|
The Tatar Turkish Preverb al- as Aksionart Operator
GÜZEL, Sinan
JMTS, C. Eralp Alışık Memorial Issue . II, 2023, 20(4): 816-832; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.4.51
Published online: 15 April 2024
Article (PDF 7,9 MB)
ÖZET
İki fiilli birleşiklerde kılınışı işaretleyen yegâne yapılar art-fiiller değildir. Art-fiillerden farklı olarak temel parçanın gerçekleşme özelliğine ve tarzına dönük içyapısının zarf-fiil ekli parça tarafından betimlendiği bir başka fiil birleşmesi türü daha vardır. Dil bilimi literatüründe präverb şeklinde adlandırılan bu yapılara günümüzde Türkçe harf çevirisiyle ön-fiil şeklinde ad verilmektedir. Yardımcı Fiil + Zarf-Fiil + Temel Fiil şeklindeki fiil birleşmelerinin parçası olan ön-fiiller, art-fiillere kıyasla Türk dilinde daha az görülürler. Fiil dizilerinde kılınışı işaretlerken sözlüksel ya da yarısözlüksel tutum sergileyebilmeleri ise belirlenmelerini güçleştirir. Bu makalede, Yardımcı Fiil + Zarf-Fiil + Temel Fiil biçimindeki analitik örgülerde, zarf-fiil ekli parçada temel fiili çeşitli açılardan niteleyen Tat. al- ön-fiili konu edilmektedir. Yazıda ilkin ön-fiil kavramı, oluşumu ve özellikleri hakkında bilgi verilmiş; ardından Tat. al- ön-fiilinin kılınışsal özellikleri belirlenmiştir. Son olarak Tat. al-’ın yer aldığı iki fiilli dizilerdeki anlamsal belirsizlik konusu ele alınmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kılınış, Ön-Fiil, Dilbilgiselleşme, Sözlükselleşme, Tatarca al- Ön-Fiili, Anlamsal Belirsizlik
ABSTRACT
Postverbs are not the only structures that mark aksionart in two-verb compounds. Unlike postverbs, there is another type of verb compounds in which the internal structure of the base segment regarding its actualization feature and style is marked by a converb segment. These structures which are called preverb in linguistics literature are now given the name of ön-fiil with Turkish verbatim translation. Preverbs, which are a part of verb compounds in the form of Auxiliary Verb + Converb + Main Verb, are observed less in Turkish compared to postverbs. The fact that they can present lexical or semi-lexical attitude while marking aksionart in compound verbs makes it difficult to determine them. In this article, Tatar al- preverb, which diversely qualifies the main verb within converb segment in the analytic structures of Auxiliary Verb + Converb + Main Verb, is discussed. In this study, firstly, information about the concept, formation and featured of preverb are provided; then aksionartproperties of Tatar al- preverb are determined. Finally, the issue of semantic ambiguity in two-verb compounds that contain Tatar al-. is discussed.
KEY WORDS
Aksionart, Ön-Fiil, Grammaticalization, Lexicalization, Tatar al- Preverb, Semantic Ambiguity
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AĞCAGÜL S. (2009) Aktionale Operatoren im Türkischen mit besonderer Berücksichtigung des Türkei - und Irantürkischen. Inauguraldissertation. Mainz.
ARIKAN İ. (2011) Çuvaş Türkçesinde dilbilgiselleşen bir fiil: tăr-. MTAD, 8(2): 36-62
BANGUOĞLU T. (1974) Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası.
BRINTON L. J., CLOSS TRAUGOTT, E. (2005) Lexicalization an Language Change. Cambridge: Cambridge University Pres.
CRYSTAL D. (2008) A Dictionary of Linguistics and Phonetics. 6th Edition. Blackwell Publishing.
CSATÓ É. Á., L. JOHANSON (2001) Turkic double verbs in a typological perspective. Aktionsart and Aspectotemporality in Non-European Languages. Proceedings from a workshop held atthe University of Zurich, June 23-25, 2000, Karen H. EBERT & Zúñiga Fernando (eds.) Zürich: Universität Zürich, 175-187.
CSATÓ É. Á., L. JOHANSON L., B. KARAKOÇ (2019) Ambiguous Verb Sequences in Transeurasian Languages and Beyond. (Turcologica 120). Wiesbaden: Harrassowitz. i-vii, 1-342.
DEMİR N. (1994) Birleşik fiiller ve vurgu: -iver- şeklinin görevlerini tespitte vurgunun rolü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 42 (1994), 83-94.
DEMİR N. (2020) Çift fiilli yapılarda anlam belirsizliği ve anlam belirsizliğinden kaçınma. Turkic Linguistics and Philology (2/1), 17-32.
ESTYa: Etimologiçeskiy slovar Tatarskogo yazıka (2015) I tom: А-L. Kazan: Tatarstan respublikası fenner akademiyasě G. İbraһimov isem. Těl, edәbiyat һәm sәngat' institutı-Megarif – Vakıt Neşriyatı.
GANİYEV F. E. (2009) Tězme figıl’lerněň aňlatmalı süzlěgě. Běrěnçě kisek (A-K). Kazan: Megarif Neşriyatı.
GÖKÇE F. (2013) Gramerleşme Teorisi ve Türkçede Fiil Birleşmeleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
GTS: Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/, Erişim: 13.06.2023.
GÜZEL S. (2020) Çuvaş Türkçesinde dilbilgisel bir fiil: per- ön fiili. İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 2 (2): 269-283.
GÜZEL S. (2021) Yar- Preverb as an Actional Specifier in Chuvash. Altaic and Chagatay Lectures - Studies in Honour of Eva Kincses-Nagy içinde (Ed. Istvan ZIMONYI). University of Szeged.
GÜZEL S. (2023) Tatarcada {-p al-} Art-Fiili: Kılınış ve Kiplik Temelinde Bir İnceleme. Süer Eker Armağan Kitabı içinde (Ed. Ülkü ÇELİK ŞAVK, Jala GARİBOVA, Dilek ERGÖNENÇ, Gökçe YÜKSELEN PELER, Mustafa DURMUŞ, Emrah BOZOK, Selcen KOCA). Ankara: Grafiker: 615-634.
HİSAMOVA F. M. (2006) Tatar tělě morfologiyesě. Kazan: Megarif Neşriyatı.
JOHANSON L. (1995) On Turkic Converb Clauses. Converbs in cross-linguistic perspective: Structure and meaning of adverbial verb forms – adverbial participles, gerunds. Empirical approaches to language typology içinde (ed. Martin HASPELMATH and König EKKEHARD), 13. Mouton de Gruyter, Berlin & New York: 313-347.
JOHANSON L. (2007) Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (Çev. Prof. Dr. Nurettin DEMİR). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KAISSE E. M. (2006) Sandhi. Encylopedia of Language and Linguistics Vol 10 (Ed. Keith BROWN) Elsevier, 740-741.
KORKMAZ Z. (2009) Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
LIPKA L., S. HANDL, W. FALKNER (2004) Lexicalization & Institutionalization. The State of the Art, 2004, 1-19.
PKTY: Pismennıy korpus tatarskogo yazıka / Tatar tělěněň yazma korpusı. https://search.corpus.tatar/ Pismennıy korpus tatarskogo yazıka, Erişim 01.05.2023-05.07.2023.
TNKTT: Tatarskiy natsional'nıy korpus «Tugan těl» / «Tugan těl» Tatar gomumtěl korpusı. https://tugantel.tatar/, Erişim 01.05.2023-05.07.2023.
TTAS I-1977: Tatar tělěněñ añlatmalı süzlěgě (1977) I tom: A-Y. Kazan: SSSR Fenner Akademiyesě Kazan Filialı Galimcan İbrahimov isěměndegě těl, edebiyat hem tarih institutı.
TTAS I-2015: Tatar tělěněñ añlatmalı süzlěgě (2015) I tom: А-V. Kazan: Tatarstan Respublikası Fenner Akademiyesě Galimcan İbrahimov isěměndegě těl, edebiyat hem sengat' institutı.
|
