|
About Yalın Ayak Başı Kabak
ALEMDAR, Ertuğrul
JMTS, C. Eralp Alışık Memorial Issue . I, 2023, 20(3): 645-670; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.3.39
Published online: 25 October 2023
Article (PDF 4,8 MB)
ÖZET
Yalın Ayak Başı Kabak Üzerine başlıklı çalışmada bu deyimin Eski Oğuz Türkçesi ile başlayan Batı Türkçesindeki gelişimini, değişkelerini, kullanıldıkları bağlamları ve bu bağlamlardaki anlamlarını incelemek amaçlanmıştır. Çalışmanın malzemesi olarak Eski Oğuz Türkçesinin ve Osmanlı Türkçesinin tarihî metinleri taranarak Türkiye Türkçesinde yalın ayak başı kabak şeklinde sözlükleşen deyimin bundan başka yalın ayak, baş açuk yalın ayak, yalın ayag u ser-bâz, yalın ayak baş aç-, yalın yalıncak yalın ayak, yalın başı açuk tonı yıprak, yalın ayak başı kaba gibi değişkeleri de belirlenmiştir. Bu değişkelerin sekiz farklı anlamı dönem eserlerinden tanıklatılarak saptanmıştır: 1. bütünüyle çıplak 2. ihrama girmek 3. yoksul, fakir, muhtaç 4. üzgün, kederli, perişan 5. âşık, kendini feda eden, perişan 6. Tanrı’ya yakaran, dua eden 7. hizmetçi 8. abdal, eren, âşık.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Eski Oğuz Türkçesi, Deyim, Yalın Ayak Başı Kabak
ABSTRACT
The study titled On “Yalın Ayak Başı Kabak” aims to examine the historical development of the idiomatic expression “Yalın Ayak Başı Kabak” contextually and semantically in Western Turkish starting with the period of Old Oghuz Turkish.
For this research, historical texts in Old Oghuz Turkish and Ottoman Turkish were used as corpus and scanned to identify the different variations of the idiom which is contemporarily used as "yalın ayak başı kabak" in Modern Turkish and variations such as yalın ayak, baş açuk yalın ayak, yalın ayag u ser-bâz, yalın ayak baş aç-, yalın yalıncak yalın ayak, yalın başı açuk tonı yıprak, yalın ayak başı kaba had been identified. Eight different referenced semantic uses such as “completely naked”, “to enter the state of "ihram" (ritual consecration) during pilgrimage”, “poor, needy, destitute”, “sad, sorrowful, miserable”, “passionate lover, sacrificing oneself, distressed”, “praying, beseeching god, making a supplication”, “servant, domestic worker”, ascetic, saint, dervish”, of these variations had also been determined and taken into consideration.
KEY WORDS
Old Oghuz Turkish, idioms, Yalın Ayak Başı Kabak
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKSAN D. (2020) Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ALPASLAN A. (1977) Kadı Burhaneddin Divanından Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
AYVERDİ İ. (2010) Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
BENTLİ K. (2022) 17. Yüzyıl Halk Osmanlıcası: Bozkırî’nin Zemmü’l-Fenâ’sının Metin ve Dil Özellikleri. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
BİLTEKİN H. (2003) Şeyòì DìvÀnı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
BOZYİĞİT E. (2021) Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Nesre Çeviri-Sözlük). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
BUSSMANN H. (1996) Routledge Dictionary of Language and Linguistics. Çev. G. Trauth ve K. Kazzazi. London: Routledge.
CLAUSON G. (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
CANPOLAT M. (1965) Behçetü’l-Hadâ’ik fi Mev’izeti’l-Halâ’ik: Giriş, Yazı Özellikleri, Ses Özellikleri, Söz Yapılışı, Söz Bölümleri, Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CANPOLAT M. (2018) Behcetü'l-Hadâik Fî Mev’izati’l-Halâik. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÇAVUŞOĞLU M. (1977) Yahyâ Bey - Dîvan - Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ÇAVUŞOĞLU S. (2001) Kadızâdeliler. TDV İslam Ansiklopedisi, 24. İstanbul: TDV Yayınları, 100-102.
ÇİFTÇİ F. (2019) Kadızâde Mehmed Efendi Mebhas-ı Îmân (Dil İncelemesi-Tenkitli Metin-Dizin). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
DOĞAN A. (2020) Firdevs-i Rûmî - Süleyman-nâme-i Kebîr - 61-62. Ciltler - İnceleme - Metin. Doktora Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ERCİLASUN A. B. (2016) Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
ERGİN M. (1980) Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ERGİN M. (2013) Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
GÜLENSOY T. (2007) Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
HATİBOĞLU V. (1981) Türk Dilinde İkileme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
İNAN A. (1998) Eski Türklerde Teslim ve İtaat Sembolleri. Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 331-334.
İPEKTEN H. (1991) Atâî, Nev’îzâde. TDV İslam Ansiklopedisi, 4. İstanbul: TDV Yayınları, 40-42.
KARAAĞAÇ G. (2018) Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KORKMAZ Z. (2007) Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KÖKTÜRK Ş. (2014) Şefaatname ve Pir Muhammed’in Şefaatnamesi. Turkish Studies, 9/6, 761-771.
KÖPRÜLÜ O. F. (1996) Firdevsî, Uzun. TDV İslam Ansiklopedisi, 13. İstanbul: TDV Yayınları, 127-129.
KUT G. (2003) Lâmiî Çelebi. TDV İslam Ansiklopedisi, 27. İstanbul: TDV Yayınları, 96-97.
KUZUBAŞ M. (2003) Nev’î-zâde Ataî’nin Nefhatü’l-Ezhâr Adlı Mesnevisinin Metin, Biçim ve İçerik Bakımından İncelenmesi. Yüksel Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
LEVEND A. S. (1957) Gülşehrî - Mantıku’t-Tayr. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ONAY A. T. (2021) Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü – Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Hazırlayan: Cemal Kurnaz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
ÖĞÜT S. (2000) İhram. TDV İslam Ansiklopedisi, 21. İstanbul: TDV Yayınları, 539-542.
ÖZÇELİK S. (2007) Nidâî. TDV İslam Ansiklopedisi, 33. İstanbul: TDV Yayınları, 77-78.
ÖZDEMİR M. (2022) Nev’î-zâde Atâyî Hamsesi Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük). Doktora Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖZTÜRK M. (2009) Lami’î Çelebi’nin Veyse Vü Ramin Mesnevisi (İnceleme-Metin-Sadeleştirme). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÖZTÜRK M. R. (2021) Ahmed’in Mevlid’i (Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
PARLAKPINAR M. (2017) Nidâî - Tembîh-nâme (Dil İncelemesi-Tenkitli Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
RÄSÄNEN M. (1969) Versuch eines etymologischen Wörterbuch der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
SOMUNCU M. (2018) Behçetü’l-Hadâyık (Karşılaştırmalı Oğuzca Metin, Gramer, Sözlük). Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ŞAHİNBAY Ş. (2022) Ervâh-nâme. Doktora Tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ŞAN F. (2017) Şeyhî’nin Husrev ü Şîrîn’i (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin/Sözlük). Doktora Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ŞENTÜRK A. A. (2016) Osmanlı Şiiri Kılavuzu 1. İstanbul: OSEDAM.
ŞENTÜRK A. A. (2017) Osmanlı Şiiri Kılavuzu 2. İstanbul: OSEDAM.
TATÇI M. (1990) Yûnus Emre Dîvânı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TİMURTAŞ F. K. (1963) Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn’i (İneceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
TOPALOĞLU A. (1989) Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
TOPALOĞLU A. (2014) Türkçe Sözlük - Güzel Türkçenin Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
TUĞLUK M. E. (2018) 17. Yüzyıl’a Ait Harekeli Bir Eser: Kâdirî Muhyiddîn’in Manzum Nasîhat-nâmesi (İnceleme-Metin-Sözlük-Özel İsimler Dizini-Tıpkıbasım). Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TÜRK DİL KURUMU. (2011) Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TÜRK DİL KURUMU. (2019) Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TÜRK DİL KURUMU. (2019) Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ULUDAĞ S. (2002) Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
VARDAR B. (2002) Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
YAVUZ K. (2000) Âşık Paşa - Gârîb-nâme. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10669,garib-namepdf.pdf?0 (17.06.2023)
YAVUZ K. (T.Y.) Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı (Gülşen-nâme) metin ve günümüz Türkçesine aktarma. Kültür Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78427/gulsehri---mantikut-tayr.html (17.06.2023)
YÜCEL B. (1987) Kadı Burhaneddin. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
|
https://orcid.org/0000-0002-5575-8615 