|
Stepan Dmitriyevich Maynagashev (1886-1920) as a Scholar and Public Figure
KİLLİ YILMAZ, Gülsüm
JMTS, 2024, 21(2): 224-257; DOI: 10.58785/MTAD.21.2024.2.10
Published online: 19 August 2024
Article (PDF 4,5 MB)
ÖZET
Hakas etnograf ve dilbilimci Stepan Dmitriy Maynagaşev Sovyet makamları tarafından 1920 yılında 34 yaşında devrim karşıtı eylemlerde bulunmak suçlamasıyla infaz edilmiştir. 2000 yılında aklanan Maynagaşev’in yaşamı, bilimsel ve siyasî faaliyetleri üzerine çalışmalar çoğunlukla bu tarihten sonra ortaya çıkmış ve bu nedenle Hakas siyaset ve bilim tarihi açısından önemi Türkoloji çevrelerinde uzun süre yeterince anlaşılamamıştır. Maynagaşev, Moskova’da toplum, hukuk, etnografya ve dilbilimi konularında eğitim almış ve eğitiminin bir parçası olarak iki kez Hakasya’ya bilimsel araştırma gezisi yapmış, bu gezilerde çok sayıda etnografik malzemenin yanısıra Hakas ağızlarının ilk sesli kayıtlarını gerçekleştirmiştir. Yayımlanmış olan gezi raporları ve makaleler 20. yüzyıl başında Hakas boylarının yaşamı, folkloru ve etnografyası hakkında önemli bilgiler içermekte, ayrıca bugün arşivlerde bulunan ve henüz gün yüzüne çıkmamış olan derlemiş olduğu malzemelerin de boyutlarını ortaya koymaktadır.Stepan Maynagaşev, Hakas boylarının birleşme mücadelesine de öncülük etmiş ve o zamana kadar 'Minusin' veya 'Abakan Tatarları' olarak bilinen ve farklı idari birimlere bağlanmış olan Hakas boylarını tek bir ulus olarak 'Hakas' adı altında birleştirmiştir. Hakas yazı dilinin geliştirilmesi için de öncü çalışmalar yapmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Stepan Dmitriyeviç Maynagaşev, Hakas diyalektolojisi, Hakas dil tarihi, Hakas siyasî tarihi, Hakas yazısı, Hakas boylarının uluslaşması, Hakas siyasî tarihi
ABSTRACT
Stepan Dmitriy Maynagashev, a Hakas ethnographer and linguist, was executed by Soviet authorities in 1920 at the age of 34 on charges of anti-revolutionary activities. Maynagashev, who was rehabilitated in 2000, had his life and work explored primarily after this date, leading to a delayed understanding of his significance in Hakas political and scientific history within Turkology circles. He studied society, law, ethnography, and linguistics in Moscow and conducted scientific expeditions to Khakasia, where he recorded numerous ethnographic materials and the first audio recordings of Hakas dialects. His published travel reports and articles offer crucial insights into the life, folklore, and ethnography of Khakas tribes at the turn of the 20th century, while his archived and unpublished materials further reveal their scope. Maynagashev also led the movement to unite the Hakas tribes, previously known as 'Minusin' or 'Abakan Tatars,' into a single nation under the name 'Hakas,' and made pioneering contributions to the development of the Hakas written language."
KEY WORDS
Stepan Dmitriyevich Maynagashev, Khakas dialectology, Khakas language history, Khakas political history, Khakas script, the national development of Khakas tribes, Khakas political history
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ABDİN Nikolay (2000) Yego inya ne predano v zabveneniyu. Universitetskaya gazeta: Gazeta Hakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. N.F. Katanova, Noyabr’, 2000, No:22, (68). http://library.khsu.ru/dcdl/10ug099.pdf (erişim tarihi: 08.02.2024)
ARTAMONOVA İ.Ya. (2018) İnformatsionnaya tsennost’ liçnıh fondov uçenıh Respubliki Hakasiya. Dokument. Arhiv. İstoriya. Sovremennost’: Materialı VII vserossiyskoy nauçno-praktiçeskoy konferentsii s mejdunarodnım uçastiyem. Yekaterinburg: İzd-vo Ural’skogo universiteta, 191-197.
ARTAMONOVA İ.Ya. (2020) Materialı o nauçnoy deyatel’nosti S.D. Maynagaşeva v fondah liçnogo proishojdeniya uçyenıh Hakasii. Dokumental’noye naslediye i istoriçeckaya nauka: Materialı Ural’skogo istoriko-arhivnogo foruma, posvyaşçennogı 50-letiyu istoriko-arhivnoy spetsial’nosti v Ural’skom universitete (Yekaterinburg: 11-12 sentyabrya 2020 g.), Yekaterinburg: İzdatel’stvo Ural’skogo universiteta, 687-691.
ARTAMONOVA İ.Ya. (2022) Sud’ba çeloveka kak otobrajeniye istoriçeskoy epohi (G.İ. İtıgin, S.D. Maynagaşev). Vestnik Hakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. N.F. Katanova, No.4 (42), 11-16.
ARTEMENKO A.L. (1966) Naçalo sozdaniya hakasskoy pis’mennosti. Uçenıye zapiski xakasskogo nauçno-issledovate’skogo instituta yazıka, literaturı i istorii, Vıp. XII, 1966, 141-145.
Avtobiografiya S.D. Maynagaşeva, napisannaya yego rukoy: https://nbdrx.ru/Exhibition/056_Majnagashev. (erişim tarihi: 08.02.2024)
BEL’SKİY V. V. (2021) Uçenik N. İ. İl’minskogo mejdu Altayem i Syanami: Nekotorıye aspektı missionerskoy deyatel’nosti svyaşçennika İonna Ştıgaşeva. Tserkovnıy istorik. 2021. No.2 (6). 82-93.
ÇEBODAYEVA M.P. (2024) Jitelyam Hakasii rasskazali o sem’ye etnografa Stepana Maynagaşeva. İnformatsionnoye agenstvo Hakasiya. https://19rusinfo.ru/obshchestvo/61439-zhitelyam-khakasii-rasskazali-o-seme-etnografa-stepana-majnagasheva. (erişim tarihi: 08.03.2024)
DANKİNA N.A. (2017) S.D. Maynagaşev: obşçestvennıy deyatel’ i naçinayuşçiy uçyonıy-etnograf. Nauçno-metodiçeskiy jurnal GAOU RH DPO “HakİROiPK” Poisk: Proyektirovaniye v obrazovanii, No3 (59), 2017, 71-76.
Dunyaçah, ili İstoriya, sostavlennaya iz babuşkinıh rasskazov – Gazeta “Hakasiya” https://maxi-karta.ru/dunyachah-ili-istoriya-sostavlennaya-iz-babushkinyh-rasskazov-gazeta-hakasiya (erişim tarihi: 10.12.2023).
EREN Hasan (1998) Türklük Bilimi Sözlüğü, Ankara: TDK.
GLADIŞEVSKİY A.N. (1997) Uçyonıy i obşçestvennıy deyatel’ S.D. Maynagaşev. Vestnik Hakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. N.F. Katanova, Vıp.3, Seriya 3, Abakan, 27-31.
GLADIŞEVSKİY A.N. (1999) Stepan Dmitriyeviç Maynagaşev. 1886-1920. Oçerk jizni i deyatel’nosti. Abakan: İzdatel’stvo Hakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. N. F. Katanova.
GLADIŞEVSKİY A.N. (2000) Na puti stanovleniya natsional’noy gosudarstvennosti. K 70-letiyu so dnya obrazovaniya Hakasskoy avtonomnoy oblasti. Materialı nauçno-praktiçeskoy konferentsii 20 oktyabrya 2000 g., Abakan: otdel izdatel’skoy deyatel’nosti HRİPKiPRO “Rosa”. 28-34.
İNAN Abdülkadir (1991) Makaleler ve İncelemeler, II, Ankara: TTK.
KIZLASOV İ. L. (2017) Hakası: Osnovateli hakasovedeniya o vajneyşih vehah istorii. K 100-letiyu vozrajdeniya narodnogo imeni, Moskva, Abakan: OOO Knijnoye izdatel’stvo “Brigantina”, GBU RH “Hakasskoye knijnoye izdatel’stvo”.
KİLLİ YILMAZ Gülsüm (2010) Kuzey ve Güneydoğu Sibirya Türklerinin Dil Durumu, Ankara: Siyasal Yayınevi.
KOLESNİKOV A., İ. KAMALOV (2011) Avrasya Türkologları Sözlüğü 1. Cilt, 1.Kitap. Rusya Türkologları (XX. Yüzyıl), Ankara: TTK Basımevi.
KONONOV A.N. (Red.) (1989) Biobibliografiçeskiy slovar’ oteçestvennıh tyırkologov. Dooktyabr’skiy period, Moskva: Nauka.
KOZ’MİN N.N. (1925) Hakası. İstoriko-etnografiçeskiy i hozyaystvennıy oçerk minusinskogo kraya. İrkutsk: İzdatel’stvo İrkutskoy Sektsii Nauçnıh Rabotnikov Rabprosa. https://19rusinfo.ru/obshchestvo/61439-zhitelyam-khakasii-rasskazali-o-seme-etnografa-stepana-majnagasheva
Kunstkamera. Kollektsii onlayn: https://collection.kunstkamera.ru
Lyudi i sud’bı. Bibliografiçeskiy slovar’ vostokovedov- jertv politiçeskogo terrora sovetskogo perioda (1917-1991 gg.). Maynagaşev Stepan Dmitriyeviç (1886-1920): https://memory.pvost.org/pages/majnagashev.html) (erişim tarihi: 10.01.2024)
Lyudi i sud’bı. Bibliografiçeskiy slovar’ vostokovedov- jertv politiçeskogo terrora sovetskogo perioda (1917-1991 gg.). Samoyloviç Aleksandr Nikolayeviç (1872-1938) https://memory.pvost.org/pages/kozmin.html (erişim tarihi: 10.01.2024)
Lyudi i sud’bı. Bibliografiçeskiy slovar’ vostokovedov- jertv politiçeskogo terrora sovetskogo perioda (1917-1991 gg.). Koz’min Nikolay Nikolayeviç (1872-1938) https://memory.pvost.org/pages/samojlovich.html (erişim tarihi: 10.01.2023)
MAMIŞEVA N.A. (2015) Yedinıy otkrıtıy urok literaturı “İvan Timofeyeviç Ştıgaşev – pisatel’, perevodçik, uçitel’”. Vestnik Hakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. N.F. Katanova, 2015 god, No.14, 123-126.
MAMIŞEVA Ye. P. (2000) Stepan Maynagaşev. Vıdayuşçiyesya prosvetiteli Yevrazii (Sost. R.R. Bayazitova, Ufa: İzd-vo BGPU, 189-196.
MAMIŞEVA Ye.P. (1998) Obşçestvenno-politiçeskaya deyatel’nost’ S.D. Maynagaşeva. Rossiya i Hakasiya: 290 let sovmestnogo razvitiya. Sbornik materialov respublikanskoy nauçnoy konferentsii “Rossiya i Hakasiya: 290 let sovmestnogo razvitiya”, Abakan: izd-vo Hakasskogo gosudarstvennogo unşversşteta im. N.F. Katanova, 126-131.
MAYNAGAŞEV S. D. (1914b) Otçyot o poyezdke k turetskim plemenam Minusinskogo i Açinskogo uyezdov letom 1914 goda. İzvestiya Russkogo Komiteta dlya izuçeniya Sredney i Vostoçnoy Azii v istoriçeskom, arheologiçeskom, lingvistiçeskom i etnografiçeskom otnoşeniyah, Seriya II, No.3, Petrograd, 1914, 117-128.
MAYNAGAŞEV S. D. (1914b) Otçyot po poyezdke k turetskim plemenam dolinı reki Abakan letom 1913 goda)”. İzvestiya Russkogo Komiteta dlya izuçeniya Sredney i Vostoçnoy Azii v istoriçeskom, arheologiçeskom, lingvistiçeskom i etnografiçeskom otnoşeniyah, Seriya II, No.3, Petrograd, 1914, 107-116.
MAYNAGAŞEV S. D. (1916) Jertvoprinoşeniye Nebu u beltir. Sbornik MAE, Tom 3, Petrograd, 1916: 93-102.
MAYNAGAŞEV S. D. (1916a) Zagrobnaya jizn’ po predstavleniyu turetskih plemen Minusinskogo kraya . Jivaya starina, 1915, XXIV, No.3, Petrograd, 1916, 277-292.
MAYNAGAŞEV S.D. (1916b) Skazka o kupeçeskom sıne i boyarskom sıne. Jivaya starina1915, XXIV, No.3, Petrograd, 1916, 045-050..
Natsional’naya biblioteka imeni N.G. Domojakova: Vitual’naya vıstavka k 135-letiyu so dnya rojdeniya uçyonogo-tyurkologa, obşçestvennogo deyatelya Stepana Dmitriyeviça Maynagaşeva https://nbdrx.ru/arh1801.aspx (erişim tarihi: 10.01.2024)
NİLOGOV A.S. (2021) Dokumental’naya rekonstruktsiya rodoslovnoy S.D. Maynagaşeva (K 135-letiyu so dnya rojdeniya). Tomskiy jurnal LİNG i ANTR. 2021, 4 (34), 148-158.
OREŞKOVA Yu. A. Vzglyad v proşloye: k 95-letiyu so dnya provedeniya I s’yezda hakasskogo naroda (po dokumentam GKU RH “Natsional’nıy arhiv”: https://arhiv.r-19.ru/upload/iblock/681/681861b62237f51fb5237adddf5e0243.pdf (erişim tarihi: 10.10.2023).
PATAÇAKOV K.M. (1966) K istorii sozdaniya hakasskoy pis’mennosti. Uçenıye zapiski xakasskogo nauçno-issledovate’skogo instituta yazıka, literaturı i istorii, Vıp. XII, 1966, 146-151.
SANJİYEVA T. Ye., (2019) Maihail Nikolayeviç Bogdanov. Jizn’ otdannaya narodu. Ulan-Ude: İzd-vo Buryatskogo gosuniversiteta.
ŞEKŞEYEV A.P. (2000) Tri portreta epohi voyennogo kommunizma (S.D. Maynagaşev, P.L. Lıtkin, İ.N. Solov’yev). Yejegodnik instituta sayano-altayskoy tyurkologii HGU im. N.F. Katanova, Vıpusk IV, Abakan, 89-106.
TUGUJEKOVA V.N., A.S. ÇOÇİYEVA (Sost.) (2007) Etnografiçeskiye ekspeditsii N.F. Katanova (1896) i S.D. Maynagaşeva (1913-1914), Abakan: Hakasskiy nauçno-issledovatel’skiy institut yazıka, literaturı i istorii.
|
