Daahi Yazıtı
TÜMENBAYAR, Zagarperenlei
MTAD, C. Eralp Alışık Anısına . I, 2023, 20(3): 615-630; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.3.37
E-yayın Tarihi: 25 Ekim 2023
Makale (PDF 3,2 MB)

The Daahi Inscription
TÜMENBAYAR, Zagarperenlei
JMTS, C. Eralp Alışık Memorial Issue . I, 2023, 20(3): 615-630; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.3.37
Published online: 25 October 2023
Article (PDF 3,2 MB)

ÖZET
Bu çalışmamızda Moğolistan’ın merkez bölgesinde yer alan Övörhangay aymağının Ölziit sumundan yeni bulunan bir eski Türk yazıtının ilk araştırmasını yaptık. Bu yazıtı, 2022 yılının ağustos ayında, Moğolistan Bilimler Akademisi, Arkeoloji Enstitüsünün Araştırma Görevlisi Sodnomjamts Damçaabadgar, bu bölgede bilimsel saha araştırmasını yürütürken keşfetmiştir.
Yazıtı soluk sarı renkli büyük granit kayanın yüzeyini hafifçe delerek yazmıştır. Bunun için yazıtın harfleri çok derin bir şekilde işlenmemiş olsa da çok net görünüme sahiptir. Yeni bulunmuş bu yazıt toplam beş harften oluşmaktadır. Ayrıca yazıtın başında bir tane damga da bulunur. Bu damganın, yazıtı bırakan kişinin boyuna ait olduğunu düşünüyoruz. Her ne kadar kısa bir yazıt olsa da eski Göktürk ve Uygur devletinin yazı dili geleneği ve kültürü açısından çok önemli bir yazıt olarak değerlendirilmektedir.
Çalışmamızda yazıtta geçen sözcüğü semantik açından incelemenin yan sıra Moğolistan’daki diğer eski Türk yazıtlarıyla karşılaştırdık. Bunun dışında yazıtın başında bulunan damgayı inceleyip eski Uygur devletini kuran üç ana boyun biri olan Karluk boyuna ait olduğunu düşünmekteyiz. Buna göre yazıt eski Uygur devletinin ilk döneminde yazılmıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Daahi Yazıtı, Eski Türk Yazıtı, Türk Dili, Türkoloji

ABSRACT
We had a reading and examination of a newly discovered runic inscription in the Ulziit sum region of Övörkhangai Province. D. Sodnomjamts, a researcher at the Archaeological Institute of the Mongolian Academy of Sciences, discovered the inscription in August 2022, when he went to the area for field research.
This inscription, consisting of a total of five characters, was written in a single line on a granite-formed rock, and a tamga was depicted next to the inscription. In this research study, besides the meanings of the words in the inscription, how the words are used in other Mongolian runic writing monuments and a brief explanation of the meaning and the seal associated with the inscription are given.

KEY WORDS
The Daakhi Inscription, Turkoloji, Runic Inscription, Linguistics.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ISKENDER-MOCHİRİ. (2003) History of Civilizations of Central Asia (Development in contract: from the sixteenth to the mid-nineteenth century). Volume: V. Paris. Unesco Publishing.
İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfi, Cilt: 24, İstanbul.
TAŞAĞIL A. (2013) Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları (M.Ö III – M.S X. Asır). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Türk Tarih Kurumu Yayınları. VII. Dizi. Sayı-206. /2. Baskı/, Ankara.
TAŞAĞIL A. (2014) Karlukların Coğrafi Dağılımı Üzerine. Türkiyat Mecmuası. Cilt: 24 /Bahar/. İstanbul. 75-89.
TEMİR A. (1986) Moğolların Gizli Tarihi. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Türk Tarih Kurumu Yayınları. II. Dizi. Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara.
АЗЗАЯА Б. (2013) Орхон бичгийн дурсгал V (Моюнчурын гэрэлт хөшөө). Шинжлэх Ухааны Академи, Хэл зохиолын хүрээлэн. Соёмбо принтинг. УБ.
БАТСҮХ Д. (2004) Билгэ хааны тахилын онгоны балбал чулууны тамга. Studia Archaeologica. Tom. XXII. Fasc.14. УБ.
БАТТУЛГА Ц. (2020) Монголын руни бичгийн бага дурсгал (The Small Monuments of Mongolian Runic Inscription). Монголын Археологийн өв XII. Адмон ХХК. УБ.
БАТТУЛГА Ц. (2022a) Монголын руни бичгийн дурсгалын шинэ судалгаа I. (A New Study on Mongolian Runic Inscriptions) Монголын баруун бүс нутаг дахь руни бичгийн дурсгал. Адмон ХХК. УБ.
БАТТУЛГА Ц. (2022b) Монголын руни бичгийн дурсгалын шинэ судалгаа II. (A New Study on Mongolian Runic Inscriptions) Монголын төв, умард бүс нутаг дахь руни бичгийн дурсгал. Адмон ХХК. УБ.
БАТТУЛГА Ц. (2022c) Монголын руни бичгийн дурсгалын шинэ судалгаа III. (A New Study on Mongolian Runic Inscriptions) Монголын зүүн, өмнөд бүс нутаг дахь руни бичгийн дурсгал. Адмон ХХК. УБ.
МӨНХСАЙХАН С. (2020) Монголын нууц товчооны тонгоруу толь. Шинжлэх Ухааны Академи. Хэл зохиолын хүрээлэн. Бэмби Сан ХХК. УБ.
МӨНХСАЙХАН С. (2020) Монголын нууц товчооны үгийг эшлэн үзүүлсэн толь. Шинжлэх Ухааны Академи. Хэл зохиолын хүрээлэн. Бэмби сан ХХК. УБ.
МӨНХТУЛГА Р. (2022) Таван толгойн бичээс. Нүүдэлчдийн өв судлал. Tom – XXIII. Fasc. 3. УБ. 35-53.
МХЗБДЖТ (2019) [Монгол хэлний зөв бичих дүрмийн журамласан толь] Л. Болд, Ц.Өнөрбаян, М.Базаррагчаа нар. УБ.
НАДЕЛЯЕВ В.М. Насилов Д.М., Тенишев Э.Р., Шербак А.М. (1969) Древнетюркский словар, Академия Наук СССР, Институт Языкозания, Издательство НАУК, Ленинград.
ЧОЙМАА Ш. (2011) Монголын нууц товчоо. Эртний үг хэллэгийн түгээмэл тайлбартай шинэ хөрвүүлэг. Мөнхийн үсэг ХХК. УБ.
ЭНХТӨР А., ДАЛАНТАЙ С. (2018) Шивээт Улааны цогцолбор дурсгалын тухай. Studia Archaeologica. Tom. XXXVII, Fasc.16. УБ.