|
The Preposition Tā and Its Functions in Muhammed Rahim’s Translation of Ma’aric al-Nubuvva
YALÇIN, Tunç
JMTS, C. Eralp Alışık Memorial Issue . I, 2023, 20(3): 384-411; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.3.29
Published online: 25 October 2023
Article (PDF 4,2 MB)
ÖZET
Tā edatı, Doğu (Çağatay) Türkçesi metinlerindenMuhammed Rahim’in Mearicü’n-Nübüvve Tercümesi’nde işlev ve anlam nüansı bakımından zengin bir kullanım alanına sahiptir. Edat, metinde zaman, miktar veya yer bakımından sınırlama işleviyle çekim edatı görünümünde ve zaman ilişkisi kurma, amaç / sebep ilişkisi kurma, zıtlık ilişkisi kurma ve ki / kim edatının işlevini üstlenerek nesne yardımcı cümlelerini bağlama işlevleriyle bağlama edatı olarak kullanılmıştır.Tā edatıyla oluşan birleşik yapıdaki edatlardan tā ki / tā kim birkaç örnekte yine çekim edatı görünümündedir fakat aslî olarak amaç / sebep cümlelerinin bağlayıcısı durumundadır. Ki tā / kim tā birleşik biçimleri ise bağlama edatı olarak amaç / sebep cümlelerini veya nesne yardımcı cümlelerini bağlar.Bu yazıda tā, tā ki / tā kim ve ki tā / kim tā edatlarının Muhammed Rahim’in Mearicü’n-Nübüvve Tercümesi kapsamındaki kullanımları çekim edatı veya bağlama edatı görevleri çerçevesindeki işlevleri ve anlam nüansları bakımından incelenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Muhammed Rahim, Mearicü’n-Nübüvve tercümesi, tā edatı.
ABSTRACT
The preposition tā has a rich usage in terms of functional and semantic nuances in Muhammad Rahim’s Translation of Maèaric al-Nubuvva, one of the Eastern (Chagatai) Turkish texts. In the text, it appears as both a preposition with its limiting function in terms of time, quantity, or place, and as a conjunction forming relationships of time, cause, and contrast, and undertaking the role of ki / kim conjuctions to join noun clauses acting exactly like a noun at the place of an object. Compound structures involving tā, such as tā ki / tā kim, appear as prepositions in some examples, but their essential role is to join cause and effect statements. Ki tā / kim tā compound structures, on the other hand, serve as conjunctions to join cause and effect statements and noun clauses. The present study examines the use of tā, tā ki / tā kim and ki tā / kim tā in Muhammad Rahim’s Translation of Maèaric al-Nubuvva, with a specific focus on their functions as prepositions or conjunctions and their nuances of meaning.
KEY WORDS
Muhammad Rahim, translation of Ma‘âric al-Nubuvva, tā preposition, tā conjuction.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ALYILMAZ C. (1994) Orhun Yazıtlarının söz dizimi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
ATAY A. (2014) Çağatay Türkçesinde edatlar. Konya: Çizgi.
ATEŞ A. ve TARZİ A. (1982) Farsça grameri. Tercüman.
COŞKUN V. (1997) Tarihi Türk Lehçeleri ve Özbek Türkçesinde Zaman ve Mekanda SınırlamaGörevi Üstlenen Yapılar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 45 (1997), s. 429-438.
ÇİMEN F. (2022) Âsâru’l-imâmiyye Çağatayca Kelile ve Dimne tercümesi (inceleme, metin, dizin-sözlük.) İstanbul: Dün Bugün Yarın.
DURGUN Ö. (2021) Evliyâ Çelebi Seyahâtnâmesi örneğinde 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Farsçadan alıntılanan bağımlılaştırıcı bağlaçlar. İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi.
ECKMANN J. (1959) Çağataycada Yardımcı Cümleler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı –Belleten, 7, 27-58.
ECKMANN J. (2013) Çağatayca el kitabı. (G. Karaağaç, Çev.) İstanbul: Kesit.
ERGİN M. (2013) Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
HACIEMİNOĞLU N. (2015) Türk Dilinde edatlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
KANAR M. (1990) Farsça’da تا kelimesi ve Maånavì-i Maènavì ile diğer bazı kaynaklarda kullanılışı. İstanbul.
KARAAĞAÇ G. (2009) Türkçenin söz dizimi. İstanbul: Kesit.
MANSUROĞLU M. (1955) Türkçede Cümle Çeşitleri ve Bağlayıcıları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 3, s. 59-71.
ÖNER M. (2003) Edatların karşılaştırma ve sınırlandırma bağlantıları. Türk Dili
Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 42 (1999), s. 147-157.
ÖZTÜRK R. (1994) Yeni Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
STEİNGASS F. (1998) A comprehensive Persian English dictionary. Beirut: Typopress.
ŞENLİK A. Ş. (2011) Osmanlı Türkçesindeki Cümle Bağlaçlarının Tasnifine Dair. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 45, s. 251-268.
YALÇIN T. (2022) Muhammed Rahim’in Meâricü’n-Nübüvve tercümesi (Dil incelemesi - transkripsiyonlu metin - dizin) Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi
TÜRK DİL KURUMU. (2010) Türkçe sözlük. Ankara: TDK.
TÜRK V. (2020) Çağatay Türkçesinde Farsça Alıntı (Kopyalama) Cümle Tipleri ve Bazı Anahtar Sözler. Dil Araştırmaları, 27, s. 7-20.
YILDIRIM N. (2005) Farsça cümle bilgisi. İstanbul: Fenomen.
|
