|
A Comparative Analysis of the First Known Translations of Surah Al-Mâûn into Eastern and Western Turkish Language
YAVUZ ÖZ, Duygu
JMTS, C. Eralp Alışık Memorial Issue . I, 2023, 20(3): 482-502; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.3.32
Published online: 25 October 2023
Article (PDF 7 MB)
ÖZET
Kutsal kitaplarda karşımıza çıkan sözcüklerin diğer eserlerden çok daha özenle seçildiği bilinmektedir. Bu özenin altında, kutsalı zedelemekten duyulan tedirginlik ve korku yatar. Bir başka ifadeyle mütercimler Teŋri’nin sözünü aslına en uygun biçimde aktarmayı hedeflemişlerdir. Bu yüzden Kur’an tercümelerinin söz varlığı araştırmaları açısından ayrı bir önemi vardır. Bu çalışmada Karahanlı Türkçesi Kur’an tercümelerinden TİEM 73 nüshası, Eski Anadolu Türkçesi Kur’an tercümelerinden TİEM 40 nüshası, Harezm Türkçesi Kur’an tercümelerinden Hekimoğlu nüshası ele alınarak Mâûn suresi bağlamında bir söz varlığı karşılaştırması yapılmıştır. Çalışmanın sonucunda TİEM 73 nüshasında diğer iki nüshaya kıyasla Türkçe kökenli sözcüklerin ağırlıkta olduğu, nüshalar arasındaki örtüşmelerin ve ayrışmaların ayetten ayete değişiklik gösterdiği, tercümelerde yer verilen alıntı sözcüklerin yapım ekleri ve yardımcı fiiller aracılığı ile Türkçeleştirildiği, söz öbeklerinin Türkçe tamlama kurallarınca dizildiği, metinlerin tercüme olmalarından kaynaklı ağırlıklı olarak kim’li birleşik cümle kuruluşunda ve devrik yapıda olduğu gözlenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kur’an tercümeleri, TİEM 73, Hekimoğlu, TİEM 40, Mâûn suresi
ABSTRACT
The careful selection of words in holy books is widely acknowledged, as translators are deeply concerned and fearful of causing any harm to the sanctity of the text. In other words, they aim to convey the word of Teŋri in the most appropriate manner possible. As a result, Quranic translations hold a distinct significance in the studies of lexicon. In this study, a comparison of lexicons is conducted within the context of Surah Al-Mâûn, using three translations: TİEM 73 from Karakhanid Turkish, TİEM 40 from Old Anatolian Turkish, and Hekimoğlu's version from Khwarazm Turkish. The results of the study indicate that TİEM 73 predominantly consists of Turkish-origin words compared to the other two versions. There are variations and divergences between the manuscripts on a verse-by-verse basis. The borrowed words in the translations are adapted to Turkish through the use of derivation suffixes and auxiliary verbs. The word groups are structured following Turkish syntactic rules, and the texts primarily form compound sentence with “kim” and inverted sentences due to their translation nature.
KEY WORDS
Quran translations, TİEM 73, Hekimoğlu, TİEM 40, Surah Al-Mâûn.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ARAT R. R. (2008) Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı.
ARGUNŞAH M. (2023) Karahanlı-Harezm Türkçesi Kuran Çevirileri Üzerine Notlar. İstanbul: Kesit.
ATA A. (1997) Kısasü’l-Enbiya, I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
BOROVKOV Z. K. (2002) Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar). Çev: H.İ. USTA- E. AMANOĞLU. Ankara: Türk Dil Kurumu.
DİLÇİN C. (1983) Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
ECKMANN J. (1973) Kur'ân’ın Doğu Türkçesine tercümeleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 21, s. 15-24.
ERCİLASUN A. B., AKKOYUNLU Z. (2014) Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk: Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
HACIEMİNOĞLU N. (2000) Kutb’un Husrev ü Şı̇̄rı̇̄n’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
İNAN A. (1952) Eski Kuran tercümelerinin dili meselesi. Türk Dili. C: 1, S: 7, s. 19-22.
İNAN A. (1961) Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Tercemeleri Üzerinde Bir İnceleme. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
KARAAĞAÇ G (1997). Lutfî Divanı, Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu.
KARABACAK E. (1992) Manisa İl Halk Kütüphanesi’ndeki Satır-Arası Kur’ân Tercümesi (Giriş-Metin-Dizin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
KAYA A. (2020) İç bütünlük açısından Mâûn Sûresi. Trabzon İlahiyat Dergisi. C:7, S:1, s. 191-234.
KÖK A. (2004) Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v235v/2) (Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli (2007) Haz.: H. KARAMAN vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
KÜÇÜK M. (2001) Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’ân Tercümesi (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖZTÜRK Y. N. (2013) Mâûn Suresi Böyle Buyurdu (Din Maskeli Zulme Tanrı’nın Vuruşu). İstanbul: Yeni Boyut.
SAĞOL G. (1993) Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi Giriş-Metin-Sözlük. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
ŞİMŞEK Y. (2017a) Eski Anadolu Türkçesi Satırarası Kur’ân Tercümesi (Topkapı Nüshası, Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Doktora Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ŞİMŞEK Y. (2017b) Meşhed Nüshası Türkçe Kur’an Tercümesinin söz varlığı üzerine notlar. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), S: 42, s. 97-111.
TOGAN Z. V. (1958) Londra ve Tahrandaki İslami yazmalardan bazılarına dair. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 3, s. 133-160.
TOPALOĞLU A. (2018) XIV. Yüzyılın Ortalarında Yapılmış Satırarası Kur’an Tercümesi. 1 Metin, 2 Sözlük. İstanbul: Dergâh.
ÜNLÜ S. (2004) Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 235v/3450r/7) (Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÜNLÜ S. (2018a) Karahanlı Türkçesi İlk Türkçe Satır-Arası Transkribeli Kur’an Tercümesi (TİEM 73) – Türkiye Türkçesi Mealli Karşılaştırmalı Kur’an-ı Kerim (4. Cilt). Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları.
ÜNLÜ S. (2018b) Karahanlı Türkçesi İlk Türkçe Satır-Arası Transkribeli Kur’an Tercümesi (TİEM 73) – Türkiye Türkçesi Mealli Karşılaştırmalı Kur’an-ı Kerim (7. Cilt). Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları.
WILKENS J. (2021) Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurish-Deutsch-Türkisch (Eski Uygurcanın El Sözlüğü, Eski Uygurca-Almanca-Türkçe). Akademia der Wissenschaften zu Göttingen.
YAŞAROĞLU K. (2003) Mâûn Sûresi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (s. 175-176): Manisa Mevlevihanesi-Meks. C: 28. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
YÜKSEL Y. (2016) Kur’ân’da “veyl” kelimesi üzerine. Diyanet İlmi Dergi 52/2, s. 147-170.
|
