Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi Metinlerinde Koşaçlar ve Dil İlişkisine Bağlı Olarak Koşaçların Konumu
CERİTOĞLU, Murat
MTAD 2018,15(4):541-556; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.4.36
E-yayın Tarihi: 6 Şubat 2019
Makale (PDF 411 KB)

The Copulas in the Armenian-Kipchak and the Place of the Copulas depending on Language Contacts
CERİTOĞLU, Murat
JMTS 2018,15(4):541-556; DOI: 10.1501/MTAD.15.2018.4.36
Published online: 6 February 2019
Article (PDF 411 KB)

ÖZET

Koşaçlar, cümlede özne ile yüklem arasında yüklemleme ilişkisi kuran ana yardımcı fiilin çekimlenmiş biçimleridir.  Genel olarak Hint-Avrupa dillerinde, özelde tarihî Ermenice ve Rusçada koşaçlar özne ile yüklem arasında, yüklemin hemen önünde konumlandırılır. Genel Türk dilinde ise koşaçlar yüklemin hemen sonrasında yer alır. Yapılan tarama sonucunda 16 ve 17. yüzyıllarda Deşt-i Kıpçak’ta Ermeni harfleriyle yazılan Türkçe metinlerde, +men/+dırmen,+sen, +DIr, +biz, +siz, +DIrlAr biçimbirimlerinin geniş zaman koşacı; edim, ediñ, edi, edik, ediñiz, ediler ve edir biçimbirimlerinin ise görülen geçmiş zaman koşacı olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Bu metinlere özgü olan edir öğrenilen geçmiş zaman koşacının kullanımı, öznenin teklik 3. kişi olduğu cümlelerle sınırlıdır. Deşt-i Kıpçak dil ilişki sahasında belirli Türkçe metinlerin Ermeni harfleriyle yazılmış olması, bu metinlerin sözvarlığına Ermenice ve Rusçadan sözlerin genel olarak kopyalanmış, Türk dilinin Ermenice ve Rusçayla ilişki içinde olduğuna işaret eder. Bu dil ilişkisi, Ermeni harfleriyle yazılmış Kıpçak Türkçesi metinlerindeki bazı cümlelerin sözdizimlerini de etkilemiştir. Şöyle ki, koşaçların tarihî Ermenice ve Rusçanın sözdizimindeki konumları seçilip Türk dilinin sözdizimine kopyalanmış ve koşaçlar yüklemin hemen önüne taşınmıştır. Böylece “özne (ad öbeği) / koşaç / yüklem (eylem öbeği)” eşleme (replica) öge dizimiyle birçok cümle kurulmuştur.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi, koşaç, dil İlişkisi, seçilmiş kopya, sözdizimi.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ABSTRACT

The copulas in linguistic are auxiliary morphemes used to link the subject of a sentence with predicate in the sentence. The forms of the copula verb serves as the copula. In general, the Indo-European languages, in particular the historical Armenian and Russian, copulas are positioned between the subject and predicate, positioned just in front of the predicate. In the general Turkish language, the copulas takes place just after the predicate. As result of review of Turkish texts written with Armenian letters in Desht-i Qipchaq in the 16th and 17th centuries;  these are determined morphemes of the present copula are +men/+dırmen,+sen, +DIr, +biz, +siz, +DIrlAr and the morphemes of the past copula are edim, ediñ, edi, edik, ediñiz, ediler and edir.  The use of past copula edir is specific to these texts is limited to sentences where the subject is the singular 3rd person. To be written in Armenian letters of some Turkish texts in language contact area in Desht-i Qipchaq and copy of Armenian and Russian words to the vocabulary of these texts points out the language contacts between Turkish, Armenian and Russian languages. This language contacts affects syntax of some sentence in Turkish texts written with Armenian letters.  Namely, the place of the copulas in syntax of the historical Armenian and Russian is copied to the syntax of the Turkish language. As a result, the Turkish copulas moved just in front of the predicate.  Accordingly, it has been found that many sentences have been established with the replica syntax for Turkish the revealed in the form of subject / copula / predicate.

KEY WORDS
Armenian-Qipchaq, copula, language contact, selective copy, syntax.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ARIKAN İ. (2011) Çuvaş Türkçesinde Dilbilgiselleşen Bir Fiil: tar-, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, Haziran 2011, 36-62. DOI: 10.1501/MTAD.8.2011.2.19
BROWN K. & MİLLER J. (2013) The Cambridge Dictionary of Linguistics, New York: Cambridge University Press.
CERİTOĞLU, M. (2016) Dil İlişkileri Bağlamında Codex Cumanicus’ta “Kim, Neçik, Kaçan ve Kayda” Sözleri, Uluslararası Türk Dünyasında İlmi Araştırmalar Sempozyumu Bildiri Kitabı (29-31 Mayıs 2016 Calalabad / Kırgızistan), 537-552.
CERİTOĞLU, M. (2017) 1580 Tarihinde Kıpçak Türkçesine Tercüme Edilip Ermeni Kökenli Harflerle Yazılan Zebur’daki *Ka/*Ka(N) Soru Zamirinin Çekimli Biçimleri veya Türevleriyle Kurulan Seçilmiş Kopya Söz Dizimsel Yapılar, Sempozyum Bildiri Kitabı, I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu (11-14 Mayıs 2017 Antalya), 57-79.
DUM-TRAGUT J. (2009) Armenian: Modern Eastern Armenian, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
GARKAVETS A. (2002) Kıpçakskoe Pis’mennoe Nasledie I, Katalog i Teksti Pamyatnikov Armyanskim Pis’mom, Almatı: Deşt-i Kıpçak.
GARKAVETS A. (2007) Kıpçakskoe Pis’mennoe Nasledie II, Pamyatniki, Duhovnoy Kul’tırı Karaimov, Kumanov-Polovtev i Armyano-Kıpçakov, Almatı: Kasean/ Bavr.
GARKAVETS A. (2010) Kıpçakskoe Pis’mennoe Nasledie III, Kıpçakskiy Slovar, Almatı: Kasean/ Bavr.
GODEL R. (1975) An Introduction to the Study of Cassical Armenian, Weisbaden.
HAROUTYUNIAN S. (2011) An Analysis Of Dante’s Tenses In The Armenian Translations Of The Divina Commedia, Università Ca’foscari Venezia, Basılmamış Doktora tezi.
JOHANSON L. (2007) Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, çev. Nurettin Demir, TDK, Ankara.
JOHANSON L. (2008) “Remodeling grammar: Copying, conventionalization, grammaticalization”. Language Contact and Contact Languages, Editörler: K. N. SIEMUND. P. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 61 –79.
KASAPOĞLU ÇENGEL H. (2012) Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi, Dil Araştırmaları, 10: 17-81.
KERİMOĞLU C. (2008), Özne Yüklem Uyumu Bakımından Farklı Bir Cümle Tipi, Turkish Studies, Volume 3/7, 749-756.
MATASOVİÇ R. (2009) A Grammatical Sketch of Classical Armenian, Zagreb.
MEYER R. (2013) Classical Armenian Relative Clause Syntax, University of Oxford.
MEYER R. (2017) Iranian-Armenian language contactin and before the 5ᵗʰ century CE, Trinity: University of Oxford.
MÜTH A.(2011) The pragmatics of nominal indefiniteness marking in Classical Armenian, https://www.hf.uio.no/ifikk/english/research/projects/proiel/Activities/proiel/ publications/angelika_lysebu.pdf, 16.10.2018
PUSTET R. (2003) Copulas: Universals in the Categorization of the Lexicon. Oxford, Oxford UP.
QUIRK, RANDOLPH vd. (1985) A Comprehensive Grammar of the English Language, London: Longman.
RADFORD A. (2009)  Analysing English Sentences A Minimalist Approach, New York: Cambridge University Press.
SEVORTYAN E.V. (Ed.) (1967) Pamyatniki pismennosti vostoka III, Moskva: Nauka.
UZUN N.E. (2000) Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul: Multilingual.
VİNOGRADOVA V.V. (Red.) (1952) Sovremennıy russkiy yazık, Morfologiya, Moskva: İzdatel’stvo Moskovskogo Universiteta.