|
Translation of Borrowed Words into Turkish with Derived Suffixes in Ravżatü’l-Vāʿiẓìn
KAYA, Burcu
JMTS, C. Eralp Alışık Memorial Issue . I, 2023, 20(3): 361-383; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.3.28
Published online: 25 October 2023
Article (PDF 2,6 MB)
ÖZET
Diller, insan etkileşimini sağlayan ve kültürün zengin dokusunu yansıtan ve taşıyan iletişim örgüleridir. Aynı zamanda diller, organik yapılarıyla sürekli evrilen ve birbirlerini etkileyen dinamik bir ilişki ağı içinde varlıklarını sürdürürler. Diller izole olgular değildir. Dünyadaki bütün diller, sosyal, siyasî, dinî, ticarî vb. nedenlerle diğer dillerle etkileşim hâlindedir. Bu etkileşim diller arasında sözcük alışverişine yol açar. Türk dili de tarihselden moderne bütün dönem ve sahalarda hem komşu hem akraba dillerle etkileşime girmiş ve bu dillerden yeni sözcükler almış ve bu dillere yeni sözcükler vermiştir. Ancak Türk dili alıntı sözcükleri morfolojik, fonetik ve semantik bakımdan Türkçeleştirme temayülünde oldukça tutarlı bir yol izlemiştir. Türkçe her zaman kaynak dille ilişki kurarken kendi dillik kuralları bağlamında bir etkileşim alanı yaratmıştır. Alıntı sözcüklerde; imla bakımından, fonetik, morfolojik ve hatta semantik olarak âdeta kendi kurallarını işletme şartıyla bu sözcükleri söz varlığına katmıştır. Türk dilinin ulaşılabilen ilk yazılı metinleri olan Orhun Abideleri’nden itibaren az da olsa tespit edebildiğimiz alıntı sözcüklerin dilimize sirayet etmesi temayülü Türklerin yeni inanç dairelerine girmeleriyle ivme kazanmıştır. Eski Uygur Türkçesi Dönemi’nde Manihaizm ve Budizm gibi inanç sistemlerine ait alıntı sözcüklerin Türkçeleştirilmesi ve bunlara Türkçe karşılıklar bulunması Türklerin İslamiyet’i kabullerinin ardından hızlanmıştır. Bu yazıda doktora tezi olarak çalışmakta olduğumuz Ravżatü’l-Vāʿiẓı̇̄n adlı eserde yer alan alıntı sözcüklerin morfolojik açıdan Türkçeleştirilmesi ele alınmıştır. Yazının “Giriş” bölümünde, Ravżatü’l-Vāʿiẓı̇̄n adlı eser kısaca tanıtılmış, konuyla ilgili temel görüşlere ve çalışmalara değinilmiştir. “Alıntı sözcüklere getirilen yapım ekleri” bölümünde, söz konusu eserde alıntı sözcüklere getirilen Türkçe yapım ekleri ve çeşitli ses olayları incelenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
alıntı, yapım eki, Ravżatü’l-Vāʿiẓı̇̄n, Türkçeleştirme, Doğu Türkçesi.
ABSTRACT
All the languages in the world interact with each other due to the various reasons such as social, political, religious, and commercial factors. This interaction leads to the exchange of words between languages. In all periods and fields from historical to modern, the Turkish language has also interacted with both neighboring and related languages, borrowed new words from these languages and contributed new words to these languages. However, the Turkish language has followed a consistent path of making Turkish of borrowed words in terms of morphology, phonetics, and semantics. While maintaining a relationship with the source language, The Turkish has created a zone of interaction within the framework of its own linguistic rules. Turkish has integrated the borrowed words into its vocabulary while adhering to its own principles through spelling, phonetics, morphology, and even semantics. The tendency of carrying over the borrowed words into our language, which can be observed since the Orhun Inscriptions, the earliest written texts in the Turkish language, gained momentum as the Turks entered new circles of belief. During the period of Old Uyghur Turkish, making Turkish of borrowed words related to belief systems such as Manichaeism and Buddhism, along with finding Turkish equivalents for them, accelerated after the Turks embraced Islam. In this article, morphologically making Turkish of borrowed words found in the work “Ravżatü’l-Vāʿiẓı̇̄n” which we are currently researching as a doctoral thesis was examined. In the “Introduction” section of the article, the work “Ravżatü’l-Vāʿiẓı̇̄n” was briefly introduced, and the fundamental views and studies related to the subject were addressed. In the section titled “Derivational affixes applied to borrowed words”, the Turkish derivational affixes applied to borrowed words and edge effect of these words were analyzed.
KEY WORDS
borrowed words, derivational suffix, Turkification, Eastern Turkish.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKSAN D. (1977) Köktürkçeden bugüne, Türkçede ödünçlemeler üzerine bir sözcük istatistiği araştırması. Türk Dili, XXXV (13), 344-347.
BANGUOĞLU T. (2011) Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
BURAN, A. (2008) Yabancı diller karşısında Türkçe. Makaleler. (Ed. M. Dursun ERDEM) (Yay. Haz. Ercan ALKAYA, Süleyman Kaan YALÇIN, Murat ŞENGÜL) Ankara: Turkish Studies Publication, Series V. s.165-169.
CİN, A. (2004) Türkçede +sIz/+sUz eki üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten , 52 (2004/1). 1-43.
CLAUSON, G. (1972) An Eytmological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University.
ECKMANN J. (2017) Çağatayca El Kitabı. Çev: G. KARAAĞAÇ. Ankara: TDK Yayınları.
ERGİN, M. (1992) Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
FLEMMİNG, B. (1968) Türkische Handschriften. t. 1, Weisbaden.
GABAİN, A. (2007) Eski Türkçenin Grameri. Çeviren Mehmet AKALIN. Ankara: TDK Yayınları.
HACIEMİNOĞLU, N. (2008) Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
IŞIK, D. (2020) Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KARAAĞAÇ, G. (2009) Dil, Tarih ve İnsan. İstanbul: Kesit Yayınları.
KORKMAZ, Z. (2017) Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
LESSİNG, F.D. (1960) Mongolian-English Dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
MUGİNOV, A. M. (1962) Apisaniye Uygurskıh Rukopisey İnstituta Narodov Azii. Moskva.
RÄSÄNEN, M. (1969) Versuch eines etymologischen Wörterbuch der Türksprachen. Helsinki: Lexica Societatis Fenno-Ugricae XVII.
STEİNGASS, F. (1977) A comprehensive Persian-English Dictionary. London: Routledge&Kegan Paul.
ŞENEL, A. (2006) Muîn el-Miskîn. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 31: 88-89.
TEKİN, T. (1983) Türkçe en eski ödünç sözler. Türk Dili, 45(384), 526-529.
TOLKUN, S. (1994). Özbek Türkçesi Leksikolojisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TÜRK, V. (2020). Çağatay Türkçesinde Farsça alıntı (kopyalama) cümle tipleri ve bazı anahtar sözler. Dil Araştırmaları, 27: 7-20.
ÜNAL, M.S., BAYDAR, T. (2021) Mu’înü’l Mürîd’de isimden isim yapma ekleri. Journal of Turkology , 31- Özel Sayı. 177-217 .
YALÇIN, T. (2022) Muhammed Rahim’in Meâricü’n-Nübüvve Tercümesi (Dil İncelemesi - Transkripsiyonlu Metin - Dizin). Yayımlanmamış doktora tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YAVUZ ÖZ, D. (2020) Eski Türk manzum metinlerinde işletime sokulan alıntı sözcükler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 69 (Haziran), 35-100 .
YILDIRIM, T. (2001) Yeni Uygur Türkçesinde isimden isim yapım ekleri. Türkoloji Dergisi, 14 (1) , s: 255-262.
ZÜLFİKAR, H. (1991) Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK Yayınları.
|
