|
Mukhtar Auezov’s Life and Works
BAYAZİTOV, Bakıtkoja
JMTS 2022, 19(4):501-508; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.4.23
Published online: 9 January 2023
Article (PDF 194 KB)
ÖZET
Muhtar Avezov (1897-1961) çağdaş Kazak edebiyatının ve edebiyat biliminin kurucusu olarak XX. yüzyıl başlarındaki modernleşme akımının etkisi altında yetişmiştir. İdil-Ural, Kırım, Kafkasya ve Türkistan'da gelişen bu modernleşme Rusya Türkleri için bir reform hareketidir. Aynı dönemde okullarda yeni eğitim ve öğretim yöntemleri kullanılmış ve yerel diyalektlerde süreli yayımcılık başlamıştır. 19. yüzyıl sonlarında, Rusya Türkleri arasında İsmail Gaspıralı'nın yaydığı öğretim yönteminden (Usul-i Cedid) adını alan Ceditçilik eskilik-yenilik çatışmasının ve sosyolojik reformların genel başlığıdır.
Muhtar Avezov Kazak taşrasında geleneksel eğitimle başladığı kariyerinde öğretmen okulunda Rusça öğrenen aydınlardan biridir. 1917 Ekim Devrimine kadar ilk Kazakça gazete ve dergi yayımcılığına katılan genç yazar Alaş adını taşıyan millî aydın sınıfının aktif bir üyesidir. Sovyet döneminin ilk yıllarında Leningrad'da filoloji eğitimi alarak Kazak toplumunun ilk filologlarından biri olmuştur.
Muhtar Avezov'un 1930'lara kadar yazdığı otuz kadar makale, oyun ve hikayelerine göre onun milliyetçi Alaşçılar kültürünü edebiyata yansıttığı açıktır. Ahmet Baytursın ve Mirjakıp Dulatov'un çıkardığı Kazak gazetesinin doğrudan etkisiyle Muhtar da Alaş hareketine aktif katılmıştır. Milliyetçi Alaş hareketinin parlak kalemi olarak "Abay Yolu" romanı gibi pek çok eser veren genç yazar, 1930'da Stalin egemenliğindeki Sovyetler Birliği'nde repressiya sürecinde tutuklanır ve ancak 1958'de aklanır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kazak modernleşmesi, Muhtar Avezov (Muhtar Avezov), repressiya.
ABSTRACT
Mukhtar Auezov (1897-1961) as the founder of contemporary Kazakh literature and literary science has grown up under the influence of the modernization movement at the beginning of the 20th century. This modernization, developing in the Idil-Ural, Crimea, Caucasus and Turkestan, is a reform movement for the Turks of Russia. In the same period, new methods of education and training were used in schools and periodical publishing in local dialects began. Jadidism, which is named after the teaching method (Usul-i Cedid) spread by Ismail Gasprinskiy among the Russian Turks at the end of the 19th century, is the main title of the datedness versus modernism conflict and sociological reforms.
Mukhtar Auezov is one of the intellectuals who learned Russian at a teachers’ school in his career, which he started with traditional education in the Kazakh countryside. He is an active member of the national intellectual class named Alash, also participating in the publishing of the first Kazakh newspapers and magazines as a young writer until the October Revolution of 1917. He studied philology in Leningrad in the early years of the Soviet era, and became one of the first philologists of the Kazakh society.
According to the thirty articles, plays and stories that Mukhtar Auezov wrote up to the 1930s, it is clear that he reflected the culture of the nationalist Alashists to the literature. Under the direct influence of the Kazakh newspaper published by Ahmet Baitursynuly and Mirjaqyp Dulatuly, Muhtar also actively participated in the Alash movement. The young writer, as the brilliant penman of the nationalist Alash movement who gave many works such as the novel "Abay Yolu", was arrested in the Soviet Union under Stalin's rule in 1930 during the repression era and was absolved only in 1958.
KEY WORDS
Kazakh modernization, Mukhtar Auezov (Mukhtar Awezov), repression.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
Abay - Entsiklopediya (1995), Almatı: Atamura.
ANDİCAN A. (2003) Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Emre Yayınları.
AVEZOV M. (1962) Vakıt Jène Edebiyet (Kurastıruvşı: I. Düysenbayev) Almatı: Kazaktıñ Memlekettik Körkem Edebiyet Baspası.
AVEZOV M. (1967) Şıgarmalar, On Eki Tomdık, Birinşi Tom, Povester men Eñgimeler, Almatı: Jazuvşı.
AYTMATOV Ç. (1988) Avezov Cönündö Söz. Biz Düynönü Canırtabız, Düynö Bizdi Canırtat (Makalalar, Mayekteşüülör, Süylöngön Sözder) Frunze: Kırgızıstan, 382-390.
BAYTURSUNULI A. (1996) Kazakların Başşairi (Aktaran: M. Öner). Türk Dil Kurumu Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 2, 378-385.
BERDİBAY R. (1997) İlk Kazak Epopesi Büyük Bediî Abide. Ankara Üniversitesi Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Dergisi, 14.
DÜKENBAY D. (1997) “Muhtar Avezov Davası” (Aktaran: G. Kayan). Bilig, S. 5, Bahar-97, 20-38.
DÜYSENBAYEV I – Bazarbay, M. (1967) Muhtar Omarhanulı Avezov, Şıgarmalar, Birinşi Tom, Almatı: Jazuvşı.
ELEVKENOV Ş. (2017) Avezov Jane Alaş. Kazak Edebiyeti, nr. 29.09.2017.
JURTBAYEV T. (1997) Muhtar Omarhanoğlu Awezov (1897-1961), Muhtar Awezov Hakkında Makaleler içinde, Haz. Z. İsmail, A. Güngör, Ankara: Bilig.
KANLIDERE, A. (2004) Sovyet ve Türk Tarih Yazıcılığında Rusya Müslümanlarının Düşünce Tarihi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 149-181.
Kazak Adebiyeti (1992) Jogarı Klass Okuvşıları Men Abiturientterge Arnalgan. Almatı: “Atamura”.
KEMPER M., Dudoignon S. (1996) Entre Boukhara et la Moyenne-Volga: ʿAbd an-Naṡîr al-Qûrṡâwî (1776-1812) en conflit avec les oulémas traditionalistes. Cahiers du Monde russe, Vol. 37, No. 1/2, Le réformisme musulman en asiecentrale: Du "Premier renouveau'' à la soviétisation, 1788-1937 (Jan. - Jun., 1996), 41-51.
KÜZEMBAYEV E. vd. (2007) Muhtartanuv: Okuv Kuralı, Almatı: Ekonomika.
MARAŞ İ. (2000) İdil-Ural Türklerinde Ceditçilik (Yenilikçilik) Hareketi (1850-1917). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
NURGALİ R. (1997) Avezov jene Alaş - Edebiyettegi Ulttık Ruh. Almatı: Sanat
NURGALİYEV R. (1986) Söz Öneriniñ Estetikası. Almatı: Sanat.
NURGALİYEV R. (1987) Muhtar Avezov Taglımı.Almatı: Sanat.
ORALTAY H. (1973) Alaş – Türkistan Türklerinin Milli İstiklal Parolası. İstanbul: Büyük Türkeli Yayınları.
ÖNER M. (1998) “Muhtar Avezov’un Jetim Hikâyesinde Dil – Söz Dökümü Üzerine Yorumlar”, EÜ Türk Dili ve Edebiyatı Araşırmaları Dergisi, IX, İzmir, 27-80.
TANABAYEV Ö. (1997) “Muhtar Evezov:Eğitimci Alim” Bilig, Sayı 5, 72-75.
|
