|
The Contribution of Olġórüb Element to the Negative Potential in Dialects of Sivas/Yıldızeli Region
DOĞAN, Talip
JMTS 2020, 17(1):83-95; DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.1.6
Published online: 23 April 2020
Article (PDF 348 KB)
ÖZET
Yeterlik, bir eylemin mümkün ya da muhtemel olup olmadığını anlatan ve birtakım dil bilgisel işaretleyiciler yoluyla ortaya konulan kategoridir. Türk dilinin tarihî dönemlerinde yeterlik kategorisi genellikle bir esas fiilin -A ~ -X zarf-fiil eklerini almış biçimlerine u-, bil- al- yardımcı fiillerinin getirilmesiyle kurulmuştur. Olumsuz yeterlik, Türk dilinin dönem ve sahalarında bu kuruluşların olumsuz biçimleriyle belirtilmiş ve de birbirinden farklı dağılımlar sergilemiştir. Bugün, Oğuz grubunun bir üyesi olan Türkiye Türkçesinde ise olumlu yeterlik -(y)A bil-, olumsuz yeterlik -(y)AmA (< -A uma-) yapısıyla karşılanmaktadır. Sivas/Yıldızeli yöresi ağızlarında esas fiil + -(y)AmA- ile bildirilen olumsuz yeterlik biçimine, olġórüb unsurunun katılmasıyla çeşitli anlam bilimsel nüansların ve dil bilgisel sınırlılıkların sağlandığı bir yapı söz konusudur. Olġórüb + esas fiil + -(y)AmA- yapısının ifade ettiği olumsuz yeterlik, esas fiil + -(y)AmA- yapısıyla bildirilene göre daha yüksek derecededir. Bu yapıyla yüksek derecede bir “güç yetmeme, iktidarsızlık, beceriksizlik, yeteneksizlik” gibi anlamlar bildirilir. Sivas/Yıldızeli yöresi ağızlarında olġórüb + esas fiil + -(y)AmA- yapısının -DX görülen geçmiş zaman eki ve -(X)yo şimdiki zaman ekiyle kullanımı geçerlidir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Türkiye Türkçesi Ağızları, Sivas/Yıldızeli Yöresi Ağızları, Yeterlik fiili.
ABSTRACT
The potential is a category that is presented through a set of grammatical markers that describe whether an action is possible or probable. The potential category in the historical periods of the Turkic language was usually established by the addition of u-, bil- al- auxiliary verbs to the forms of a main verb with the gerund suffix of -A ~ -X. Negative potential was indicated by the negative forms of these structures in domain and periods of the Turkic language and exhibits different distributions. Today, in Turkish, which is a member of Oghuz group, positive potential is met by -(y)A bil- and negative potential is met by -(y)AmA (< -A uma-). This is a structure in dialects of Sivas/Yıldızeli region, various semantic nuances and linguistic limitations are provided by the addition of the olġórüb element to the negative potential form reported by esas fiil + -(y)AmA-. The negative potential expressed by olġórüb + esas fiil + -(y)AmA- structure is higher than that reported by esas fiil + -(y)AmA- structure. With this structure, a high degree of “insufficiency, impotence, incompetence, incapacity” meanings is explained. In dialects of Sivas/Yıldızeli region, olġórüb + esas fiil + -(y)AmA- structure is used with the -DX past tense suffix and -(X)yo present tense suffix.
KEY WORDS
Turkish dialects, dialects of Sivas/Yıldızeli region, potential verb.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ATICI, A. (2018) İran Türk Değişkelerinde başar- Fiilinin Yeterlilik Fiili Olarak Kullanımı Üzerine. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı 4, 75-85.
BUSSMANN, H. (1998) Routledge Dictionary of Language and Linguistics. London and New York: Routledge.
CAFEROĞLU, A. (1968) Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
COŞKUN, M. V. (2014) Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
DAŞÇIOĞLU, Y. (2010) Dil ve İdeoloji: Devlet Ana’da Üslûp Sorunları. Akademik İncelemeler Dergisi, C 5, S 2, 73-80.
ECKMANN, J. (2003a) Çağatayca El Kitabı (çev. Günay KARAAĞAÇ). Ankara: Akçağ Yayınları.
ECKMANN, J. (2003b) Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (haz. Osman Fikri Serkaya). Ankara: TDK Yayınları.
EDİSKUN, H. (1999) Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
ERASLAN, K. (2012) Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
ERCİLASUN, A. B. (1984) Kutadgu Bilig Grameri. Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi.
ERGİN, M. (2009) Dede Korkut Kitabı-2, İndeks-Gramer. Ankara: TDK Yayınları.
ERSOY, F. (2016) Çuvaş Türkçesinde Yeterlilik Kategorisi. Dil Araştırmaları, S 18, 85-102
GÖKÇE, F. (2014) Altay Dillerinde Ortak Bir Gramatikal Morfem {Zarf-Fiil Eki/Mastar Eki + Gör-} Üzerine. Türkbilig, S 27, 1-12.
GÖKÇE, F. (2015) Kutadgu Bilig’de Kör- “Görmek”: Çok Anlamlılık, Metafor ve Gramerleşme. Türkbilig, S 29, 59-76.
GÖKDAĞ, B. A. (2016) İran’daki Türk Dillerinde Yeterlilik Fiilinin Kullanımı. XI. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı (25 Eylül-28 Eylül 2016, Budapeşte/Macaristan), Ankara, 201-207.
GÖKSEL, A. & KERSLAKE, C. (2005) Turkish, A Comprehensive Grammar. London: Routledge.
GÜNER, G. (2008) Karahanlı Türkçesinde Fiil. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
KARA, F. (2011) Bil- Tasvir Fiilinin İşlevleri. Turkish Studies, S 6/1, 1421-1438.
KARAMANLIOĞLU, A. F. (1994) Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
KERİMOĞLU, C. (2011) Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi.
KORKMAZ, Z. (1959) Türkiye Türkçesinde “iktidar” ve “imkân” Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeler. TDAY Belleten 1959, 107-124.
KORKMAZ, Z. (1992) Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
MEHMET, G. (2007) Yeterlilik Kategorisi ve Salar Türkçesindeki Görünümü. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C 4, S 3, 80-90.
ÖLKER, G. (2015) Gülşen-i Hayat. Konya: Palet Yayınları.
ÖZÇELİK, S. (2005) Dede Korkut-Araştırmalar, Notlar/Dizin/Metin. Ankara: Gazi Kitabevi.
ÖZTÜRK, R. (2015) Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
ÖZTÜRK, R. (2016) Özbek Türkçesi El Kitabı. Konya: Palet Yayınları.
TEKİN, T. (2010) Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
TİMURTAŞ, F. K. (2005) Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
TS V: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü V, O - T. (1996) Ankara: TDK Yayınları.
YASTI, M. (2011) Esrârü’l-ʿÂrifîn. Konya: Aybil Yayınları.
YILDIZ, M. (2016) Yeni Uygur Türkçesinde “Al-” Fiilinin Yardımcı Fiil Olarak Kullanımı Ve Fonksiyonları. SUTAD, S 39, 199-211.
YÜKSEL, Z. (2001) Kırım Türkçesinde Ol- Yeterlik Fiili. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S 12/1, 417-425.
Genel Ağ Kaynakları
http://www.benlikoyu.com (Erişim tarihi: 08.08.2019)
https://gomurgenli.tr.gg (Erişim tarihi: 28.07.2019)
http://gazetearsivi.milliyet.com.tr (Erişim tarihi: 21.07.2019)
http://www.kosektas.net (Erişim tarihi: 04.08.2019)
http://www.sarikavakkoyu.com (Erişim tarihi: 02.08.2019)
http://sozluk.gov.tr (Erişim tarihi: 06.08.2019)
http://www.tebdiz.com (Erişim tarihi: 05.09.2019)
Taranan Metinler
TAHİR, K. (2006) Göl İnsanları. İstanbul: İthaki Yayınları.
TAHİR, K. (2007) Damağası. İstanbul: İthaki Yayınları.
TAHİR, K. (2017) Yol Ayrımı. İstanbul: İthaki Yayınları.
BEYATLI, Y. K. (2008) Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
|
https://orcid.org/0000-0002-8216-0483 