Kutadgu Bilig IV:  Kutadgu Bilig Sonraki Ellerin Sansürüne Uğradı mı?
ÖZÖNDER, F. Sema Barutcu
MTAD 2022, 19(3):281-322; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.3.14
E-yayın Tarihi:28 Kasım 2022
Makale (PDF 2,4 MB)

Kutadgu Bilig IV:  Is Kutadgu Bilig Censored by the Later Hands?
ÖZÖNDER, F. Sema Barutcu
JMTS 2022, 19(3):281-322; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.3.14
Published online: 28 November 2022
Article (PDF 2,4 MB)

ÖZET
Yûsuf'un Kutadgu Bilig (H. 462 / M. 1069/1070) elyazma kitabının müellif nüshası olmadığından, eserin daha geç tarihli üç nüshasına bakmaktayız: A/Herat nüshası, B/Fergana nüshası, C/Kahire nüshası. Her üç nüshada da ara ara nüshalar arası uyuşmazlıklara yol açan eksik ya da fazla beyitler vardır. Kutadgu Bilig nüshalarının yalnızca birinde olup diğerlerinde olmayan tek veya en çok art arda 2 veya 3 beyitlik eksikler, yine yalnızca B'de olup A ve C'de olmayan üçten çok art arda beyitler metin bütünlüğünü bozmazlar. Bu tür eksik beyitler veya tek nüshaya ait beyitler Yûsuf'un orijinal nüshasında da olup olmadığı sorusunu doğurur. Ancak Kutadgu Bilig'in özellikle üç yerinde, metnin içerik akışını keserek bütünlüğünü bozan, metinde işlenen konuyla ilişkisi kurulduğunda sıradan, alelade kayıplar olmadığına işaret eden eksikler de vardır. Bu eksiklerin sebebi nüshaların ilerleyen zamanda bir sansüre uğrayıp uğramadığı ile ilgili olmalıdır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kutadgu Bilig / Yûsuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig nüshaları, Orta çağlar Türk edebiyatında sansür, dinî görüş ve gelenekler

ABSTRACT
Since the original manuscript of Kutadgu Bilig by Yûsuf dated 462 (1069/1070) is not at hand, we need to look at its later three manuscripts: A/Herat MS, B/Fergana MS, C/Cairo MS. There are occasionally missing or added couplets that cause variation and difference in all copies of the work. One or successionally two or three missing couplets in only one ms. and, more than three successionally missing couplets in only B/Fergana copy of Kutadgu Bilig generally do not break up the integrity of the text. This raises the question of whether the missing couplets or couplets existing only in one ms. were indeed present in Yûsuf's original text. However, there are also missing parts in especially three places of Kutadgu Bilig’s text which dismantle the text’s integrity by interrupting the flow of its content. And when the relationship between the subject of the text and the missing parts is established, it becomes evident that they are not ordinary missing parts. These missings/omissions in the MSS might be due to later implementation of censorship to the copies of the work.

KEY WORDS
Kutadgu Bilig / Yūsuf Ḫāṣṣ Ḥācib, MSS of Kutadgu Bilig, censorship in Medieval Turkish Literature, religious views and customs.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Kutadgu Bilig Tıpkı Basımları/Facsimiles of Kutadgu Bilig

A/H = Herat nüshası / Herat MS

B/F = Fergana nüshası / Fergana MS

C/K = Kahire nüshası / Cairo MS

Kaynaklar /Bibliography

ALTIER, Semiha (2008) “Bektaşi İkonografisi Üzerine Bir Deneme: Hacı Bektaş Veli Müzesi'ndeki Figürlü Keşkül-ü Fukaralar”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2008, Sayı: 17, 101-116.
ARAT, R. Rahmeti (19742), Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara : Türk Tarih Kurumu Yayınları. (KB)
ARAT, R. Rahmeti (19792) Kutadgu Bilig I: Metin. Ankara : Türk Dil Kurumu Yayınları. (KB)
ARSLAN Ahmet (1999) İslâm Felsefesi Üzerine. Vadi Yayınları: 118, Felsefe Dizisi: 27, Ankara
ATASOY, Nurhan (2000) Derviş Çeyizi: Türkiye'de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı.
BALDA-TILLIER Monica (2014) “The Forbidden Passion: Mughultay’s Book on the Martyrdom of Love and its Censorship”, AL-QANTARA XXXV 1, enero-junio, 187-212 doi: 10.3989/alqantara.2014.008
BARTHOLD, M. (1923) “The Bughra Khan Mentioned in the Qudatqu Bilik”, Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol. 3, No. 1 (1923), 151-158.
BARUTCU ÖZÖNDER F. Sema (2003) "Erken Orta Türkçe'de Buddhist ve İslâmî Terminoloji Üzerine Bir Karşılaştırma", KÖK Araştırmalar, V(1) Bahar, 13-31.
BARUTCU ÖZÖNDER, F. Sema (2017) “Kutadgu Bilig I: Zaman-Mekân-Konuşur: XI. Yüzyılda Balasagun'dan Kâşgar'a, Balasagunlu'dan Kâşgarlı'ya”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2 (Aralık), 12-63. DOI: 10.32321/cutad.358071
BARUTCU ÖZÖNDER, F. Sema (2018) “Kutadgu Bilig II: Kutadgu Bilig'in Metin Türü ve Tarihsel Diyalektoloji için Değeri”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, Aralık 2018, 179-253. DOI: 10.32321/cutad.490986
BİLGİN, A. Azmi (2016) “Yesevîlikre Zikir ve Sema“, Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Sempozyumu, 2. Cilt, İstanbul, 1368-1378.
BULAN, Jolaman (2017) Budizm'de ve İslâm Tasavvufunda Zühd. T.C. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler E Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum.
CEYHAN, Semih (2011) “Derviş Tacı ve Cevâhir-i Tâc-ı Hilâfet Risâlesi”, İslam Araştırmaları Dergisi, 25 (2011), 113-172.
CLAUSON Sir Gerard (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press. (EDPT)
CORBIN Henry (2013) İslâm Felsefesi Tarihi. Cilt 1 Başlangıçtan İbn Rüşd'ün Ölümüne. Seyyid Huseyn Nasr ve Osman Yahya'nın işbirlikleri ile çeviren ve notlandıran: Prof.Dr. Hüseyin HATEMÎ. İstanbul: İletişim Yayınları.
DANKOFF, Robert (1979a) “Textual  Problems in Kutadgu Bilig”, Journal of Turkish Studies, Vol. 3, Harvard, 89–99. [Tercümesi: (2015) "Kutadgu Bilig’in Metin Sorunları", Çev. Erdem UÇAR. Dil Araştırmaları, 16, 158-169.]
DANKOFF Robert (1983) Yūsuf Khaṣṣ Ḥājib, Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig), A Turko-Islamic Mirror for Princes. Chicago and London: The University of Chicago Press. (KB)
DANKOFF, R. & J. KELLY (1982/1984/1985) Maḥmūd al-Kāšγarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk). Part I-III, Sources of Oriental languages and literatures 7, Harvard: Harvard University Press. (DLT)
DUTTON Yasin (1999) The Origins of Islamic Law. The Qurᵓān, the Muwaṭṭaᶜ and Madinan ᶜAmal. Richmond, Surrey: Curzon Press.
ERCİLASUN Ahmet B. ve Ziyat AKKOYUNLU (2014) Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk. Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin. Ankara : TDK Yayınları. (DLT)
ESEN Hüseyin (2021) “İslam Hukukunda Ölenin Ardından Kadının Yas Tutması”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVI, Sayı: 2, 129-162.
GACEK, Adam (2001) The Arabic Manuscript Tradition: A Glossary of Technical Terms and Bibliography. Leiden; Boston; Köln: Brill.
GACEK, Adam (2009) Arabic Manuscripts: A Vademecum for Readers. Leiden; Boston; Köln: Brill.
GÜNAL, Tuğba (2020) Kelam'da Nefs Fenomenolojisi. T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Kelam Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara.
JAMAL, Gulnisa, Muhammet Savaş KAFKAYALI (2016) Kutadgu Bilig Araştırmaları Tarihi. T. C. Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukla Başkanlığı, Ankara.
KUTLU, Sönmez (2003) “Bilinmeyen Yönleriyle Türk Din Bilgini: İmâm Mâturîdî”, Dinî Araştırmalar, Ocak-Nisan 2003, Cilt: 5, Sayı: 15, 5-28.
KUTLU, Sönmez (2012) “Orta Asya'da Türkler ve İslâm Tasavvuru”, Orta Asya'da İslam: Temsilden Fobiye, Cilt: 1: Tanımadan Tanımlamaya, editör: Muhammet Savaş KAFKASYALI, Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 737-765.
KUTLU, Sönmez (2017) “İmam Mâturîdî ve Maturidilik Çalışmalarında Rastlanan Bazı Sorunlar”, IV. Uluslararası Şeyh Şa'bân-ı Velî Sempozyumu - Hanefîlik-Mâturîdilik, 05-07 Mayıs 2017, Kastamonu Üniversitesi, Cilt: I, Kastamonu, 193-222.
LIU MAU-TSAI (2006) Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. Selenge Yayınları.
PADMANABH S. Jaini (1959) “The Sautrāntika Theory of "Bīja"”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 22, No. 1/3 (1959), 236-249.
RADHAKRISHNAN, S. (1931) Indian Philosophy. Vol. I-II,  London: George Allen & Unwin Ltd - New York: The Macmillan Company.
SCHIMMEL, Annemarie (2001) İslam'ın Mistik Boyutları. Çev. Ergun KOCABIYIK, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
SCHIMMEL, Annemarie (2009) Hallac: “Kurtarın Beni Tanrı'dan”. Çev. G. Ahmetcan ASENA, İstanbul: Pan Yayıncılık.
SCOTT David (1995) “Buddhism and Islam: Past to Present Encounters and Interfaith Lessons”, Numen, Vol. 42, No. 2 (May, 1995), 141-155.
SZOMBATHY, Z. (2017) “Freedom of Expression and Censorship in Medieval Arabic Literature”, Journal of Arabic and Islamic Studies, Vol. 7, 1–24. https://doi.org/10.5617/jais.4580.
ŞEKEROĞLU, Sami (2009) “Mâturîdî'de Zühd ve Takva Anlayışı”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/22 (Temmuz - Aralık 2009), 53-65.
TAKUMİ, Fukuda (2003) “Bhadanta Rāma: A Sautrāntika before Vasubandhu,” Journal of the International Association of Buddhist Studies JIABS, Vol. 26, No. 2, 255-286.
TEZCAN Semih (1981) "Kutadgu Bilig Dizini Üzerine", Türk Tarih Kurumu Belleten, Cilt: XLV, Sayı: 2, 178, 23-78.
TOSUN, Necdet (1995) İbn Arabî Öncesi Tasavvufta Halvet ve Uzlet. T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tamel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
TOSUN, Necdet (2007) Bahâeddin Nakşbend: Hayatı, Görüşleri, Tarîkatı [XII - XVII. Asırlar]. İstanbul: İnsan Yayınları.
TOSUN, Necdet (2012) “Orta Asya'da Tasavvuf”, Orta Asya'da İslam: Temsilden Fobiye, cilt: 1: Tanımadan Tanımlamaya, editör: Muhammet Savaş KAFKASYALI, Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 491-550.
TÜRKER M. (1956) Üç Tehafüt Bakımında Felsefe ve Din Münasebeti, Ankara.
TÜRKER-KÜYEL, M. (1996) “Kutadgu Bilig'de Toplumdan Kaçış ve Topluma Dönüş Fikri”, Erdem Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 26, Ankara 1996, 793-808.
ÜŞENMEZ, Emek (2009, 2011) “Kutadgu Bilig (Nemengan / Fergana / Özbekistan) Nüshası”. Doğumunun 990 Yılında Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig Bildirileri, 26-27 Ekim 2009, Ankara, TDK Yayınları, 565-579.
WILKENS, Jens (2021) Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch - Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Universitätsverlag Göttingen.
YAMABE Nobuyoshi (1990) “Bīja Theory in Viniścayasaṃgrahaṇī.” Indogaku Bukkyō-gaku Kenkyū Vol. 38, No. 2 (March 1990), 13-15.
YAŞAR Mehmet Aziz (2017) “İslam Fıkhı Açısından Taziye Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Artuklu Akademi / Journal of Artuklu Academia, Cilt: 4, Sayı: 2, 109-134.
YILMAZ, Güler (2021) “Sufi Gelenekte Keşkül-ü Fukara Kültürü ve Seramik Keşküller Üzerine İkonografik Bir Değerlendirme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yaz 2021/Sayı 98, 259-278.