|
Kutadgu Bilig III: The Manuscript Book of Yūsuf of Balasagun
ÖZÖNDER, F. Sema Barutcu
JMTS 2021, 18(4):495-534; DOI: 10.1501/MTAD.18.2021.4.29
Published online: 30 March 2022
Article (PDF 1,4 MB)
ÖZET
Müslüman muhitin dinî ve lâdinî ilimler kadar şiir türünden edebî eserlerinin de nasıl "kitap"laştırıldıkları ile ilgili bilgilerimiz yeterince vardır. İç Asya'nın kitap üreten farklı din muhitleri ile ilişkisini de dikkate alarak, Müslüman Türk Hakanlığı muhitinin bu kitaplaştırma işinden bağımsız olduğunu düşünmek için bir sebep yoktur. Öyle ki, H. 462/M. 1069/1070 tarihli Kutadgu Bilig'in hem bizzat şairi hem de her iki mukaddime yazarı tarafından verilen bilgiler, Müslüman Türk muhitinin kitap üretimi usûlü hakkında konuşmamıza imkân verir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kutadgu Bilig / Balasagunlu Yûsuf Has Hâcib, elyazma kitap, kitap yapımı, kitap üretimi, Erken Orta Türkçe.
ABSTRACT
We have adequetly the knowledge about the process of producing the religious and non-religious books as well as poetry works in the Muslim milieu. There is no reason to think independently the occupation of the book-production of the Muslim Turk Hakanid from both the Muslim milieu and the other book-maker ones of the Inner Asia. We can know about the book production of the Muslim Türk milieu according to the information given in both Kutadgu Bilig text (1069/1070) and the Muqaddimas of the copies.
KEY WORDS
Kutadgu Bilig / Yūsuf Ḫāṣṣ Ḥācib of Balasagun, manuscript book, bookmaking, book production, Early Middle Turkish.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKIMUSHKIN O. F. (1997) “The Library-Workshop (kitābkhāna) of Bāysungur-Mīrzā in Herat”, Manuscripta Orientalia Vol. 3, No. 1 (March), 14-24.
ARAT, R. (1937) “Uygur Alfabesi”, Muallim Cevdet, hayatı, eserleri ve kütüphânesi, İstanbul, 1-20 + 6 levha.
ARAT R. Rahmeti (19792) Kutadgu Bilig I: Metin. Ankara : Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARAT R. Rahmeti (19742), Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara : Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ARAT R. Rahmeti (1979) Kutadgu Bilig III İndeks. İndeksi neşre hazırlayanlar: K. ERASLAN, O. F. SERTKAYA, N. YÜCE, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 47. Seri: IV-Sayı: A 12.
ARAT, R.R. (19862) Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
AYAZ, Fatih Yahya (2007) “Türk Memlükler Döneminin Büyük Emîrlerinden Yelboğa el-Ömerî (ö. 768/1366) ve İdaredeki Nüfuzu”, Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, 81-100.
AYDIN, Nevzat (2011) “Hadislerin İlk Dönem Tasnif Süreci Üzerine Bir Değerlendirme”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 31, 199-230.
BARTHOLD, M. (1923) “The Bughra Khan Mentioned in the Qudatqu Bilik”, Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol. 3, No. 1 (1923), pp. 151-158.
BARUTCU ÖZÖNDER, F. Sema (2005) “Eski Türk yazıt kolofonlarının dil ve tarih araştırmaları açısından değeri”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu 2005 Bildirisi, 07-11 Haziran 2005, Ankara. URL: https://www.youtube.com/watch?v=AzTepWt0bDQ
BARUTCU ÖZÖNDER, F. Sema (2017) “Kutadgu Bilig I: Zaman-Mekân-Konuşur: XI. Yüzyılda Balasagun'dan Kâşgar'a, Balasagunlu'dan Kâşgarlı'ya”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2 (Aralık), 12-63. DOI: 10.32321/cutad.358071
BARUTCU ÖZÖNDER, F. Sema (2018) “Kutadgu Bilig II: Kutadgu Bilig'in Metin Türü ve Tarihsel Diyalektoloji için Değeri”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı: 2, Aralık 2018, 179-253. DOI: 10.32321/cutad.490986
BAYKAL, İsmail (1958) “Fatih Sultan Mehmed'in Hususî Kütüphanesi ve Kitapları”, Vakıflar Dergisi, IV, 77-79 + 5 resim.
BERKWITZ, Stephen C., Juliane SCHOBER, and Claudia BROWN (2009) Buddhist Manuscripts Cultures: Knowledge, Ritual, and Art. Routledge Critical Studies in Buddhism: 52, London and New York: Routledge Taylor and Francis Group.
BLOOM Jonathan M. (2001) Paper before print: the history and impact of paper in the Islamic world. New Haven and London: Yale University Press.
BOMBACI, Alessio (1953) "Kutadgu Bilig Hakkında Bazı Mülahazalar," 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı. (Mélanges Fuad Köprülü). İstanbul: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 65-76.
CHÉHADÉ, Abdul-karim (1990) “Tabip İbn-i Sînâ”, (Çev. Recep DURAN), Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri (Ankara, 9-12 Eylül, 1985), Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı: 42, Kongre ve Sempozyum Bildirileri Dizisi: 1, Ankara, 347-356.
CLAUSON Sir Gerard (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press.
CONZE, Edward (1973) Materials for a Dictionary of Prajñāpāramitā Literature. Tokyo: Suzuki Research Foundation.
DANKOFF, Robert (1979a) “Textual Problems in Kutadgu Bilig”, Journal of Turkish Studies, Vol. 3, Harvard, 89–99. [Tercümesi: "Kutadgu Bilig’in Metin Sorunları", Çev. Erdem UÇAR. Dil Araştırmaları, 16, 158-169.]
DANKOFF Robert (1983) Yūsuf Khaṣṣ Ḥājib, Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig), A Turko-Islamic Mirror for Princes. Chicago and London: The University of Chicago Press.
DANKOFF, R. & J. KELLY (1982/1984/1985) Maḥmūd al-Kāšγarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk). Part I-III, Sources of Oriental languages and literatures 7, Harvard: Harvard University Press.
DAUB, Frederike-Wiebke (2012/13), “Standards and specifics – the Layout of Arabic Didactic Poems in manuscripts”, manuscript cultures 5. 2012/13, 52-67.
DÉROCHE, François v.d. (2005) Islamic Codicology: An Introduction to the Study of Manuscripts in Arabic Scrip. London: Al-Furqān Islamic Heritage Foundation
DOERFER, Gerhard (1988) Grammatik des Chaladsch. Turcologica, Band 4, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
DOTSON, Brandon and Agnieszka HELMAN-WAŻNY (2016) Codicology, Paleography, And Orthography of Early Tibetan Documents Methods And A Case Study. Wiener Studien Zur Tibetologie Und Buddhismuskunde Heft 89. Arbeitskreis für Tibetische und Buddhistische Studien, Wien.
DUTTON Yasin (1999) The Origins of Islamic Law. The Qurᵓān, the Muwaṭṭaᶜ and Madinan ᶜAmal. Richmond, Surrey: Curzon Press.
EKREM, Nuraniye Hidayet (2016) “Yûsuf Has Hâcib Devrinde Kâşgar: Kutadgu Bilig’in Yazıldığı Çevresel ve Bilimsel Arka Plan”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13(4), 17-53; DOI: 10.1501/MTAD.13.2016.4.49.
ERCİLASUN Ahmet B. (1993) “Ahmet Yesevî'nin Şiirlerinde Ahenk Unsurları”, Türk Kültürü Araştırmaları, Şükrü Elçin'e Armağan, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., 105-109.
ERCİLASUN Ahmet B. ve Ziyat AKKOYUNLU (2014) Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk. Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
ERDAL Marcel (1991) Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon, I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag. (OTWF)
ESİN, EMEL (1970) “Ay-Bitiği, The Court Attentdants in Turkish Iconography”, Central Asian Journal, Volume XIV, No. 1-3, 78-117.
ERÜNSAL İsmail E. (2018) Orta Çağ İslâm Dünyasında Kitap ve Kütüphâne. İstanbul: TİMAŞ Yayınları.
ERÜNSAL, İsmail E. (2018) “Fatih Sultan Mehmed: Entelektüel Bir Sultanın Portresi, İlgi Duyduğu Konular, Kitaplar ve Kurduğu Kütüphaneler“, Fatih Sultan Mehmed Han, ed. Prof.Dr. Fahameddin BAŞAR, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, 63-94.
FLEMMING, B. (1977) “Literary Activities in Mamluk Halls and Barracks“, Studies in Memory of Gaston Wiet, Ed. M. ROSEN-AYALON, Jerusalem, 249-261.
GACEK, Adam (2001) The Arabic Manuscript Tradition: A Glossary of Technical Terms and Bibliography. Leiden; Boston; Köln: Brill.
GACEK, Adam (2009) Arabic Manuscripts: A Vademecum for Readers. Leiden; Boston; Köln: Brill.
GABAIN, Annemarie von (1964) “Alttürkische Schreibkultur und Druckerei”, Philologiae Turcicae Fundamenta II, 171-191. Türkçe çev.: “Eski Türk Yazı Kültürü ve Matbaası”, Çev. Arzu EKİNCİ, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, TÖMER Yay., Sayı: 9, Ekim 1996, 7-29.
GRAY, Basil (General Ed.) (1979) Arts of the Book in Central Asia 14th⁓16th Centuries. Serindia Publications / Unesco.
GRUBER, Christiane J. (2008) The Timurid “Book of Ascension' (Miᶜrajnama): A Study of Text and Image in a Pan-Asian Context. Rome: Ediciones Patrimonio, 313-326.
GULÁCSI, Zsuzsanna (2005) Medieval Manichaean Book Art: A Codicological of Iranian and Turkic Illuminated Book Fragments from 8th-11th Century East Central Asia. Nag Hammadi and Manichaean Studies, Leiden; Boston: Brill.
HUNKAN Ömer Soner (2005) Orta Asya'da İlk Müslüman Türk Devleti Türk Hakanlığı (Karahanlılar) Kuruluş - Gelişme - Çöküş. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi.
HUNKAN, Ö. S. (2011) “Kutadgu Bilig'in Yazıldığı Ortam: Tûrân ve İran Rekabeti”, İstem, Yıl: 9, Sayı: 18, 31-37.
HUNKAN, Ö. S. (2014) “Orta Çağ Semerkand'ında İlk Modern Türk Üniversitesi: Tamgaç Han İbrahim Medresesi”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 8 (Temmuz 2014), 17-44.
HUNKAN, Ö. S. (2007/2012) “X-XIII. Yüzyıllarda Orta Asya'da Türkler ve İslam (Nümizmatik Veriler ve İslam Kaynaklarına Göre”, 38. ICANAS, Ankara, 10-15 Eylül 2007, Ankara: ADTYK Yayınları (Nisan 2012), 1615-1629.
İLHAN, Mevlüt (2016) Kaside-i Emâlî'nin Türkçe Tercümeleri. T.C. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstiitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Rize.
KILICOĞLU, Vecihe (1956) Cerrâhiye-i İlhaniyye. Ankara: AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
KILPATRICK, H. (2003) Making the Great Book of Songs. Compilation and the author's craft in Abū l-Faraj al-Iṣbahānī's Kitāb al-aghānī. London, New York.
KAYA, Önal (2018) “Hikmet Geleneğinin Kaynakları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1, (Mart 2018), 7-61. DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.1.2
KÖK, Abdullah (2004) Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur'an Tercümesi (TİEM 73 1v/235v/2) (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı/Eski Türk Dili Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara. YÖK No: 141355. (TİEM 73)
KÖYMEN, Mehmet Altay (Haz.) (1999) Nizâmü'l-Mülk, Siyâset-nâme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KURT, Ümit Emrah (2012) Hekim Şerafeddin Sabuncuoğlu’nun Cerrâhiyyetü'l-Hâniyye Adlı Eserinde Yer Alan Cerrahi Aletlerin Tanımlanması, Çizimi, Sınıflanması ve Karşılaştırılması. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri E, Tıp Tarihi ve Etik ABD Doktora Tezi, İstanbul.
KÜLTÜRAL Zuhal, Latif BEYRELİ (1999) Şehnâme Çevirisi. IV cilt, Ankara: TDK Yayınları.
LEDER Stefan (2002) “Spoken word and written text – Meaning and social significance of the institution of riwāya", Islamic Area Studies Working Paper Series, No. 31, Tokyo.
LEDER Stefan (2011) “Understanding a text through its transmission: Documented samāᶜ, copies, reception", Manuscript Notes as Documentary Sources, Eds. Andreas GÖRKE, Konrad HIRSCHLER, Beiruter Texte und Studies 129, Beirut: Orient-Institut Beirut, 59-72.
MAHAMİD, Hatim (2009) “Mosques As Higher Educational Institutions In Mamluk Syria,” Journal of Islamic Studies, Vol. 20, No. 2, 188–212.
MOHAGHEGH Mehdi (1990) “Beyrûnî'nin Rüyasının Gazanfer-i Tabrizî Tarafından Açıklanması”, (Çev. M. TÜRKER-KÜYEL), Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, Ankara 9-12 Eylül 1985, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı: 42, Kongre ve Sempozyum Bildirileri Dizisi, Sayı: 1, Ankara, 49-53.
ÖNKOL ERTUNÇ Çiğdem, Lütfiye DEPELER MAZI (2020) “Sabuncuoğlu Şerefeddin’in Paris Bibliotheque Nationale’de Bulunan Cerrahiyyetü’l-Haniyye İsimli Eserinin Minyatür Özellikleri”, İstem, 18/36, 305-323.
PEDERSEN, J. (1984) The Arabic Book, tr. G. FRENCH, ed. R. HILLENBRAND. Princeton.
RÖHRBORN, Klaus (1977-1998) Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 1-6. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
URL: http://woerterbuchnetz.de/cgibin/WBNetz/wbgui_py?sigle=UWB&mode=Vernetzung&hitlist=&patternlist=&lemid=UA00118 - XUA00118
SCHAEFFER, Kurtis R. (2009) The Culture of The Book in Tibet. New York: Columbia University Press.
SCHIMMEL, Annemarie (1995) “The Book of Life-Metaphors Connected with tje Book in Islamic Literatures”, The Book in the Islamic World: The Written Word and Communication in the Middle East, edited by George N. ATIYEH, New York: State University of New York Press, Library of Congress, 71-92.
SCHOELER, Gregor (2006) The Oral and The Written in Early Islam. Çev. Uwe VAGELPOHL, Ed. James E. MONTGOMERY, London and New York: Routledge Taylor and Francis Group..
SCHOELER, Gregor (2008) The Genesis of Literature in Islam: From the Aural to Read. Revised Edition, in collaboration with and translated by Shawkat M. TOORAWA, Cairo: The American University in Cairo Press. [SCHOELER, Gregor (2002) Écrire et transmettre dans les débuts de l'islam. Presses Universitaires de France].
STEENBERGEN Jo Van (2011a) “On the Brink of a New Era? Yalbughā al-Khāṣṣakī (d. 1366) and the Yalbughāwīyah", Mamlūk Studies Review, Vol. XV, 117-152.
STEENBERGEN Jo Van (2011b) “The Amir Yalbughā al-Khāṣṣakī, the Qalāwūnid Sultanate, and the Cultural Matrix of Mamlūk Society: A Reassessment of Mamlūk Politics in the 1360s", Journal of the American Oriental Society, Vol. 131, No. 3 (July-September), 423-443.
ŞÇERBAK, A. M. (1977) Oçerki po sravnitel'noy morfologii Türkskih yazıkov (İmya). Akademii Nauk SSR İnstitut Yazıkoznaniya, Leningrad: İzdatelstvı ‟Nauka”.
TEKİN, Şinasi (1993) Eski Türklerde Yazı, Kâğıt,Kitap ve Kâğıt Kâğıt Damgaları. Eren Yayıncılık ve Kitapçılık: İstanbul.
TEKİN, Talat (1988) Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEZCAN Semih (1981) "Kutadgu Bilig Dizini Üzerine", Türk Tarih Kurumu Belleten, XLV/2, 178, 23-78.
TOORAWA, S. M. (2005). Ibn Abī Ṭāhir Ṭayfūr and Arabic Writerly Culture: a Ninth-Century Bookman in Baghdad. London, New York.
UNAT, Faik Reşit, Mehmet A. KÖYMEN (Yay.) (1949) Mehmed Neşri, Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşrî Tarihi, I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÜNLÜ, Suat (Aralık 2004) Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur'an Tercümesi (TİEM 235v/3-450r7) (Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı/Eski Türk Dili Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara. YÖK No: 144348. (TİEM 73)
ÜNVER, Süheyl (1939) Şerefeddin Sabuncuoğlu: Kitabül Cerrahiyei İlhaniye (Cerrahname) 870 - 1465, Paris Milli Kütübhanesindeki Nüshası Resimlerini İhtiva Eder. T. C. İstanbul Üniversitesi Tıb Tarihi Enstitüsü No: 12, İstanbul.
YUDAHİN, K. K. (19882) Kırgız Sözlüğü. II cilt, Çev.: Abdullah TAYMAS, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
ZWETTLER, Michael (1978) The Oral Tradition of Classical Arabic Poetry: Its Character and Implications, Columbus.
|
