|
The Place of Kashkay Dialect in Turkish Language
DOĞAN, Talip
JMTS 2021, 18(2):167-201; DOI: 10.1501/MTAD.18.2021.2.12
Published online: 10 January 2022
Article (PDF 2,7 MB)
Türk dilinin veya Oğuz grubu lehçelerinin sınıflandırıldığı çalışmaların bazılarında Kaşkay Türkçesi de değerlendirilmiştir. Bu çalışmalarda Kaşkay Türkçesi, Oğuz grubunda Azerbaycan Türkçesinin alt grubunda, yani onun bir ağzı konumunda ya da Güney Oğuzca alt grubunda gösterilmiştir.
Kaşkay Türkçesi, art ve eş zamanlı bir bakışla Oğuz grubu üyeleriyle karşılaştırıldığında sırasıyla Horasan (Bocnurd) Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Sungur Türkçesine yakın durmaktadır. Kaşkay Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi arasında ortak olan özelliklerin çoğu, Horasan (Bocnurd) Türkçesinde de vardır: /ė/ ünlüsünün korunması, kelime başı /ḳ/ > /ġ/ değişmesi, bazı kelimelerde /b/ > /m/ değişmesi vd. Bununla birlikte eklerde ve kelimelerde /ŋ/ ünsüzünün korunması, birden fazla heceli isimlerin sonunda /ḳ/ > /ġ/ değişmesi, zamir kökenli şahıs ekleri, olumsuz geniş zaman ekleri, istek çekimi tablosu gibiözelliklerle Kaşkay Türkçesi, Azerbaycan Türkçesinden ayrılıp Horasan (Bocnurd) Türkçesiyle benzeşmektedir. Kaşkay Türkçesi -(y)X belirtme durumu eki, -(X)yor ~ -Ayor şimdiki zaman eki, bul- ‘bulmak’ ve ġonuş- ‘konuşmak’ fiilleri gibi özelliklerle Türkiye Türkçesi alanına yaklaşmaktadır. Diğer taraftan bu özelliklerle Kaşkay Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ile Horasan Türkçesinden farklılaştırmaktadır.
Kaşkay Türkçesinin bir Azerbaycan Türkçesi ağzı ya da başka bir Oğuz lehçenin ağzı olarak değerlendirilmesi makul görünmemektedir. Kaşkay Türkçesi, kendisiyle ortaklaşan diğer ağızlarla beraber ayrı bir gruba, Oğuz Türkçesinin Güney koluna aittir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER: Çağdaş Türk lehçeleri, Oğuz grubu lehçeleri, Kaşkay Türkçesi.
ABSTRACT
In some of the studies in which the Turkish language or the dialects of the Oghuz group were classified, Kashkay was also evaluated. In these studies, Kashkay was shown in the sub-group of Azerbaijan dialect in the Oghuz group, that is, in the position of a sub-dialect of it or in the sub-group of South Oghuz.
When compared with the members of the Oghuz group, Kashkay is close to the Khorasan (Bojnord), Azerbaijan and Sonqor dialects, respectively. Most of the features that are common between Kashkay and Azerbaijan dialects are also found in Khorasan (Bojnord): Preservation of the /ė/ vowel, change of /ḳ/ > /ġ/ at the beginning of a word, change of /b/ > /m/ in some words, etc. However, with features such as preserving the consonant /ŋ/ in suffixes and words, changing /ḳ/ > /ġ/ at the end of more than one syllable nouns, pronoun originated person suffixes, negative aorist suffixes, optative suffixes, Kashkay differs from Azerbaijan Turkish and resembles Khorasan (Bojnord) Turkish. Kashkay approaches the Turkiye Turkish field with features such as the accusative suffix -(y)X, the present tense suffix -(X)yor ~ -Ayor, bul- ‘to find’ and ġonuş- ‘to speak’ verbs. On the other hand, these features differentiate Kashkay from Azerbaijan and Khorasan dialects.
It does not seem reasonable to consider Kashkay as a sub-dialect of Azerbaijan Turkish or a sub-dialect of another Oghuz dialect. Kashkay belongs to a separate group, the Southern branch of Oghuz, together with other dialects that are common with it.
KEY WORDS: Turk dialects, Oghuz dialects, Kashkay.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AĞCA, F. (2010). Eski Türkçe -gA(y)sUg Eki ve Ekin Tarihî Türk Dili Alanındaki Biçimleri Üzerine. Modern Türk Dili Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 231-250.
ALIŞIK, G. S. (2002). Azerbaycan Türkçesi. Türkler, (ed. H. C. GÜZEL, K. ÇİÇEK, S. KOCA,) C 19, Ankara, 227-243.
ATAİZİ, D. E. (2017). Kaşkay Türklerinin Dili. Ankara: TDK Yayınları.
ATICI, A. (2015). Sungur Türkçesi. Ses ve Şekil Bilgisi. Konya: Eğitim Yayınevi.
BULUT, C. (2016).Convergence and Variation in the Turkic Varieties of Iran: Examples from Qashqâî. Turks and Iranians, Interactions in Languages and History. Turcolologica 105, (ed. Éva Á. CSATÓ, Lars JOHANSON, András RÓNA-TAS and Bo UTAS), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 235-282.
CAFEROĞLU, A. ve DOERFER, G. (1959). Das Aserbeidschanische. Philologiae Turcicae Fundamenta, (ed. Jean DÉNY et al.), Wiasbaden, 280-307.
CAFEROĞLU, A. (1989). Türkçemizde -ğıl ve -gil Emir Eki. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1971, Ankara, 1-10.
CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century TurkishOxford.
ÇELİK, M. (2014). Kaşkay Türkçesi Metinleri (Giriş-Metinler-Seçme Sözlük-Ekler). Ankara: Gece Kitaplığı.
ÇELİK, M. (2020). Kaşkay Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
DOERFER, G. (1978). Das Chorasantürkische. TDAY-Belleten 1977, Ankara, 127-204.
DOERFER, G. (1987). İran’da Türkler. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Kasım, C LIV, S 431, 242-251.
DOERFER, G. (2006). Irano Turkic. Turkologica 62 (ed. Lars JOHANSON ve Christiane BULUT). Wiesbaden: Harrossowitz, 93-113.
DOĞAN, T. (2016a). Ġeşeng Ginle. Horasan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Akçağ Yayınları.
DOĞAN, T.(2016b). Halaç Türkçesinde {-DXK} Ekinin Bitimsiz (Çekimsiz) Fiillerde Kullanımları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 56, 723-737.
DOĞAN, T. (2017). Horasan Türkçesi Metinleri. İreyimiŋ Sézleri (Yüreğimin Sözleri). Giriş-Notlar-Metin-Aktarma-Dizinler. Konya: Palet Yayınları.
DOĞAN, T. (2019). Horasan Türkçesinin Deregez Ağzına Ait Bir Metin: Ellahekber’e Selām. SEFAD, S 41,157-192.
DOĞAN, T. (2020a). Kaşkay Türkçesi Üzerine Bir İnceleme. Evezullah Seferi Keşkollu Yettim Yal (Yetim Tepe). Giriş-İnceleme-Metin-Aktarma-Dizin. Konya: NEÜ Yayınları.
DOĞAN, T. (2020b). Tilimhan Divanı (Orta İran Türk Ağzı). Giriş-İnceleme-Metin-Dizin. Ankara: Akçağ Yayınları.
DOĞAN, T. (2020c). Kaşkay Türkçesinde Geniş Zaman Çekiminde Gelişen Biçimler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Ağustos, S 49, 25-37.
DOĞAN, T. (2021). Kaşkay Türkçesinde Sınırlama Bildiren +(y)A(n)çA(z) ve -(y)AnçA(z) Ekleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C 17, S 4, Aralık 2020, 520-539.
ERCİLASUN, A. B. (2020). Türk Dili Temel Kitabı. Herkes için Türk Dili. Ankara: TKAE Yayınları.
ERDAL, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden. Boston: Brill.
ERGİN, M. (1997). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
FÁZSY, S. (1977). Das Bodschnurdi, ein türkischer Dialekt in Chorasan, Ostpersien. Zürich.
GAYDARCİ, G. A. vd. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü. (çev. İsmail KAYNAK ve Mecit DOĞRU), Ankara: Kültür Bakanlığı.
GÖKDAĞ, B. A. (2006). Salmas Ağzı. Güney Azerbaycan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme. Çorum: Karam Yayınları.
GÖKDAĞ, B. A. (2019). Telafer Ağzı. Karadeniz Araştırmaları, XVI/61, 102-119.
GÖKDAĞ, B. A. ve DOĞAN, T. (2018). Halaç Türkçesi. Türk Dilinin Uzak Lehçeleri, (ed. Ahmet BURAN), Ankara: Akçağ Yayınları, 191-272.
GÜLENSOY, T. (2007a). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü -Etimolojik Sözlük Denemesi- I (A-N). Ankara: TDK Yayınları.
GÜLENSOY, T. (2007b). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü -Etimolojik Sözlük Denemesi- II (O-Z). Ankara: TDK Yayınları.
GÜLSEVİN, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
GÜLSEVİN, G. (2010). Oğuzca Olmayan Türk Lehçelerindeki Oğuzca Unsurlar Ve Bunlara Teorik Bir Yaklaşım. Turkish Studies, Volume 5/1, 57-76.
HEYET, C. (2008). Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri, (çev. Mürsel ÖZTÜRK), Ankara: TDK Yayınları.
JOHANSON, L. (1998). The History of Turkic. The Turkic Languages, (ed. Lars JOHANSON and Éva Á. CSATÓ), London ve New York, Routledge, 81-125.
JOHANSON, L. (2021). Turkic. Cambridge University Press.
KARA, M. (2007). Türkmen Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (ed. Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, 231-290.
Türkmen Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
KARAHAN, L. (1998). Birleşik Kipli Fiillerde Çokluk Eki -lAr’ın Yeri. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi,S 563, 381-387.
KAZIMOV, Q. Ş. (2010). Müasir Azerbaycan Dili. Morfologiya. Bakü: Elm ve Tehsil.
KIRAL, F. (2005). Modal Constructions in Turkic of Iran. Linguistic Convergence and Areal Diffusion, Case Studies from Iranian, Semitic and Turkic, (ed. E. A. CSATÓ, B. ISAKSSON, C. JAHANİ), London, New York, 285-295.
MEZERCÎ, C. K. (2011). Āşinā-yî bā Zebān-i Türkî-yi Xorāsānî. Meşhed: Damine Yayınevi.
ORUCOV, E. vd. (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti. Bakü.
ÖZKAN, N. (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
PAŞAYEV, G. vd. (2004). İrak Türkmen Lehçesi. Bakü: Elm, Nurlan.
REZAEİ AMALEH, M. (2016). Kaşkay Türklerinden Mansur Muhammedi’nin Şiirleri (İnceleme-Metin-Sözlük). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
SCHÖNIG, C. (2013). Modern Türk Dillerinin Eş Zamanlı Tasnifi ve Tarihsel Yönleri (The Internal Division of Modern Turkic and Its Historical Implications). (çev. İsa SARI), Dil Araştırmaları, 12, 221-257.
ŞİRELİYEV. M. E. (2008). Azerbaycan Dialektologiyasının Esasları. Bakı: Şerq-Qerb.
TEKİN, T. vd. (1995a). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları 18.
TEKİN, T. (1995b). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları 13.
TEKİN, T. ve ÖLMEZ, M. (2003). Türk Dilleri. Giriş. İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat 2.
TİMURTAŞ, F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi. XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
TURAN, F. (2001) (haz.). Eski Oğuzca Sözlük. Bahşayiş Lügati. İstanbul: Bay Yayınları.
YAGHOOBİ, V. (2011). Bir Kaşkay Türk şiiri antolojisi: Ḳaşḳā’i Şiʽri yā Āsār-i Şuʽarā-yi Ḳaşḳā’î. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Genel Ağ Kaynakları
http://sozluk.gov.tr (Erişim tarihi: 06.01.2021)
|
