|
On The Road to Turkestan Independence: About The Buharan Charity Society in Istanbul
ABDIRASHIDOV, Zaynabidin
JMTS, 2024, 21(3): 584-598; DOI: 10.58785/MTAD.21.2024.3.22
Published online: 3 December 2024
Article (PDF 399 KB)
ÖZET
20. yüzyılın başlarında Türkistan’a hızla yayılmaya ve gelişmaya başlayan Ceditçilik hareketi, ülkede yeni bir yerel neslin ortaya çıkmasına neden oldu. Bu yeni nesil, Cedidçilik fikirlerini halk arasında yaygınlaştırmak için çeşitli yöntemlere başvurmuştur. Bunun yollarından biri hayır cemiyetleri kurmak ve bu kurumlar aracılığıyla Cedidçiliği güçlendirmekti. Bu tür camiyetlerin temel amacı yerel halkın manevi ihtiyaçlarının karşılanmasının yanı sıra gençleri eğitim için yurtdışına göndermek ve Türkistan’da bir siyasî güçü yetiştirmekti. Bu camiyetlerden biri 1909 yılı İstanbul’da kuruldu. Bu hayır cemiyeti, Türkistan çar polis yetkilileri tarafından Türkistan ve Buhara gençlerine İslamî eğitim vermeyi amaçlayan bir kuruluş olarak değerlendirilmiştir. Tüzüğüne göre bu Cemiyet, Türkistan’da, özellikle Buhara’da ilmin yaygınlaştırılması ve okullar açılması amacıyla kurulmuştur. Cemiyet herhangi bir siyasî hedef koymamış ve ülkede hiçbir siyasî gücü desteklememiştir. Ancak Cemiyet’in himayesinde okuyan öğrenciler öğrenimlerini tamamladıktan sonra Cemiyetin gönderdiği yerde çalışmak zorundaydılar. Bu açıdan bakıldığında Cemiyetin Türkistan’da İstanbul’daki merkezî yönetimin kontrolünde faaliyet gösterecek bir aydınlar sınıfı oluşturmayı amaçladığı söylenebilir. Türkistan Emniyet Müdürlüğü’nü endişelendiren de bu durumdu. Makalede Cemiyet’in kuruluşu, kişileri ve hedefleri detaylı bir şekilde incelenecek. Bunun yanı sıra Cemiyet’in Türkistan’da siyasî faaliyetlerin gelişimindeki rolü ve etkisi açıklanacaktır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Buhara, hayır cemiyeti, istiklal, İstanbul, Türkistan.
ABSTRACT
In the early 20th century, the Jadidism movement, which began to spread and develop rapidly in Turkestan, led to the emergence of a new local generation in the country. This new generation resorted to various methods to spread the ideas of Jadidism among the people. One of the ways was to establish charitable societies and strengthen Jadidism through these organizations. The main purpose of such societies was to meet the spiritual needs of the local population, as well as to send young people abroad for education and to raise a political force in Turkestan. One of these societies was founded in Istanbul in 1909. This charity society was considered by the Turkestan tsarist police authorities as an organization aiming to provide Islamic education to the youth of Turkestan and Bukhara. According to its charter, this society was established to spread knowledge and open schools in Turkestan, especially in Bukhara. The Society did not set any political goals and did not support any political power in the country. However, students who studied under the auspices of the Society were obliged to work at the place where the Society sent them after their studies were completed. From this point of view, it can be said that the Society aimed to create a class of intellectuals in Turkestan that would operate under the control of the central administration in Istanbul. This was what worried the Turkestan Security Directorate. In the article, the establishment, people and goals of the Society will be examined in detail. In addition to this, it will also examine how the Society was instrumental in the development of political activities in Turkestan.
KEY WORDS
Bukhara, charity, independence, Istanbul, Turkestan.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ADAM V. (2002) Rußlandmuslime in Istanbul am Vorabend des Ersten Weltkrieges. Die Berichterstattung osmanischer Periodika über Rußland und Zentralasien. Frankfurt am Main et al.: Peter Lang.
ADHAMI S. (1999) ”A note on ‘The House of Oblivion'”, Central Asian Survey, 18(3), 385-391.
ALLWORTH E. A. (ed.) (2004) The Personal History of a Bukharan Intellectual, The Diary of Muhammad Sharīf-i Sadr-i Ziyā. Leiden: Brill.
ARŞARUNI A. ve GABIDULLIN H. (1931) Oçerki Panislamizma i Panturkizma v Rossii. Moskova.
AYNI S. (1960a) Korotko o Moyey Jizni, Sobraniye Soçineniy. C. I. Moskova.
AYNI S. (1960b) Buhara (Vospaminaniya). Sobraniye Soçineniy. C. 3. Moskova.
‘AYNĪ Ṣ. (2010) Bukhārā inqilābining ta’rīkhi. Shimada SHİZUO, Sharifa TOSHEVA (eds.). Tokyo: The University of Tokyo.
Bağlanmiş Cemiyetlerimiz. (1913) Tercüman, 210.
Baylar ve Brukratiya ve Gazeta. (1906) Terakki, 12
BOLTABOYEV H. (2007) Fıtrat ve Ceditçilik. Taşkent.
Buhara Tamim-i Maarif Cemiyet-i Hayriyesinin Nizamnâme ve Hatt-ı Hareketidir. (1327) Tarih-i Tesisi 11 Şevval 1327, Merkezi: Dar-i Saadet Vezirhan.
BUHARÎ S. M. (1909) ”Buhara’da şeriat namına irtikab olan cinayet”, Sırat-ı Müstaqim, 66, 221-222.
D’ENCAUSSE H. C. (1966) Réforme et Révolution chez les Musulmans de l’Empire Russe. Paris: Libraire Armand Colin.
D’ENCAUSSE H. C. (1988) Islam and the Russian Empire: Reform and Revolution in Central Asia. Berkeley, Los Angeles, and London: University of California Press.
DINDAROV K. (1884) ”Bukharadan maktub”, Tercüman, 36.
DOBROSMISLOV A. (1912) Taşkent v Proşlom i Nastoyaşem. İstoriçeskiy Oçerk. Taşkent.
Dokladnaya zapiska ob ugroze vozniknoveniya revolyutsionnoy situatsii v Buhare v svete aktivnosti turetskih i afganskih agentov v Hanstve (usl.). TSGA RUz, f. I-2, op. 31, d. 726/19.
EDIP H. (2000) ‟Society and Politics in Bukhara, 1868-1920”, Central Asian Survey, 19(3/4), 364-393.
FIĞLALI E. R. (1991) ”Bahâîlik”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 4. Cild. İstanbul, ss. 464-468
HABLEMİTOĞLU Ş., HABLEMİTOĞLU N. (1998) Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi (1893-1920). İstanbul: Ahmet Veli Menger Vakfı.
HOCAYEV F. (1970) İzbrannıye Trudı v Treh Tomah. C. I. Taşkent: Fan.
İŞÇI O., ÖNOL O. (2019) Rusya İmparatorluğu’nun Çöküşü, Harp Yahut İhtilal. 2. Baskı. İstanbul: Kronik Kitap.
İSMAIL. (1886a) ”Efkâr-ı Umumiye”, Tercüman, 13-14.
İSMAIL. (1886b) ”Erkan-ı Cemiyet”, Tercüman, 17.
İstanbulda Buhara Cemiyet-i Hayriyesi. (1909) Tercüman, 52.
Kafkasya Cemiyet-i Hayriyesi. (1890) Tercüman, 44.
KANLIDERE A. (2014a) ”Türk Basınında Türkistanlı Ceditçilerin Kültürel Faaliyetleri 1910–1914”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, I(2), 167-176.
KANLIDERE A. (2014b) ”Sırât-ı Müstakîm Dergisinin Buhara Uyanışı (1909–1911)”, VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi. 30 Eylül – 04 Ekim 2013. Bildiri Kitabı IV içinde, 552-565, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Kendi Gazetalarımızdan. Vakit (Taşkentten Mektup). (1908) Tercüman, 3.
KOCAOĞLU T. (ed) (2001) The Reform Movements and Revolutions in Turkistan (1900-1924). Haarlem: SOTA.
KOMATSU H. (2001) ”Bukhara and Istanbul: A Consideration about the Background of the Munāẓara”, Islam in Politics in Russia and Central Asia (Early Eighteenth to Late Twentieth Centuries) içinde (eds: S. DUDOIGNON and H. KOMATSU), London, New York, and Bahrain: Kegan Paul, 167-180.
MINNULLIN Z. (2006) ”Blagotvoritelnıye Obşestva i Problema Zakata u Tatar (Konets XIX - Naçalo XX vv.)”, Tatarskiye Musulmanskiye Prihodı v Rossiyskoy İmperii içinde (I. ZAGIDULLIN), Kazan, 30-41.
Müslüman Cemiyetlerinin Kapatılması. (1913) Tercüman, 191.
ÖZCAN A. (2001) ”İttihâd-ı İslâm”, islamansiklopedisi.org.tr/ittihad-i-islam (19.05.2024).
Rası i Narodı. Sovremennıye Etniçeskiye i Rasovıye Problemı. (2006) Yejedognik, Sayı: 32, Moskova: Nauka.
SAMOYLOVIÇ A. (1922) ”Pervoye Taynoye Obşestvo Mlado Buhartev”, Vostok: Jurnal Literaturı, Nauki i İsskuystva. Birinci Kitap. S. Petersburg, 97-99.
TOGAN A. Z. V. (1942-1947) Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. Cilt I. İstanbul.
ULYANOVA G. (2005) Blagotvoritelnost v Rossiyskoy İmperii XIX-Naçalo XX veka. Moskova: Nauka.
UMNYAKOV I. (1927) ”K İstorii Novometodnoy Şkolı v Buhare”, Orta Asya Üniversitesi Bülteni, Sayı: 16, 81-95.
Ustav Musulmanskogo Obşestva “Pomoş” v Taşkente. (1909) Taşkent.
YENEN A. (2020) Pan-Islamism (Ottoman Empire). encyclopedia.1914–1918-online.net/article/pan-islamism_ottoman_empire (19.05.2024)
|
