ÖZET
Kazan Türklerinin ve Türk dünyasının önemli fikir adamlarından Ayaz İshaki (1878-1954), hem ülkesindeki millî hareketin hem de Türk dünyasında Türklük bilincinin uyanışının önemli isimlerindendir. Edebiyatçı, tenkitçi, gazeteci Ayaz İshaki, II. Meşrutiyet’in hemen sonrasında, Türkiye’de cereyan eden dil tartışmaları içerisinde de yerini alır. Dil tartışmalarının yoğunlaştığı 1909 yılında, Sırat-ı Müstakim’de ‘Lisan Meselesi’ ve ‘Lisan Meselesine Dair’ başlıklı yazılar yayımlar. Bu yazılar içerdiği düşünceler itibariyle Türkçenin sadeleşme serüveni içerisinde büyük bir önemi haizdir. Dilde sadeleşmeye karşı çıkan Süleyman Nazif ile Ali Nusret’e cevap niteliği taşıyan bu yazılar, dilde sadeleşmenin ‘Osmanlı Türkleri’ için hayatî bir mesele olduğu tezine dayanır. Ayaz İshaki, yazılarında, dilde sadeleşmenin içeriği ve yöntemi üzerine görüşler beyan eder. Böylece Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi’nden hemen önce dilde sadeleşmeye dair bir kamuoyunun oluşması ve bu yöndeki fikirlerin yerleşmesi adına önemli bir işlevi yerine getirir. Çalışmada Ayaz İshaki’nin 1909 yılında Sırat-ı Müstakim’de çıkan ‘Lisan Meselesi’ ve ‘Lisan Meselesine Dair’ başlıklı yazılarının çevrimyazısı yapılmış; ‘dilde sadeleşme’ çerçevesinde ortaya çıkan tartışmada, düşünce adamı olarak Ayaz İshaki’nin Rusya Türklüğü Ceditçi siyasî edebiyattaki rolü, edebiyat adamı, romancı, hikâyeci olarak yeri ve dili ‘ne amaçla’ kullandığı faaliyeti bilinmekle birlikte, onun doğrudan dil ve Türk dili üzerine düşüncesi ortaya konulmuştur.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Ayaz İshaki, Sırat-ı Müstakim, Süleyman Nazif, Ali Nusret, dilde sadeleşme.

ABSTRACT
Ayaz İshaki (1878-1954) who is one of the most important intellectuals of Kazan Turk Tatars and Turkish world, is a significant figure for both national movement in his homeland and awakening of national anda social consciousness between all Turks. As writer, social critic and journalist, he takes part in the discussions of language purism, after the Second Constitutional Monarchy in Turkey (1908). In 1909, during the condensation of language discussions, he publishes two articles entitled ‘Lisan Meselesi’ (Language Problem) and ‘Lisan Meselesine Dair’ (On the Language Problem) in Sırat-ı Müstakim. These articles have great importance in the experience of language purism in Turkish Ottoman area, with the opinions that they contain. These articles were written as an answer to the Süleyman Nazif and Ali Nusret, who are against the language purism by putting forward the idea that language purism is a vital issue for Turkish people. In his articles, he declares his opinions both on the scope and methodology of the language purism. So that, he plays an important role by molding a public opinion on language purism, just before the Genç Kalemler and Yeni Lisan movement. We will also translate Ayaz İshaki’s articles, which are published in 1909 in Sırat-ı Müstakim, from Arabic script to Latin. Although it is known that, as an intellectual, he was an important figure in the Ceditçi movement among Russian Turks and he was a literary man who writes stories and novels, and he used language for specific purposes, in this work we will focus on his opinions on both language and Turkish language, in the frame of debates on language purism.

KEY WORDS
Ayaz İshaki, Sırat-ı Müstakim, Süleyman Nazif, Ali Nusret, langauge purism.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ALİ NUSRET (1325/1909) Tezyîn-i lisân ve üslûb-ı beyân, Servet-i Fünûn, 23 Temmuz 1325, 37 (948), 179-182.
ARGUNŞAH H. (2011a) Milli Edebiyat. Yeni Türk edebiyatı el kitabı içinde (R. KORMAZ), ss.183-236, Ankara: Grafiker Yayınları.
ARGUNŞAH H. (2011b) Ömer Seyfettin ve Yakup Kadri’nin Yeni Lisan tartışmaları, Türk Dili, CI(715), 19-28.
ARGUNŞAH H. (2011c)  Yeni Lisan Hareketi yüz yaşında, Türk Edebiyatı, 450, 4-10.
ARGUNŞAH H. ve KARABURGU O. (Haz.) (2011) 100 yılında Yeni Lisan Hareketi ve Milli Edebiyat çalıştayı bildirileri. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
BURSALI MEHMET TAHİR (1972) Osmanlı müelllifleri (Haz. A.F. YAVUZ ve İ. ÖZEN), 2. Cilt, İstanbul: Meral Yayınevi.
ÇAĞATAY T. vd. (1979) Muhammed Ayaz İshaki hayatı ve faaliyeti: 100. Doğum Yılı Dolayısıyla. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
DEVLET N. (2011) İsmail Gaspıralı, İstanbul: Başlık Yayınevi.
EMİRHANOV R. (2005) İsmail Gaspıralı ve Tatar toplumunda yenileşme hareketi (19. y. Sonu-20. yy. başı), Modern Türklük Araştırmaları Dergisi,  2(3), 71-83.
ERCİLASUN Bilge (2013) İkinci Meşrutiyet Devrinde Tenkit, İstanbul: Dergâh Yayınları.
GENÇ KALEMLER TAHRİR HEYETİ (?) Yeni Lisan ve bir istimzâc. Selanik: Mithat Paşa Sanayi Matbaası.
HUYUGÜZEL Ö. F. (1988) Necip Türkçü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
IŞIK İ. (2006) Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi. Ankara: Elvan Yayınları.
KAMALİEVA A. (2009 Romantik milliyetçi Ayaz İshaki. Ankara: Grafiker Yayınları.
KAÇALİN M. S. (2000) Muhammed Ayaz İshakî İdilli, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 21, ss.474-476, İstanbul: TDV Yayınları.
KASIMOV B. (2010) Ceditçilik: Bazı mülahazalar. (Akt. V.S. YELOK), Gazi Türkiyat, 6, 335-361.
KAZANLI AYAZ (1325/1909a) Lisan Meselesi, Sırat-ı Müstakim, 9 Temmuz 1325, II(46), 316-317.
KAZANLI AYAZ (1325/1909b) Lisan Meselesine Dair. Sırat-ı Müstakim, 6 Ağustos 1325, II(50), 380-381.
KANLIDERE A. (2012) Ayaz İshaki (1878-1954) ve Türkiye’de Türkçülük fikrinin evrimi, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 27, 77-124.
KONCAK İ. (2013). Ceditçilik Hareketi ve Türkistan-Osmanlı Devleti ilişkileri, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, 2(1), 105-114
KORKMAZ Z. (2002) Türk diline gönül verenler, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 1-11.
KURAT A. N. (1966) Kazan Türklerinin medeni uyanış devri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 24(3-4), 95-194.
LEVEND A. S. (1972) Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri, Ankara: TDK Yayınları.
MUSABAY B. (1979) Tatar Sovyet basınında Ayaz İshaki. Muhammed Ayaz İshaki hayatı ve faaliyeti: 100. doğum yılı dolayısıyla içinde (T. ÇAĞATAY vd.), ss.35-52, Ankara Ayyıldız Matbaası.
NECİB ASRÎ (1328/1912) Şimâlî Türk Ediplerinden Ayaz İshakî, İstanbul: Tanin Matbaası.
ORTAYLI İ. (1985) Balkanlarda milliyetçilik, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi: cilt 4 içinde, ss.1026-1031, İstanbul: İletişim Yayınları.
ORTAYLI İ. (1995) Balkan milliyetçiliği. Türkiye Günlüğü, Eylül-Ekim 1995, 36, 5- 10.
ORTAYLI İ. (2008) İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
ÖKSÜZ Y. Z. (2004) Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi. Ankara: TDK Yayınları.
ÖZKAN M. (2004) Yenileşme sürecinde Türk dili. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 32, 81-109.
ÖZKAN M. (2011). Türkçenin çağdaşlaşma ekseninde Yeni Lisan Hareketi, Türk Dili, CI (715), ss.35-50.
PARLATIR İ, ÇETİN N. (Haz.) (1999) Genç Kalemler dergisi. Ankara: TDK Yayınları.
SAZYEK H. (2012) Türk edebiyatının ilk avangart hareketi: Yeni Lisan”, Kocaeli Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 113-136.
SAZYEK H. (2013) Yeni Lisan Hareketinin ‘meşhur’ anketi ve onun ‘meçhul’ Kitapçığı Üzerine. Turkish Studies, 8(13), 365-383.
SÜLEYMAN NAZİF (1325/1909) Lisan meselesi, Yeni Tasvîr-i Efkâr, 29 Haziran 1325, 1(43), 4.
ŞİRİN H. (2011) Ayaz İshaki’nin bir mektubu, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 11, 114-133.
TANPINAR A. H. (1967) 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
TANSEL F. A. (1982) Muhammed Ayaz İshaki hayatı ve faaliyeti: 100. doğum yılı dolayısıyla. Belleten, 46 (181), 155-165.
TAŞTAN Y. K. (2012) Kanonik topraklardan ulusal vatana: Balkan Savaşları ve Türk ulusçuluğunun doğuşu. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XI(2), 1-99.
TAYMAS A. B. (1966) Kazan Türkleri Türk Tarihinin Hazin Yaprakları. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
YÖNTEM A. C. (1929) Türkçeye dair, Hayat. 3 Kânunusani 1929, V(110), 105-106.
YÜCEL H. A. (1957) Edebiyat Tarihimizden, 1.Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ZİYA GÖKALP (1918) Yeni hayat, İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası.