|
The History of The Sakha (Yakut) Alphabet
KILIÇ, İsmet
JMTS 2022, 19(3):374-386; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.3.16
Published online: 28 November 2022
Article (PDF 5,4 MB)
ÖZET
Saha Türkçesinin yazı dili geleneği Rusların Saha Yeri’ne gelmesinden sonra oluşmuştur. Saha Türkçesinde yazı dilinin gelişim serüveni içerisinde alfabe çalışmaları önemli bir yer tutmaktadır. Dinî metinlerin çeviri faaliyetleri ile başlayan alfabe çalışmaları dünden bugüne çeşitlilik arz etmektedir. Çeviri kurulları tarafından yapılmış ilk çeviri faaliyetinin tarihi 1819 olarak eldeki tarihi belgelerden saptanmaktadır. 1819 tarihli çeviri metinlerde kullanılan alfabeden bu yana geçen iki yüzyılı aşkın süre içerisinde yedi alfabe çalışması tespit edilmektedir ki bu ortalama olarak otuz yılda bir yeni alfabe anlamına gelmektedir. Bu bağlamda Saha alfabe tarihinin oldukça dinamik bir sürece sahip olduğu görülmektedir. Bu süreç içerisinde misyonerlik çabaları, milli alfabe oluşturma çabaları gibi etkenler birden çok alfabenin oluşmasına sebep olmuştur. İlk dönem misyoner faaliyetlerinin yanı sıra bilimsel verilere dayanarak oluşturulmuş alfabe çalışmaları bugünkü Saha alfabesinin şekillenmesinde önemli rol oynamaktadır. Bu durum özellikle Saha Türkçesine özgü seslerin (ünlü-ünsüz) harf olarak gösterimi konusunda kendisini göstermektedir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Saha Türkçesi, Alfabe, Misyoner Faaliyetleri, O. N. Böhtlingk, S. Novgorodov.
ABSTRACT
The tradition of written language in Sakha Turkish appeared after the Russians' coming to the Sakha region. Alphabet studies have an important place in the development process of the written language in Sakha Turkish. The alphabet studies that began with the translations of religious texts have varied from past to today. According to the present documents, the first translation study undertaken by the translation committees dated back to 1819. For more than two hundred years that passed since the alphabet used in the translation of 1819, seven alphabet studies have been discovered which means a new alphabet was developed in every thirty years. In this respect, the history of the Sakha alphabet seems to have a dynamic process. Throughout this process, the factors such as the missionary struggles and the goals to create a national alphabet paved the way for more than one alphabet. The alphabet studies based on scientific data as well as the early missionary activities play a significant role in shaping of the modern Sakha alphabet. This situation shows itself especially in the letter format of the authentic Sakha sounds (vowels and consonants).
KEY WORDS
Sakha Turkish, Alphabet, Missionary Activities, O. N. Böhtlingk, S. Novgorodov.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ANASTASİY, G. (ed.) (1895) Bukvar’ dlya yakutov’. Kazan: Tipo-litografiya imperatoskago universiteta.
ANASTASİY, G. (ed.) (1897) Bukvar’ dlya yakutov’. Kazan: Tipo-litografiya imperatoskago universiteta.
BÖHTLİNGK, O. N. (1851) Über Die Sprache Der Jakuten. St.Petersburg.
ERCİLASUN, A. B. (2005) Örnekleriyle Bugünkü Türk Alfabeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
HİTROV, P. D. (1858) Yakutsko-russkiy bukvar’ (saha nuça ikki azbukata). Moskova.
KİLLİ YILMAZ, G. (2010) Sibirya Türklerinin Dil Durumu. Ankara: Köksav Yayınları.
Kratkiy katihizis na russkom i yakutskom (1844) St.Petersburg.
MAŞANOV’, M. (ed.) (1898) Bukvar’ dlya yakutov’. Kazan: Tipo-litografiya imperatoskago universiteta.
NOVGRODOV, S. (1917) Saqalա: suruk biçik. Yakutsk.
Oukazanie puti: pouçeniya na yakutskom yazık (1859) Moskva.
Sokraşanniy kataxizis: dlya obucheniya yunoşestva perevedennıy na yakutskoy yazık, ob prilojeniem na peredi şablitsı dlya skladov’ i çteneya grajdanskoy peçati (1819) İrkutsk.
Sokraşanniy kataxizis: dlya obucheniya yunoşestva pravoslaviе zakonu hristianokomu, perevedennıy na yakutskoy yazık, ob prilojeniem na peredi şablitsı dlya skladov’ i çteneya grajdanskoy peçati (1821) İrkutsk.
|
