|
Interactions among the Dialects of a Language (Phonetic, Morphological and Lexical): Standard Altai Turkish and Dialects
GÜNER DİLEK, Figen
JMTS 2019, 16(4):647-661; DOI: 10.1501/MTAD.16.2019.4.30
Published online: 28 January 2020
Abstract Article (PDF 488 KB)
ÖZET
Güney Sibirya bölgesinde, Altay Kray’da ve Altay Cumhuriyeti sınırları içinde dağınık olarak yaşayan Altay Türklerinin yazı dili ‘Standart Altay Türkçesi’dir. Alan araştırmalarında, Kuzey bölgesi ağızları olarak Çalkandı, Kumandı, Tuba ve Güney bölgesi içinde ise Altay Kişi temel ağzı ile birlikte Telengit ve Teleüt Kişi ağızları yer almaktadır. Bu ağızların konuşurlarının yaşam alanları homojen bir yapıya sahip değildir. Bu dil alanının konuşurları için, Rusça baskın dil, Altay Türkçesi standart dilinin dayandırıldığı Altay Kişi ağzı ise üst değişke konumundadır. Altay Türkçesi ağızlarını konuşanların ilk yerleşim düzenleri, Sovyet sistemi ile birlikte dağıtılmış ve demografik yapı bozulmuştur. Bu karmaşık ve dağınık yerleşim şekli ağızların doğal konuşurlarına da etki eden, ağız karmaşasını yaratan ve besleyen önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bugün, Altay Türklerinin çoğunluğunun bulunduğu dil ortamını hem iki dilli hem iki ağızlı ya da çok ağızlı şeklinde tanımlamak mümkündür. Bu makalede, Çalkandı Kişi, Kumandı Kişi, Tuba Kişi, Telengit Kişi ağızları ile temel ağız konumundaki Altay Kişi arasındaki ilişkiler dilsel etkileşim yönünden incelenmiştir. Ağızlar arasında gerçekleşen değişimler fonetik, morfolojik ve leksikolojik düzlemlerde ele alınmıştır. Çalışmanın bütüncesini; ağırlıklı olarak 1998 yılında tarafımdan derlenmiş, doktora tezi olarak hazırlanmış (2005) ve daha sonra kitaplaştırılmış olan (2015) metinler ile yine aynı ağızlara ait başka araştırmacıların (ErdaI, Nevskaya vd. 2013; Kokoşnikova, Nikolina vd. 2003) derlemiş olduğu metinler oluşturmaktadır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Altay kişi, Çalkandı Kişi, Kumandı Kişi, Tuba Kişi, Telengit Kişi, ağızlar arası etkileşim, iki ağızlılık.
ABSTRACT
The written language of Altai Turks who live in Southern Siberia area, within the borders of the Altai Republic and dispersedly in Altai Krai is Standard Altai Turkish. In literature, the Northern area dialects are Chalkandu, Kumandy, Tuba and the Southern dialects are Altai Kiji which is the main dialect on which the written language is based, Telengit and Teleut Kiji.The living areas of the speakers of these dialects are not in a homogenous structure. For the speakers of this language area, Russian is the dominant language and the Altai Kiji dialect on which Altai Turkish standard language is based is in the position of high variety. The first settlement order of the speakers of Altai Turkish dialects has been scattered and the demographic structure has been destroyed. This complex and disorderly settlement manner appears as the most important aspect which affects the native speakers of the dialects, creates and feeds the dialect chaos. Today, it is possible to define the language environment where the majority of the Altai Turks are present as both bilingual and as diglossic or polyglossic. In this paper, the relationship between Chalkandy Kiji, Kumandy Kiji, Tuba Kiji, Telengit Kiji and Altai Kiji dialect which is in a position of high variety will be analyzed in terms of interaction. The differences between the dialects will be handled in the phonetical, morphological and lexicological levels. The corpus of the study has been mostly compiled by myself in 1998 and consists of texts prepared for doctorate studies (2015) and other texts from the same language variants compiled by other researchers (ErdaI, Nevskaya et. al 2013; Kokoşnikova, Nikolina et. al 2003).
KEY WORDS
Altai Kiji, Chalkandy Kiji, Kumandy Kiji, Tuba Kiji, Telengit Kiji dialects, interaction between dialects, bidialectism.
KAYNAKLAR/BIBLIOGRAPHY
EASHER R.(ed.) (1994) The Encyclopedia of Languageand Linguistic, C.4, Oxford, Newyork, Seoul, Tokyo.
ERDAL M., İ. NEVSKAYA, H. NUGTEREN, M. RIND-PAWLOWSKI (2013) Handbuch des Tschalkantürkishen, Teil1: Texte und Glossar , Turkologica 97, 1, Wiesbaden.
ERLANBAYEVA N. V. (2008) Dialektologiya altayskogo yazıka, Gorno-Altaysk.
GÜNER DİLEK F. (2015). Güney Sibirya Altay Türkçesi Ağızları, Karşılaştırmalı Ses Bilgisi, TDK, Ankara.
GÜNER DİLEK F. Tehlikedeki Diller ve Dil Ölümü Açısından Altay Türkçesi ve Ağızları. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı (9-15 Nisan 2006, Çeşme, İzmir), Bildiri Kitabı 2, Ankara, 2007, 707-715.
İMER K., A. KOCAMAN, S. ÖZSOY (2011)Dilbilim Sözlüğü, İstanbul.
KARAAĞAÇ G. (2013) Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara.
KİLLİ G. (2008) Rusya Federasyonu Azınlık Politikasının Sibirya Türk Halklarının Dillerine Etkileri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (Prof. Dr. Cihat Özönder Anısına), Güz, S.9, Ankara.
KİLLİ YILMAZ G. (2010a) Sibirya Türk Halklarının Dillerinin Hukuki Konumu ve Dil ile ilgili Yasalar, MTAD, C.7, S.4, 26-48.
KİLLİ YILMAZ G. (2010b) Kuzey ve Güneydoğu Sibirya Türklerinin Dil Durumu. Ankara: Siyasal Yayınevi.
KİLLİ YILMAZ G. (2011) Altay Türklerinin Dil Durumu. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.8, S.3, 24-60.
KİLLİ YILMAZ G. (2016) Etno-Demografik Veriler Işığında Sibirya Grubu Türk Dil Değişkeleri. Tehlikedeki Türk Dilleri I: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, Cilt 1 Endangered Turkic Languages I: Theoretical and General Approaches, (Editörler: Prof. Dr. Süer Eker Prof. Dr. Ülkü Çelik Şavk),Volume 1, Ankara/Astana, 401-430.
KOKOŞNİKOVA O. YU., E. V. NİKOLİNA, A. A. OZONOVA, A. P. TAZRANOVA (2003) Yazık tubalarov i çalkantsev. Yazıki korennıx narodov Sibiri, Vıpusk 10, Ekspeditsionnıye materialı, Novosibirsk.
MACKEY W. F. (1993) Introduction. Diglossia A Comprehensive Bibliyography 1960-1990, and Supplements, Compiled by. Mauro Fernández.
SATLAYEV F. (1974) Kumandintsı, istoriko-etnografiçeskiy oçerk, XIX-pervoy çetverti XX veka, Gorno-Altaysk.
TRUDGILL P. (1983) Sociolinguistics: An Introduction to Language and Society, London: Penguin Books.
YAĞMUR K., S. KROON (2006) Objective and Subjective Data on Altai and Kazakh Etnolinguistic Vitality in the Russian Federation Republic of Altai. Journal of Multilingual and Multicultural Development, V. 27, N.3, 2006, 241-258.
YAYLAGÜL Ö. (2015) Göstergebilim ve Dilbilim, Ankara: Hece yayınları.
|
