|
On the Concepts of “Independence” and “National Struggle” in Kazakh Perception
OTUZBAY, Zehra
JMTS, 2024, 21(3): 542-558; DOI: 10.58785/MTAD.21.2024.3.19
Published online:: 3 December 2024
Article (PDF 333 KB)
ÖZET
Dilimizde kavramları ifade eden her kelime yüzyıllar boyunca millî toplumsal bilince yerleşmiş tarihî olaylar ve olgular hakkında bilgi veren, toplumsal ve millî değerleri yansıtan birer aynadır. Kavramlar düşünmenin en basit unsurları, düşünceleri oluşturmanın ve akıl yürütmenin yapıtaşı oldukları kabul edilmiştir. İstiklal, bağımsızlık, özgürlük, millîlik, mücadele, vatan, şehit gibi soyut kavramlar bir millet için kutsiyet atfeden hassas kavramlardır ve bu kavramlarla milletin toplumsal psikolojisi ve millî bilincine yerleşmiş olan geçmişteki tarihî olaylar ve olguların toplumsal hafızada bağımsızlık ruhunun canlı tutulmakta olduğu görülebilir. Bu tespitlere dayanarak, soyut kavramların somut kavramlardan daha zengin çağrışımlara ve hatta daha fazla anlama sahip olduğu iddia edilebilir. Soyut kavramlar, somut nesnelere dair tecrübelerin ve kavrayışların ileriki analiziyle elde edildiği için daha üstün bir bilgi seviyesinin ürünleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Kavrama ve kavramlaştırma esnasında, dış veya iç kaynaklardan algılanan ve biriken veriler işlenerek düzenli hale getirilmektedir ve bir gösterge dilsel sözcük, simge ile ilişkilendirilmektedir. Kazak Türkçesinde istiklal kavramının temel anlamını karşılayan kelimelerin yanı sıra bu kavramı karşılayan dolaylı kelimelerle ilişkili kavramları ele alacaksak “otan” (vatan), “el” (el, ülke, vatan, memleket), “jer” (yer), “ult” (millet), “aruak” (ervah, ecdatların ruhu), “şeyit” (şehit), “bolaşak” (gelecek), “urpak” (nesil) vd. kavramları sayabiliriz. Böylece kavramın, dilsel kalıpta muhafaza edilen temel bir bilgi birimi ve bir bilgi birikimi olduğu söylenebilir. Kazakların toplumsal hafızasında tarihsel bilgi birimi ve bilgi birikimi olarak yerleşmiş olan istiklal kavramını “tauelsizdik” (bağımsızlık), “egemendik” (egemenlik, hakimiyet), “erkindik” (özgürlük), “azattık” (azadlık), “bostandık” (serbestlik, özgürlük) şeklindeki temel kelimeler karşılamaktadır. Kazak tarihinde sömürgeciliğe ve özellikle Rus emperyalizmine karşı mücadelede istiklal için hep “millî” terimiyle birlikte “ult-azattık küres / ult-azattık kozğalıs” (millî azatlık mücadele / millî bağımsızlık hareketi) şeklinde kullanılmıştır. Düşünce kavramlarla başlamaz; aksine kavramlar düşünme sürecinin belirli neticesidir, hatta zirvesidir. Kavramlar, zihnimizde kalıcı tekrarlanabilir çağrışımlar (temsiller) oluşturmakla ve bir temel anlayış (prototip) sunmakla birlikte, oldukça esnek bir yapıya sahiptir. Öyleyse, istiklal ve millî mücadele kavramları günümüzde Kazakların toplumsal-psikolojik olarak zihin ve bilincinde köklenmiş beş ana tarihsel olay ile canlılığını korumakta ve bu tarihsel olaylarla millî mücadelede millî bilinci oluşturmaktadır. Bu beş olayın üçü binlerce şehit verdiği ülke çapındaki millî mücadele, ikisi ise dışarıdan politik müdahale ile Kazaklara etnik soykırımın yapıldığı tarihî olaylardır. Günümüzde Kazak Türklerinde millî istiklal kavramını oluşturan bu beş hassas tarihî olay ebediyen toplumsal millî bağımsızlık bilincini canlı tutan “Kenesarı”, “1916”, “Açlık”, “Repressiya”, “Jeltoksan” kavramları şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kazak, istiklal, millî mücadele, bağımsızlık, Kenesarı Han, 1916 ayaklanması, açlık, repressiya, Jeltoksan olayları, kavram.
ABSTRACT
Every word expressing concepts in our language is a mirror that reflects social and national values and provides information about historical events and facts that have been embedded in national social consciousness for centuries. It has been accepted that concepts are the simplest elements of thinking and the building blocks of forming thoughts and reasoning. Abstract concepts such as “independence”, “freedom”, “nationality”, “struggle”, “homeland” and “martyr” are sensitive concepts that attribute sanctity to a nation, and with these concepts, it can be seen that the spirit of independence is kept alive in the social memory of past historical events and facts that have settled in the social psychology and national consciousness of the nation. Based on these findings, it can be claimed that abstract concepts have richer connotations and even more meaning than concrete concepts. Abstract concepts appear as products of a higher level of knowledge because they are obtained through further analysis of experiences and understandings of concrete objects. During comprehension and conceptualization, the data perceived and accumulated from external or internal sources are processed and organized and associated with a sign linguistic word or symbol. If we are to discuss the words that meet the basic meaning of the concept of independence in Kazakh language, as well as the concepts related to indirect words that meet this concept, “otan” (homeland), “el” (country, homeland), “jer” (place), “ult” (nation), “aruak” (spirit of ancestors), “şeyit” (martyr), “bolaşak” (future), “urpak” (generation) etc. Thus, it can be said that the concept is a basic unit of information and a body of knowledge preserved in the linguistic pattern. The concept of “independence”, which has settled in the social memory of the Kazakhs as a unit of historical knowledge and accumulation of knowledge, is defined as “tauelsizdik” (independence), “egemendik” (sovereignty, domination), “erkindik” (freedom), “azattık” (freedom), “bostandık” (freedom). In Kazakh history, in the struggle against colonialism and especially Russian imperialism, the term “national” for independence was always used as “ult-azattık kures” or “ult-azattık kozğalıs” (national liberation struggle or national independence movement). Thought does not begin with concepts; On the contrary, concepts are the specific result, even the culmination, of the thinking process. Although concepts create permanent, repeatable associations (representations) in our minds and provide a basic understanding (prototype), they have a very flexible structure. Therefore, the concepts of independence and national struggle maintain their vitality today with five main historical events rooted in the socio-psychological mind and consciousness of the Kazakhs, and these historical events create the national consciousness in the national struggle. Three of these five events are the nationwide national struggle in which thousands of martyrs were lost, and two are historical events in which the ethnic genocide of the Kazakhs was committed with external political intervention. Today, these five sensitive historical events that constitute the concept of national independence in Kazakhs appear as the concepts of “Kenesarı Khan”, “1916 Uprising”, “Hunger”, “Repressiya”, “Jeltoksan Events”, which keep the social consciousness of national independence alive forever.
KEY WORDS
Kazakh, independent, national struggle, Kenesarı Khan, 1916 uprising, Jeltoksan incidents, Repressiya, Hunger, concept.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ABDİĞALİULI B. (2021) Jeltoksan. Dekabr. 1986. Dokumental’naya Hronika. Almatı: izdatel’stvo “Arıs”.
AYTENOVA A.A., KAYRATULI S. (2021) Jeltoksan – 1986: Bağalanuı, Sebepteri Jane Önerdegi Reprezentatsiyası. Al Farabi Journal, 4(76) 2021.
FREGE G. (1960) Function and Concept, Translations from the Philosophical Writings of Gottlob Frege (ed. Peter Geach & Max Black, 2nd edition, 21-35). Oxford: Basil Blackwell.
İSENOV Ö. (2021) 1921 Jılğı Aşarşılık: Tarih Tağılımı: https://taisoigan.kz/tarikh-lketanu/article_post/1921-zhylgy-asharshylyk%CB%8C-tarih-tagylymy
İSENOV T. (2018) Kenesarı… Sudba Poslednego Hana Kazahov Bıla Tragiçnoy: https://iie.kz/?p=4742,https://liter.kz/ru/articles/show/52854zhizn_i_tragediya_poslednego_hana
KARENOV R. (2022) Zagadki Hana Kenesarı: https://inkaraganda.kz/novosti/kultura/zagadki-hana-kenesary-3/
KOZIBAYEV İ.M. “Bolşoy Terror” v Kazahstane. Almatı: “Raritet”.
MARGOLİS E. (2007). The Ontology of Concepts—Abstract Objects or Mental Representations? Nous, 41(4), 561–593.
MOZOHİN O.B. (2018) Repressii v Tsifrah i dokumentah. Deyatelnost organov VÇK -OGPU -NKVD-MGB (1918-1953 gg.). Moskva: “Veçe”.
NESTEROVA COŞKUN S. (2023) Soyut Kavramların Ontolojik ve Epistemolojik Boyutu. Kaygı, 22(1), 340-368.
ÖZLEM D. (2004) Mantık –Klasik/ Sembolik Mantık, Mantık Felsefesi. İstanbul: İnkilap.
REISBERG D. (2007) Cognition. NY-London: W.W. Norton & Company. Vosstaniye 1837-1847 gg. Pod Rukovodstvom Hana Kenesarı: https://e-history.kz/ru/history-of-kazakhstan/show/9190
SERĞAZI L.A., RAHMETKALİYEVA N.O. Kazak Adebiyetindegi Kenesarı Han Beynesi, ENU: Astana.
TLEUBEKOVA B.T., EDİLHAN Ö., AUBAKİR Z.M. (2019) XX Ğasır Basındağı Kazak Adebiyeti, Ortalık Kazakstan Akademisyası: Almatı.
|
