Azerbaycan’da Devlet Dil Politikası (1918-1926)
AHMEDOVA, Firdovsiyye
MTAD, C. Eralp Alışık Anısına . II, 2023, 20(4): 697-716; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.4.45
E-yayın Tarihi: 15 Nisan 2024
Makale (PDF 2,1 MB)

State Language Policy in Azerbaijan (1918-1926)
AHMEDOVA, Firdovsiyye
JMTS, C. Eralp Alışık Memorial Issue . II, 2023, 20(4): 697-716; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.4.45
Published online: 15 April 2024
Article (PDF 2,1 MB)

ÖZET
Azerbaycan Cumhuriyeti'nin ilanından sonra hükümet tarafından atılan ilk adımlardan biri devlet dili ile ilgiliydi. Türkçe (Azerbaycan Türkçesi) devlet dili statüsü aldı. İdari, adli vb. devlet kurumlarında Rus dilinin kullanılmasına, alandaki tüm pozisyonlarda Türkçe konuşan personel bulunana kadar izin verildi.
Hükümet, devlet dilinin durumu konusunda hassas ve ciddiydi. Arap alfabesinde Reform Komisyonunun kurulması, hükûmetin Türkçe konuşan personele ihtiyaçlarını karşılama niyetinden de kaynaklanıyordu. Cumhuriyetçi hükûmet gayrimüslimlerin kendi dillerinde eğitim almaları için koşullar yarattı. Yetkililer, Türk (Azerbaycan Türkçesi) dilinin devlet statüsünü korumak için ilkeli bir tutum sergilediler.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin dağılmasından sonra Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’nde Türk diline devlet statüsü verilmesi resmen onaylandı. Sovyet idarelerine Rusça ile birlikte Türkçe idari işler yapmaları emredildi. Azerbaycan hükûmeti başkanı, Türk dilinin devlet dili düzeyinde gelişmesine özel önem vermiştir.
Ulusal dil sorunu, Sovyet döneminde millî siyasetin bir parçası olarak politik öneme sahipti. 1926'da yapılan Türkoloji Kongresi sadece bilimsel ve kültürel değil, aynı zamanda daha politikti. Bu sonuç kongre katılımcılarının müteakip sonuçlarıyla doğrulanmıştır. Ulusal dil, tüm Sovyetler Birliği'nde olduğu gibi Azerbaycan'da da ideolojik kursun önemli bir parçası olmuştur.
Azerbaycan Devleti’nin dil politikası, Cumhuriyet döneminde ulusal ideolojinin ve Sovyet döneminde komünist ideolojinin önemli bir yönü olarak değerlendirilirdi. Devletin dil politikası sonraki dönemde de geçerli olmaya devam etmiştir. Azerbaycan'daki dil politikası, bağımsızlıktan sonra bile 1918-1926 yılları arasındaki devlet dili önlemlerini dikkate almıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Azerbaycan, devlet, dil, ideoloji, milli mesele, siyaset, alfabe, Türkoloji Kongresi

ABSTRACT
One of the first measures taken by the government after the proclamation of the Azerbaijan Republic was related to the state language. Turkish language - Azerbaijan Turkish has gained the status of a state language. Administrative, judicial, etc. The use of the Russian language in government institutions was allowed until Turkish speaking personnel were available in all positions in the field. The government was sensitive and serious about the state of the language. The establishment of the Arabic Alphabet Reform Commission was also due to the government's intention to meet the needs of Turkish-speaking personnel. The republican government also created conditions for non-Muslims to receive education in their own language. The authorities took a principled attitude to maintain the state status of the Turkish (Azerbaijani Turkish) language.
After the collapse of the Azerbaijan Republic, state status of the Turkish language in the Azerbaijan Soviet Republic was officially approved. Soviet offices were ordered to be run in both Turkish and Russian. The head of the Azerbaijani government paid special attention to the development of the Turkish language at the state language level.
The national language issue was of political significance during the Soviet era as part of national policy. The Turcology Congress held in 1926 was not only scientific and cultural, but also political. This opinion was confirmed by the ensuing fate of the congress participants. The national language was an important part of the ideological route in Azerbaijan as in the entire Soviet Union.
The language policy of the Azerbaijani state was considered an important aspect of the national ideology in the Republic period and the communist ideology in the Soviet period.

KEY WORDS
Azerbaijan, state, language, ideology, national issue, politics, alphabet, turcology congress

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AHMEDOVA F. (1998) Neriman Nerimanov-İdeal ve Realite. Bakü: “Bilim ve Hayat” Yayınevi.
AHMEDOVA F. (2014) “Azerbaycan Darülfünunun Teşkili: Parlamento oturumlarından tarihi rapor”, “Azerbaycan” gazetesi, 18 Eylül.
ASGAROVA G. (2020) Nerimanov ve ana dilimiz. 24.04.2020 serqqapisi@nakhchivan.az
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920) Ordu. (1998). Bakü: Azerbaycan Yayınevi.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920) Parlamento (Stenografik rapor), 1998, Cilt I, II, Bakü: Azerbaycan Yayınevi.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920) Yasama işlemleri, 1998,  Bakü: Azerbaycan Yayınevi.
Azerbaycan Devrim Komitesi ve Halk Komiserleri Sovyeti Toplantı Tutanakları, 1920-1922. (2009). Bakü: Çashioğlu Yayınevi.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi. (2004). Bakü, “Lider” Yayınevi, 2 cilt.
BALAYEV A.G. (2012) Azerbaycan Milleti: XIX-XX Yüzyılların Başında Oluşumun Ana Aşamaları. Moskova: ООО «ТиРу» Yayınevi.
BALAYEV K. (2002) Azerbaycan Dilinin Devlet Dili Olarak Oluşum Tarihinden (XVI-XX yüzyıllar), Bakü: “Bilim ve Hayat” Yayınevi.
HASANOV H. (2005) Neriman Nerimanov'un Milliyetçi Görüşleri ve Faaliyetleri. Bakü: “Karaağaç” Yayınevi.
NAGISOYLU M. (03.07.2016). I Türkoloji Kongresi - tarihte önemli bir olay, 525. gazete
NERIMANOV N. (1992) Uclarda  Devrimimizin Tarihi Hakkında. Bakü: “Azerneşr” Yayınevi.
NERIMANOV N. (2002) Karabağ Meselesine Ilişkin Mektuplar ve Belgeler. Bakü: “Nurlar” Yayınevi.
SEFEROV R. (2019) Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin eğitim politikası (1918-1920). Bakü: Teas press Yayınevi.