|
On Mathnawi of Suhail va Guldursun Attributed to Saif-i Sarai
ONUR, Samet
JMTS 2022, 19(2):209-240; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.2.10
Published online: 21 November 2022
Article (PDF 4,5 MB)
ÖZET
Bazı araştırmacılar, Sa’dî-i Şirâzî’nin Gülistân’ının ilk Türkçe tercümesi olan Kitâbu Gülistân bi’t-Türkî adlı eseriyle tanınan XIV. yüzyıl Altınordu şairi Seyf-i Sarâyî’nin Süheyl ve Güldürsün adlı bir eserinin daha bulunduğunu iddia etmektedirler. Özbekistan’da yükseköğretim kurumlarının ders kitaplarında ve müfredatlarında Seyf-i Sarâyî’nin eseri olarak Süheyl ve Güldürsün mesnevisine de yer verilmektedir. Seyf-i Sarâyî’ye atfedilen bu kısa mesnevinin bir beytine istinaden dünyanın güneş etrafında döndüğü bilgisinin Kopernik’ten önce Altınordu’da mevcut olduğunu savunan makaleler de yazılmıştır. Bu çalışmada, Süheyl ve Güldürsün mesnevisinin filolojik tahlili yapılarak çok sayıda Özbek Türkçesi unsuru barındıran bu eserin XIX. yüzyıl sonu veya XX. yüzyıl başında yazıldığı ve Seyf-i Sarâyî’ye ait olamayacağı ortaya konmuştur.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Süheyl ve Güldürsün, Seyf-i Sarâyî, Altınordu, Kopernik, Günmerkezlilik, Özbek Türkçesi
ABSTRACT
Some researchers claim that the 14th century Golden Horde poet Saif-i Sarai, who is known for the first Turkish translation of Sadi's Gulistan, has another work called Suhail va Guldursun. Moreover, Suhail va Guldursun is included in the curriculums and textbooks of Uzbekistan universities as the work of Saif-i Sarai. Based on a couplet in this short mathnawi attributed to Saif-i Sarai, articles claiming that heliocentric theory had been developed in the Golden Horde before Copernicus were also written. In this study, based on the philological analysis of Suhail va Guldursun, it has been revealed that this mathnawi, which contains many Uzbek Turkish elements, was written in the late 19th or early 20th century and cannot belong to Saif-i Sarai.
KEY WORDS
Suhail va Guldursun, Saif-i Sarai, Golden Horde, Copernicus, Heliocentrism, Uzbek Turkish.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ABDULLAYEVA M. (2020) O‘zbek adabiyoti o‘qituvchi sillabusi. http://navoiy-uni.uz/upload/uploads/oquvrejalar/ota/2-%20Ozbek%20adabiyoti.pdf (13.05.2021).
ABYZOVA R. R. (2019) Stanovleniye i razvitiye Tatarskoy pedagogıcheskoy mysli (X – XVI vv). Uchenyye Zapiski Universiteta Imeni P.F. Lesgafta, vol. 10, no. 176, 7-12.
AÇIK F. (2010) Hurşid Devran’ın ‘Emir Timur’un Oğlunun Ölümü Hakkında Rivayat’ adlı hikâyesinin üslup açısından incelenmesi.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 171-179.
AMIRKHANOV R. M. (2001) Tyurko-Tatarskaya filosofskaya mysl' srednevekov'ya (XIII-XVI vv.). Kazan: Master-Layn.
ATA A. (2002) Harezm-Altınordu Türkçesi. İstanbul: Kebikeç Yayınları.
BODROGLIGETI A. (1963) A collection of Turkish poems from the 14th century. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, vol. 16, no. 3, 245-311.
BUKHARAEV R. (2013). Islam in Russia: the four seasons. London: Routledge.
CAFEROĞLU A. (2000). Türk dili tarihi II. İstanbul: Enderun Yayınları.
CAMPBELL L. (2020) Historical linguistics: an introduction. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
ÇETİN Ç. Z. (2006) Tatar edebiyatının gelişimi. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 9, 138-151.
DAVRON N. (1968) Sayfi Saroyining Suhayl va Guldursun dostoni, O’zbek Tili va Adabiyoti, 2, 61-64.
DEVELİ H. (1998) 18. yüzyıl Türkiye Türkçesi üzerine. Doğu Akdeniz Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dergisi, 1, 27-36.
DİNÇER A. (2020) Kazan Oğuznâmesi: orijinalliği, yazılış tarihi, coğrafyası, dili. Karadeniz Arastirmalari Merkezi, 2020, Cilt 17, Sayı 65, 235-270.
DJURAEV M. M., ZOHIDOVA D. (2019) O‘zbek adabiyoti tarixi fanining ishchi o‘quv dasturi (1-Kurs uchun). http://www.kspi.uz/pictures/documents/Ozbek_adabiyoti_tarixi_1-kurs.pdf (17.05.2021)
DURGUT H. (1995) Şeyh Süleyman Efendi-i Buhari Lügat-ı Çağatay ve Türki-i Osmani (Cild-i Evvel) adlı eserin transkripsiyonu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
EBÛ’L İBN KÂDİR. Yâdigârnâme. Ebu Reyhan El Birûnî Adlı Şarkinaslık Enstitüsünün Yazma Eserler Kütüphanesi, Süleymanov, nu. 311.
ECKMANN J. (1964) Çağatay edebiyatının son devri (1800-1920). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 11, 121-156.
GAFAROV I. A. (2012) Ot istokov k istine (istoriya volzhskoy Bulgarii i Kazanskogo Khanstva na perekrestke mneniy). Kazan: Idel-Press.
GALKIN L. L. (2011) Geliotsentrizm byl izvesten v Zolotoy Orde zadolgo do Kopernika. Sbornik Nauchnykh Statey Pamyati V.P. Kostyukova, 22-25.
GEDİK S. (2010) Baba Rahim Meşreb’in Kitab-ı Mebde-i Nur mesnevisi (inceleme-metin-gramer-dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
GOOGLE. Google Maps, https://www.google.com/maps (14.06.2021)
HAMDARD H. (2018) Hoca Nazar Hüveyda Divanı (inceleme-metin-sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
İŞGAY İ. (1978). Seyf Sarayî’nin yeni bulunan eserleri. Töre, 83, 21-24.
KAHRAMAN B (1994). Heft Peyker çevirileri ve Ali Şîr Nevâî’nin Seb’a-i Seyyâre’si. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9-10, 345-366.
KARAMANLIOĞLU A. F. (1968) Seyf-i Sarâyi’nin Gülistan Tercümesi’nin dil husûsiyetleri. Türkiyat Mecmuası, 15, 75-126.
KHAYRULLIN G. (1998). Istoriya Tatar. Almatı. http://tatar.kz/hairullin/grif_hairullin_-_istoria_tatar.pdf (20.06.2021)
KÖPRÜLÜ M. F. (1980) Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
MADYALIYEV A. (ed.) (2006) O’zbek tilining izohli lug’ati, 3. jilt, Toshkent: O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi Davlat İlmiy Nashriyati.
MALIKOV R. S. (2020) Prosvetitel'skiye idei epokhi Zolotoy Ordy. Вестник НГПУ, 2, 40-43.
MALLAYEV N. (1976) O'zbek adabiyoti tarixi. Toshkent: 0 'qituvchi.
MATTHEWS, D. J., BUKHARAEV R. (2000) Historical anthology of Kazan Tatar verse: voices of eternity. London: Curzon Press.
Mavzoley Kesene (Bashnya Tamerlana). (n.d.), https://varna74.ru/node/1868 (16.07.2021)
MINNEGULOV H. Y. (1972) Seyf Sarayinin yana eserlere. Kazan Utları, 6, 129-139.
MUBARAKSHINA Z. (2018) Tarikhka kermi kalgan achysh: Altyn Urda shagyire Seyf Sarai cirneng koyash tiresende eylengenen Kopernikka kader eytken bulgan. https://intertat.tatar/news/culture/17-04-2018/tarihka-kermi-kalgan-achysh-altyn-urda-shagyyre-s-yf-sarai-irne-koyash-tir-send-yl-ng-nen-kopernikka-kad-r-ytk-n-bulgan-4950733 (10.05.2021)
ÖZKAN M. (2009) Seyf-i Sarâyî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt XXXVII, 28-29.
ÖZTÜRK F. (2020) Üveysî Dîvânı: edebiyat ve dil incelemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
ÖZTÜRK R. (2012) Özbek Türkçesi. Türk lehçeleri grameri içinde, (ed. Ahmet Bican Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları, 291-354.
SADYBEKOV K. (2015). -Mış / -Miş Sıfat-Fiil ekinin tarihi gelişimi üzerine (Memlük Kıpçak eserleri örneğinde). Turkish Studies, 10(16), 983-994.
SAIDOVA G. (2021) Kişisel Görüşme. 17 Ağustos 2021.
SAIFI N. (2016) Belh (Afganistan) Özbeklerinin efsaneleri üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
SAYFETDINOVA E. (2016) İslamskaya kultura Zolotoy Ordı. Zolotaya Orda v mirovoy istorii içinde, (ed. Rafael Khakimov and Mari Favero), Kazan: İnstitut İstorii im. Ş. Mardjani AN RT, 457-453.
STEINGASS F. J. (1963) A comprehensive Persian-English dictionary. London: Routledge & K. Paul.
ŞAHİN E. (1999). Osmanlıların Kazan Tatar Türklerinin kültürü ve diline etkileri. http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/erdal_sahin_osmanli_dil_etkileri.pdf (05.06.2021).
TEKİN F. (2014) Mahmûr, Mahmûd. Türk edebiyatı isimler sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mahmur-mahmud (18.05.2021)
TOLKUN S. (1994) Özbek Türkçesinin leksikolojisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
TOPARLI R., VURAL H., KARAATLI R. (2007) Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TOPRAK F. (2014) Seyf-i Sarâyî. Türk edebiyatı isimler sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyfi-sarayi (23.07.2021).
TURAL G. (2015) Emîr Nizâmuddîn Alî Şêr-i Nevâyî, hamse, törtünçi dâstân, Seb‘a-yi Seyyâr [yedi gezegen] giriş - metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
VOHIDOV R., ESHONQULOV H. (2006) O'zbek mumtoz adabiyoti tarixi - o'quv qo'llanma. Toshkent: O'zbekiston Yozuvchilar Uyushmasi Adabiyot Jamg'annasi Nashriyoti.
YUSUF B. (1993). Türkçe-Özbekçe ve Özbekçe-Türkçe sözlük. Toshkent: Uzbekiston Naşriyatı.
ZARCONE T. (2011) Kudüs’teki Orta Asyalı ve Hintli sufi hacılar. (çev. Berna Akkıyal), İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
|
