|
A Root-Affix Combination in New Uigur Turkish: +liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i
ÇELİKBAY, Ayhan
JMTS 2021, 18(4):433-455; DOI: 10.1501/MTAD.18.2021.4.26
Published online: 30 March 2022
Article (PDF 519 KB)
ÖZET
Yeni Uygur Türkçesinde bir +liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i birleşmesi ile karşılaşılır. Bu birleşmenin birinci unsuru adlardan ve sıfatlardan ad ve sıfat türeten +liḳ, +lik, +luḳ, +lük, ikinci unsuru ise +i iyelik üçüncü teklik kişi ekidir.+liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i birleşmesinin sözcük ya da sözcük grupları ile birleştiğinde ögelerinin morfolojik anlamlarının korunduğu birleşmesi dışında zayıfladığı ya da yok olduğu, birleştiği sözcük ya da sözcük grubunun anlamını güçlendirme ve pekiştirme görevine geçiş yaptığı birleşme ve kaynaşmalarına da rastlanır. Bu birleşmenin ayırt edici bir özelliği ise bazı kullanımlarında fonetik bakımdan ünlü ve ünsüz uyumuna bağlı kalmadan +liki biçiminde bir kaynaşma olayı göstermesidir. Bir yandan +liki biçimindeki kaynaşmada rastlanan fonetik ve morfolojik kısmi istikrarsızlık diğer yandan da bu kaynaşma ile +liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i birleşmesiögeleriarasında görülen anlamsal yakınlık ve ayrışma +liki ekinin birleşik ek olarak bir ekleşme sürecinde olduğunun bir göstergesidir. Makalede, +liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i birleşmesive+liki kaynaşması ve bu birleşme ve kaynaşmayı oluşturan ögelerin tek başlarına ve birleşik yapıdaki biçim ve anlam özellikleri yalın sözcükler ve sözcük grupları çerçevesinde incelenmeye çalışılacaktır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Çağdaş Türk Lehçeleri, Yeni Uygur Türkçesi, biçim bilgisi, ses bilgisi, zarf, +liki
ABSTRACT
A combination of +liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i is encountered in New Uyghur Turkish. The first element of this combination is +liḳ, +lik, +luḳ, +lük, which derives nouns and adjectives from nouns and adjectives, and the second element is the + possessive third person singular suffix. When the combination of +liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i is combined with words or word group, the morphological meanings of the elements are preserved, except for the combination, in which the morphological meanings of the elements weaken or disappear, and to strengthen and reinforce the meaning of the word or word group. There are also mergers and fusions where it transitions. A distinctive feature of this combination is that in some uses, it shows a fusion in the form of +liki without depending on the vowel and consonant harmony phonetically. On the one hand, the phonetic and morphological partial instability encountered in the +liki fusion, on the other hand, the semantic closeness and divergence between this fusion and the elements of +liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i combination and the combined suffix of +liki suffix. It is an indication that it is in the process of annexation. In this study, +liḳ+i, +lik+i, +luḳ+i, +lük+i combination and +liki fusion and the morphological and semantic features of the elements that make up this combination and fusion will be examined individually and within the framework of simple words and phrases.
KEY WORDS
Modern Turkish dialects, New Uyghur Turkish, morphology, phonetics, adverbs, +liki.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ABDULLA A., Y. EBEYDULLA, T.R. MUZAT, A. RAHMAN (2004). Hazirki Zaman Uygur Tili. Ürümçi: Şin-Jiang Maarip Neşriyati.
BERTA Árpád (2006). "Middle Kipchak", Lars JOHNSON & Éva Á. CSATÓ (red.) The Turkic Languages. London – New York: Routledge.
Boeschoten Henrik (2006). "Uzbek", w: Lars JOHNSON & Éva Á. CSATÓ (red.) The Turkic Languages. London – New York: Routledge.
CAMALDİNOV O. (1965) “Uygur Tilida Koşma Revişlernin Yasilişi”. Uygur Tili Boyiçe Tekşürüşler. Almuta: “Nauka” Neşriyati.
CLAUSON Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
ECKMANN Janos (1988). Çağatayca El Kitabı. (Tercüme: Günay KARAAĞAÇ). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
EHMET T. (1992). Hazirki Zaman Uygur Tili. Ürümçi: Şin-Jiang Maarip Neşriyatı.
ERGİN M. (1984). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
GABAIN A.M. (1988). “Eski Türkçe”. Tarihî Türk Şiveleri (çeviren: M. AKALIN) Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 73.
GOÇİYAYEVA S.A. (1973). Nareçiye v karaçayevo-balkarskom yazıke. Çerkessk: Karaçaevo-Çerkesskoe Otdeleniye Stavropol’skogo Knijnogo İzdatel’stvo.
KAYDAROV A. (1961). “Kratkiy grammatiçeskiy oçerk’ uygurskogo yazıka”, Uygursko-Russkiy Slovar’ (red.: Ş. Kibirova, Yu. Tsunvazo). Alma-Ata: İzdatel’stvo Akademii Nauk Kazahskoy SSR.
KORKMAZ Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
MELİYEV K. (1964). İmena deystviya v sovremennom uygurskom yazıke. Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
MUHAMMEDCAN R. K. (2003). Hazırki Zaman Uygur Tili. Ürümçi: Şin-Jiang Halk Neşriyatı.
NADJIP E.N. (1971). Modern Uigur. Moscow: “Nauka” Publishing House, Central Department of Oriental Literature.
O’zbek tilinig izohli lug’ati, ikki tomli (1981).(red.: Z.M. MAG’RUFOVA). Moskva: İzdatel’stvo “Russkiy Yazık”.
SADVAKASOV G.S. (1989). Stroy uygurskogo yazıka. Alma-Ata: Nauka.
SEPER S. (2002). Hazirki Zaman Uygur Tili (Tüzitilgen Nuskisi). Ürümçi: Şin-Jiang Halk Neşriyatı.
SEVORTYAN E.V. (1956). “Slovoobrazovaniye v tyurkskih yazıkah”. İssledovaniya po sravnitel’noy grammatike tyurkskih yazıkov (red.: N.K. DMİTRİYEV). Moskva: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
SHOABDURAHMANOV SH., M. ASQAROVA vd. (1980). Hozirgi O’zbek Adabiy Tili, I qism. Toshkent: Oqituvchi.
SHÖNIG Claus (2006). "Turkmen", Lars JOHNSON & Éva Á. CSATÓ (red.) The Turkic Languages. London – New York: Routledge.
TEHÜR A.A. (2010). Hazirki Zaman Uygur Tili. Ürümçi: Şin-Jiang Halk Neşriyatı.
TENİŞEV E. R. (1976). Stroy salarskogo yazıka, Moskva: Nauka.
TÖMÜR Hemit (2011). Hazirki Zaman Uygur Tili Grammatikisi (Morfologiye). Pekin: Milletler Neşriyati.
Uygur Tilinin Izahlik Lugiti (1990). (Hazırlayanlar: Abliz YAKUB, Ğenizat ĞEYURANİ vd.). Ürümçi: Şincañ Helik Neşriyati.
Uygursko-Russkiy Slovar’ (1961). (Hazırlayanlar: Ş. KİBİROVA, Yu. TZUNBAZO). Alma-Ata: İzdatel'stvo Akademii Nauk Kazahskoy SSR.
Uygursko-Russkiy Slovar’ (1968). (Hazırlayan: E.N. NADJİP). Moskva: İzdatel'stvo 'Sovetskaya Entsiklopediya'.
YASİN Y., T. KASİM, D. TURSUN, M. TURSUN (2007). Uygur Tili. Ürümçi: Şin-Jiang Halk Sehiye Neşriyatı.
YULDAŞEV A. A. (1981a). K “Sravnitel’no-istoriçeskoy grammatike tyurkskih yazıkov”, t. 4, Leksika, Moskva: Akademiya Nauk SSSR, İnstitut Yazıkoznaniya.
YULDAŞEV A. A. (1981b). Grammatika sovremennogo başkirskogo literaturnogo yazıka. Moskva: İzdatel'stvo Nauka.
|
