17(2):312-330; DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.2.16
Published online: 4 August 2020
Article (PDF 406 KB)
ÖZET
XI. yüzyılda yazılmış, öğüt verici bir mesnevi olan Kutadgu Bilig bize başka birçok bilgi yanında sağlığı koruma konusunda da bilgiler sunar. Eserde yer alan sağlıkla ilgili bilgiler bize Kutadgu Bilig müellifi Balasagunlu Yusuf’un eski ve orta dönem Türk tıbbında kabul gören ve antik kültürlere (Yunan ve Çin tıbbı) dayandırılan İslam tıbbının da benimseyip geliştirdiği Humoral Patoloji Kuramı konusunda bilgi sahibi olduğunu gösterir. Kutadgu Bilig’de sağlık kavramsal alanıyla ilgili ig, kem, toġa; em, ot; emçi, otaçı, kam; mu‘azzim, afsūnçı; emle-, ota-; esen, igsiz; esenlik, igsizlik, gibi çok sayıda eş anlamlı sözcük bulunmaktadır. Sağlıkla ilgili eş anlamlı sözcüklerin çokluğu eski Türk tababet geleneğini devam ettiren Karahanlı sahası Türklüğünün sağlıkla ilgili çok çeşitli uygulamalarının göstergesidir. Bu arada tababet alanında Arap, Fars, Hint, Çin gibi yabancı topluluklarla da bilgi alışverişinde bulunmaları nedeniyle yeni sözcükleri de ödünçleyerek söz varlıklarını zenginleştirmişlerdir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kutadgu Bilig, sağlığı koruma bilgisi, eş anlamlılık, XI. Yüzyıl.
ABSTRACT
Kutadgu Bilig is an advising masnavi which was written in the 11th century, provides us information on health protection and besides many other informations. We understand through the informations that Yusuf Hacib who is the author of Kutadgu Bilig, has a knowledge of Humoral Pathology Theory which was adopted and developed by Islamic medicine, which was accepted in ancient and middle Turkish medicine and based on ancient cultures (Greek and Chinese medicine). In Kutadgu Bilig, numerous synonyms such as ig, kem, toġa; em, ot; emçi, otaçı, kam; mu‘azzim, afsūnçı; emle-, ota-; esen, igsiz; esenlik, igsizlik, etc... associated with healthy take place. The abundance of health-related synonyms is indicative of a wide range of health-related practices of Turkic of the Karakhaned area, which continued the old Turkish medical tradition. In the meantime, they exchanged information with foreign communities such as Arab, Persian, Indian and Chinese in the field of medicine, and enriched their vocabulary by borrowing new words.
KEY WORDS
Kutadgu Bilig, health protection, synonymy, XIth century.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
Arat, Reşit Rahmeti (1991) Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: TDK Yayınları.
Arat, Reşit Rahmeti (1988) Yusuf Has Hacib: Kutadgu Bilig - Çeviri, Ankara: TDK Yayınları.
Atalay, Besim (1998-1999) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (I-IV), Ankara: TDK Yayınları.
Clauson, Sir Gerard (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
Cruse, A. D. (1986) Lexical Semantics, Cambridge: Cambridge University Press.
Dankoff, Robert (1983) Yusuf Khass Hajib, Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig): A Turko-Islamic Mirror for Princes, translated, with and introduction and notes, USA: University of Chicago Press.
Dankoff, Robert and Kelly, James (1985) Türk Şiveleri Lügatı, USA: Harvard Üniversitesi Basımevi.
Dökmeci, İsmet (2012) Tıp Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.
Erdal, Marcel (1991) Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to Lexicon, C. II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Kaşgarlı Mahmud (1941) Divanü Lugat-it Türk Tercemesi, C. III, Çev. Besim ATALAY, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Lyons, John (1981) Language and Linguistics, Cambridge University Press.
Leech, G. (1981) Semantics. The Study of Meaning, Harmondsworth: Penguin Books.
Murphy, Ö. L. (2003) “Semantic Relation and the Lexicon: antonymy, synonymy, and other paradigms”, Acta Linguistica Hafniensia 36(1): 155-189.
Necip, Emir Necipoviç (1995) Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (çeviren: İklil KURBAN), Ankara: TDK Yayınları.
Palmer, Frank Robert (1976) Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
Pilten, Ş. (2013) Türk Dilinde Izdırap Söz Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Sertkaya, O.F. (1997) “Uygur Tıp Metinlerine Toplu Bir Bakış” Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara: AKM Yayınları, 349-357.
Türkmen, Seyfullah (2006) Eski Anadolu Türkçesinde Tıp Terimleri, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kırıkkale.
Ullman, S. (1972) Semantics: An Introduction to the Science of Meaning. Oxford, UK: Basil Blackwell.
Yaylagül, Özen (2010) Ebvȃb-ı Şifȃ, Ankara: KÖKSAV Tengrim Türklük Araştırmaları Dizisi.
Yusuf Has Hacib, Kutadğu Bilig (Metin), (Hazırlayan: Mustafa S. KAÇALİN), T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
|
