|
Kutadgu Bilig in Terms of Bioethics
EKREM, Nuraniye Hidayet
JMTS 2020, 17(2):331-351; DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.2.17
Published online: 4 August 2020
Article (PDF 379 KB)
ÖZET
Kutadgu Bilig, yazıldığı 11. yüzyıldan günümüze kadar ulaşan klasik bir eser olarak Türk kültür tarihinin en eski yazılı kaynaklarından biridir. İnsanlığa, iki cihan saadetini elde etme yollarını göstermek amacıyla kaleme alınmıştır. Kutadgu Bilig’de ele alınan asıl konu, “ideal insan modeli”nin ortaya çıkarılması/ yetiştirilmesi için gerekli olan fert, cemiyet ve devlet hayatının ideal bir şekilde düzenlenebilmesinin önemi ve bunun için lazım gelen zihniyet, bilgi ve faziletlerin ne olduğu, bunların nasıl elde edileceği ve nasıl kullanılacağı gibi etik meselelerdir. Günümüzde küreselleşmenin yol açtığı değerler probleminin çözüme kavuşturulmasında oluşturulmaya çalışılan "evrensel etik" veya "global /küresel etik" bağlamında ortak birtakım normların teşkili hususunda çabalar sürmekte ve üzerinde konsensüs sağlanabilecek normlar aranmaktadır. Bu da küresel etik arayışına dair önemli araştırmaların yapıldığı bir sahanın yani "değerler bilimi" sahasının temellerinin belirginleştirilmesi çabasıdır. Bu yönüyle üzerinde durulan ve oluşturulması için çaba gösterilen bu tür etik normlar; insanların, diğer insanlara ve canlılara nasıl davranmaları ve nasıl muamele görmeleri gerektiğine ilişkin kriterlerin ortaya konulduğu esaslardır. Küresel çapta aranan etik normların ve ideal insanın nasıl olması gerektiği, Karahanlılar devrinde Yûsuf Has Hâcib tarafından telif edilen / yazılan Kutadgu Bilig adlı eserde asırlar evvel belirlenmeye çalışılmıştır. Bu yönü ile Kutadgu Bilig, "değerler bilimi"ne de esas teşkil edecek kültürel bir hazine mahiyetinde karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, Yûsuf Has Hâcib’in “Mutluluk Bilgisi” olarak günümüz Türkçesine tercüme edilen Kutadgu Bilig adlı eseri, "değerler bilimi"nin alt dallarından olan biyoetik açısından ele alınmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Yûsuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, Değerler Bilimi, Küreselleşme, Etik sorunlar, Biyoetik.
ABSTRACT
Kutadgu Bilig, as a classic work, is one of the oldest written sources in the history of Turkish culture. It has been reached today since the 11th century. It was written to show humanity ways to achieve the happiness for two (both) worlds. The main issue addressed in Kutadgu Bilig is the importance of organizing the ideal state of the individual, community and state life necessary for the creation and cultivation of the “ideal human model”, as well as the ethical issues to obtain and use them. Nowadays, such efforts are underway and consensus are sought to establish a common set of norms in the context of "universal ethics" or "global ethics", which are tried to be formed in the solution of the problem of values caused by globalization. There is an effort to clarify the foundations of a field (namely the "value science"), where important scientific research is done. Such ethical norms that are emphasized and established the basic criterias for how people should behave and be treated with other people and living beings in this aspect. A global effort to determine such ethical norms and features of an ideal people were tried to be indentified in Yûsuf Has Hâcib’s Kutadgu Bilig; a centuries old classic written during the period of Karakhanids. With this aspect, Kutadgu Bilig appears as a cultural treasure that will constitute the basis of "value science". In this study, Yûsuf Has Hâcib's famous work, namely Kutadgu Bilig, which can be translated as "The Knowledge for Happiness" in today's Turkish language, is discussed in terms of bioethics, which is one of the sub-branches of "value science".
KEY WORDS
Yûsuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, Value Science, Globalization, Ethical problems, Bioethics.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKAR Cüneyt (2016) “Değer Eğitiminde Kutadgu Bilig”, Yûsuf Has Hâcib’in Doğumunun 1000. Yılında Kutadgu Bilig Türk Dünya Görüşünün Şâheseri Uluslararası Sempozyumu Bildirleri, Uiak Üniversitesi, Konferans Yayın Nu: 14, İstanbul.
ANAR Suat (1983) “Değerlerin Sosyolojik Açıdan İncelenmesi”, Çağdaş Eğitim Dergisi, Sayı 82, 8-44.
ARAT Reşit Rahmeti (1979, 1991) Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: TDK Yayınları.
ARAT Reşit Rahmeti (1988) Yusuf Has Hacib: Kutadgu Bilig – Çeviri. Ankara: TDK Yayınları.
ARAT Reşit Rahmeti (2005) Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig. Haz.: Mustafa KAÇALİN, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
AŞAR Haluk (2017) "İnsan-Merkezcilik Canlı-Merkezcilik İkileminde Biyoetik", Türkiye Biyoetik Dergisi, Vol. 4, No. 2, 74-86. doi: 10.5505/tjob.2017.07078
AYDIN Erdem (2006) "Biyoetik: İçerik ve Kapsamı", I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri. Ed. Abdullah ÖZEN. Elazığ 2006: 409-12. https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=http%3A%2F%2Fwww.deontoloji.hacettepe.edu.tr%2Fekler%2Fdoc%2Fbiyoetik.doc.
BIRNBACHER, D. & N. Hoerster (1976). Texte zur Ethik. Münih.
CALLAHAN D. (1995) “Bioethics”, Encyclopedia of Bioethics. Revised edition. REICH W. T. ed. Vol. I. Simon&Schuster Macmillan New York, 247-255.
ÇAĞRICI Mustafa (1989/2015) "Ahlâk", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul, 10-14. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahlak#2-islam-felsefesi.
DİLAÇAR, A. (1972) Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DİLMAÇ Bülent (2002) İnsanca Değerler Eğitimi. Ankara: Nobel Yayınları.
DÜWELL M. (2013) Bioethics – Methods, Theories and Domains. London: Routledge.
ERDEM Hüsamettin. (2002) "Türk Ahlâkı", Türkler, Cilt: 5, 569-582, 1079-1105.
FICHTER Joseph (1990) Sosyoloji Nedir?, (Çev. N. ÇELEBİ), Konya: Selçuk Üniversitesi FEF Yayınları.
TOPALOĞLU Fatih (2016) “Biyoetik: Felsefi ve Teolojik Arka Plan”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Eylül 2016 20 (3), 1139-1154.
GILLON R. (1998) “Bioethics, Overview”. Encyclopedia of Applied Ethics, Vol. 1, San Diego: Academic, 305-317.
GÖKALP Ziya (2002) "Türklerde Ahlâk", Türkler, C.: 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 283-289.
HACİB YUSUF HAS (2005) Kutadgu Bilig (Çev. R. R. ARAT). Kabalcı Yayınevi: İstanbul. Bkz. ARAT.
KAFESOĞLU, İbrahim (1980) Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
KUSHE Helga, Peter SINGER (2001) A Companion to Bioethics (2nd Edition), London: Blackwell Publishing.
MACKIE, J. L. (1977) Ethics: Inventing Right and Wrong. London: Penguin Books.
METAN Ahmet (2014) “Etik”, Felsefe Taşı Düşünce Platformu, http://www.felsefetasi.org/author/ahmet-metan/.
ÖRS Yaman (1986) “Boyutları Giderek Artan Bir Konu: Tıbbî Etik”, Bilim ve Teknik, C. 19, S. 227, 1-5.
ÖRS Yaman (2009) “Biyotıp Etiği ve Felsefenin Sınırları”, Etik ve Meslek Etikleri, Yayına Hazırlayan: Harun TEPE, Ankara: Türk Felsefe Kurumu, 67-82.
ÖZDEN Hilmi. (2017) Kutadgu Bilig'de Ahlak Kavramı ve Tıp Etiğine Etkisi. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
ÖZÖNDER, F. Sema Barutcu. (2017) “Kutadgu Bilig I: Zaman – Mekân - Konuşur: XI. Yüzyılda Balasagun'dan Kâşgar'a, Balasagunlu'dan Kâşgarlı'ya”, ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 12-63. doi: https://doi.org/10.32321/cutad.358071
ÖZÖNDER, F. Sema Barutcu. (2018) “Kutadgu Bilig II: Kutadgu Bilig'in Metin Türü Ve Tarihsel Diyalektoloji İçin Değeri”, ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 179-253. doi: https://doi.org/10.32321/cutad.490986
PIEPER A. (1999) Etiğe Giriş, (Çev. V. ATAYMAN ve G. SEZER). İstanbul: Ayrıntı Yayınları (1994 yılında yapılan 3. basımdan çevrilmiştir.)
SADIKOV Kasımcan (2010) “Kutadgu Bilig’de Gök Bilimiyle İlgili Tespitler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 42, 33-39.
SAMANCI Nilay Keskin. (2009) Biyoetik Eğitimi Kapsamında Ortaöğretim Öğrencilerine Yönelik “Biyoetik Değer Envanteri” Geliştirilmesi. Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Orhan ARSLAN, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanları Eğitimi Ana Bilim Dalı Biyoloji Öğretmenliği Bilim Dalı, Ankara.
SAVULESCU, Julian (2014/2015) “Biyoetik: Felsefe İlerleme İçin Neden Gerekli”, “Med Ethics” 2015; 41:28–33. doi:10.1136/medethics-2014-102284 URL: http://www.deontoloji.hacettepe.edu.tr/ekler/pdf/makale_sunulari/15_16/karahanci_2.pdf
SOFUOĞLU, Cemal (1989) “Kuran ve Hadis Kültürünün Kutadgu Bilig’teki İzleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 5, 127-180.
TANERİ Aydın. (2015) "Hâcib", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XIV, 508-511.
YAŞAROĞLU, Cihat (2013), “Türkiye’deki “Hayat Bilgisi” ile Singapur’daki “Vatandaşlık ve Ahlak Eğitimi” Derslerinin Değerler Eğitimi Bağlamında Karşılaştırılması”, Turkish Studies, Volume 8/8, 1453-1461. doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5238
|
