|
Appearances of the Word Ajun in Kutadgu Bilig
PİLTEN UFUK, Şahru
JMTS 2020, 17(4):495-519; DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.4.28
Published online: 24 January 2021
Article (PDF 486 KB)
ÖZET
Bu çalışmanın temel amacı Buddhist Türk çevresinde önemli bir dinî terim olan ajun kelimesine Kutadgu Bilig’de Yûsuf Has Hacip tarafından yüklenen söz bilgisel özelliklerin bütün boyutlarıyla ortaya koyulmasıdır. Bu doğrultuda ajun kelimesi beş bölüm içinde incelenmiştir. Birinci bölümde ajun kelimesinin kullanım sıklığı, eser genelindeki dil kullanımı ve eserdeki karakterlerin dil kullanımları olmak üzere iki farklı açıdan ele alınmıştır. İkinci bölümde ajun kelimesinin KB’de tek başına ve kelime grubu hâlindeki kullanımlarında sahip olduğu bağlama dayalı anlamları ortaya koyulmuştur. Üçüncü bölümde ajun’un metaforik anlamları, dördüncü bölümde ise ajun için yapılan benzetmeler değerlendirilmiştir. Son aşamada ise ajun’un yer aldığı bağlamlar ve eş dizimlenme özellikleri tespit edilmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kutadgu Bilig, ajun, dünya kavramı, söz bilgisel çözümleme
ABSTRACT
The main purpose of this study is to reveal all aspects of the lexical features attributed to the word ajun, which is an important religious term in the Buddhist Turkish environment, by Yûsuf Has Hacip in Kutadgu Bilig. Accordingly, the word ajun has been examined in five chapters. In the first chapter, the frequency of use of the word ajun is discussed in two different aspects: the use of language throughout the work and the use of language of the characters in the work. In the second chapter, the context-based meanings of the word ajun in the use of the word ajun alone and in a word group are revealed. In the third chapter, the metaphorical usage of ajun, and in the fourth chapter, the metaphors for ajun are evaluated. In the last stage, the contexts in which ajun is located and its collocational features were determined.
KEY WORDS
Kutadgu Bilig, ajun, world concept, lexical analysis.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ARAT, Reşit Rahmeti (1947) Kutadgu Bilig I, Metin,İstanbul: TDK Yayınları. (=KB)
ARAT, Reşit Rahmeti (1974) Kutadgu Bilig II, Çeviri, Ankara: TTK Yayınları. (=KB)
ARSAL, Sadri Maksudi (1947) Türk Tarihi ve Hukuk, , İstanbul: İ.Ü. Yayınları, İsmail Akgün Matbaası.
ATALAY, Besim (1940a, 1940b, 1941) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, I-II-III, Ankara: TDK Yayınları. (=DLT)
BARUTCU ÖZÖNDER, F. Sema (2003) “Erken Orta Türkçe'de Buddhist ve İslami Terminoloji Üzerine Bir Karşılaştırma”, Kök Araştırmalar: Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, V(1) Bahar, s.13-31.
BARUTCU ÖZÖNDER, F. Sema (2018) Kutadgu Bilig II Kutadgu Bilig'in Metin Türü ve Tarihsel Diyalektoloji İçin Değeri, ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 3(2) Aralık: 179-253.
CLAUSON, Sir Gerard, (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish,Oxford: Clarendon Press. (=ED)
DANKOFF, Robert ve KELLY, James (1982-1984-1985) Mahmūd al- Kāšġarī: Compendium of The Turkic Dialects (Dīvān Luġāti’t Turk), I-II-III, Harward University Press. (=CTD)
DİLAÇAR, Agop (1972) 900. Yıldönümü Dolayısıyla Kutadgu Bilig İncelemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERCİLASUN, Ahmet B. ve AKKOYUNLU, Ziyat (2014) Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin: Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERGÜZEL, Mehmet Mehdi ve KİRİK, Esra (2018) Kutadgu Bilig’in Söz Varlığı ve Kelime Gruplarına Dair, Turkish Studies Language / Literature, 13/28, Fall: 381-398.
FINDLEY, Carter V. (2006) Dünya Tarihinde Türkler, Çev: Ayşen Anadol, İstanbul: Kitap Yayınevi.
KOCA SARI, Selcen (2012) Kutadgu Bilig’de Metafor, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
LAKOFF, George ve JOHNSON, Mark (2015) Metaforlar- Hayat, Anlam ve Dil. (Çev. G. Yavuz). İstanbul: İthaki Yayınları.
PİLTEN-UFUK, Şahru (2019) Dil Planlaması Bağlamında Yûsuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig, Yeni Türkiye, 105: 131-138.
SIRASÖĞÜT, Mehmet (2020) Kutadgu Bilig’in Sıklık Sözlüğü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YILDIZLI, M. Emin (2016) Kutadgu Bilig’de Dünya Metaforu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YÛSUF HÂS HÂCİB, Kutadgu Bilig, Haz. Mustafa S. Kaçalin, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri. (=KB)
|
