|
The Development Process of the Aitys Genre and Reflection on Retro Aitys
URAKOVA YANÇ, Lazzat
JMTS, 2025, 22(2): 246-257; DOI: 10.58785/MTAD.22.2025.2.14
Published online: 22 October 2025
Article (PDF 279 KB)
ÖZET
Bu çalışma, Kazak halk edebiyatının sözlü geleneklerinden biri olan aytıs / atışma türünün SSCB döneminden günümüze kadar gelişim sürecini ve son yıllarda ortaya çıkan retro aytıs yaklaşımını incelemeyi amaçlamaktadır. Aytıs, doğaçlama şiirsel atışma biçiminde icra edilen, hem estetik hem de toplumsal işlevleri bulunan bir sözlü anlatım türüdür. Zaman içinde aytıs yalnızca edebî bir tür olarak değil, aynı zamanda halkın duygularını, düşüncelerini ve eleştirilerini ifade etme aracı olarak da önemli bir yer edinmiştir. Araştırmanın temel malzemesini, SSCB dönemine ait ideolojik yönlendirmeli aytıs örnekleri, Jürsin Erman’ın canlandırma sürecine ilişkin girişimleri, ilgili akademik çalışmalar ile çağdaş retro aytıs performansları oluşturmaktadır. Bu bağlamda çalışma, nitel araştırma yöntemleri çerçevesinde yapılandırılmış; söylem çözümlemesi ve dönemsel bağlam analizi teknikleri kullanılmıştır. SSCB döneminde biçimsel olarak sürdürülen, ancak içerik olarak sınırlandırılmış aytıs uygulamaları ile Jürsin Erman’ın öncülüğündeki geleneksel aytısı canlandırma çalışmaları ve son yıllarda ortaya çıkan retro aytıs örnekleri tema ve işlev açısından analiz edilmiştir. Çalışmanın bulguları, aytısın zamanla içerik bakımından dönüşüme uğradığını göstermektedir. Geleneksel aytısta görülen dinî ve ahlakî temalar, günümüzde bireysel deneyimlerin, toplumsal eleştirilerin politik göndermelerin ve popüler kültür öğelerinin ön plana çıktığı daha modern bir söyleme evrilmiştir. Retro aytıs ise bu iki kutup arasında bir köprü işlevi görmekte; dinî ve ahlakî konular dile getirilirken güncel meselelere de yer verildiği görülmektir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Aytıs, sözlü kültür, retro aytıs, şiirsel atışma, doğaçlama.
ABSTRACT
This study aims to examine the development process of aitys one of the oral traditions of Kazakh folk literature from the Soviet era to the present day, as well as the emergence of the retro aitys approach in recent years. Aitys is an improvised poetic duel that serves both aesthetic and social functions. Over time, aitys has gained significance not only as a literary genre but also as a medium through which people express their emotions, thoughts, and criticisms.The primary materials of the research consist of ideologically driven aitys examples from the Soviet period, initiatives led by Zhursin Erman for the revival of traditional aitys, relevant academic studies, and contemporary retro aitys performances. In this context, the study is structured within the framework of qualitative research methods, employing discourse analysis and historical-contextual analysis techniques. The research analyzes the thematics and functions of aitys performances from the Soviet era where the form was maintained but the content was restricted alongside revival efforts spearheaded by Zhursin Erman and recent examples of retro aitys. The findings of the study indicate that aitys has undergone significant transformation in terms of content over time. While traditional aitys often focused on religious and moral themes, contemporary versions have evolved into a more modern discourse that foregrounds individual experiences, social critiques, political references, and elements of popular culture. Retro aitys, in this sense, serves as a bridge between these two poles incorporating religious and moral topics while also addressing current issues.
KEY WORDS
Aitys, oral culture, retro aitys, poetic duel, improvisation.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
Qazaq Önerinin Antologiyası. Aytıs II (2014). Ed. JOLDASBEKOV, M., MUSAKOJAYEVA, A. vd. Astana: Kültegin
MUKANULI, Ö. (2014) Dala Davılpazı – Akın Tayjan. Jezkazgan: Poligrafiya Asar.
TAPAŞEV, M. (2015) Zerttevler, Kökşetav.
Ulıtavdın Jır Bulagı. Der. M. MAŞAYIKULI, Jezkazkan: Poligrafiya Er Mura.
URAKOVA, L. (2008) Kazak Halk Edebiyatında Aytıs Geleneği Ve Bu Gelenek İçerisinde Jambıl'ın Yeri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
URAKOVA YANÇ, L. (2021 “Akınlar Aytısının Gelişiminde Jambıl’ın Aytıslarının Önemi”. Mustafa Çokay Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları- XI, Yunus Emre TANSÜ, Editör, İKSAD Publishing House, Ankara, 149-182.
İnternet Kaynakları/E-Resources
BULGAKOV, J. (2024). Aytıstı Endi Kim Jürgizedi: Jürsin Erman [Video]. https://www.youtube.com/watch?v=CHKk_xXgewI (Erişim Tarihi: 30.12.2024).
LAHANULI, N. (2012). “Retro –Aytıs” Aqındarı Sipay Qamşılap Söz ayttı. https://www.azattyq.org/a/kazakhstan_retro_aitys_in_almaty/24602349.html (Erişim Tarihi: 30.12.2024).
SARKIT, A. “Jürsin Erman: Aytıstın Maqsatı Qogamga Oy Tastav”. Ana Tili gazetesi, 15 Kasım 2018. https://kazgazeta.kz/news/76355 (Erişim Tarihi: 30.12.2024).
https://www.youtube.com/watch?v=PR61te1qATY (Erişim Tarihi: 24.02.2025).
https://www.youtube.com/watch?v=PR61te1qATY (Erişim Tarihi: 24.02.2025).
|
