|
The Prominent Metonymic Elements in the Tezkire of ʿAlī Shīr Navā’ī’s Mecâlisü’n Nefâyis
TEMEL, Emine
JMTS 2020, 17(2):286-311; DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.2.15
Published online: 4 August 2020
Article (PDF 521 KB)
ÖZET
Alî Şîr Nevâyî (1441-1510), Doğu Türkçesinin, Deşt-i Kıpçak, Türkistan ve Hint alt kıtasını kaplayan geniş bir coğrafyada ortak yazı dili olarak kullanılmasına kuruculuk etmiş önemli bir şahsiyettir. Nevâyî, İslâmî muhit Orta Dönem Türk dünyasının en çok eser veren şair ve yazarı olarak, Türk diliyle kaleme alınmış ilk şairler tezkiresini Mecâlisü’n-Nefâyis (H 896 / M 1490-91) adlı eseri ile ortaya koymuştur.
Bu makalede Mecâlisü’n-Nefâyis adlı tezkire, öne çıkan metonimik yapılar bağlamında ele alınacaktır. Metonimi (ad değişimi) bir şeyin ismi yerine onunla çeşitli ilgiler üzerinden yakınlığı bulunan özellik, nitelik, parça veya diğer şeylerin isimlerinin kullanılmasına imkân veren bir söz sanatıdır.
Bu çalışmada, kaynak (mevcut) kavramlara karşılık gelen hedef (kastedilen) kavramlar tespit edilecek ve bu iki kavram arasındaki metonimiler, ilgi yönlerine göre tasnif edilecektir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Alî Şîr Nevâyî, Mecâlisü’n Nefâyis, metonimi, söz varlığı, kavram alanı, edebî dil.)
ABSTRACT
ʿAlī Shīr Nevā’ī (1441-1510) is a very significant and leading figure in the formation of Eastern Turkish as a common written language in a quite large geography including Cumania (Deşt-i Kıpçak), Turkistan, and Indian subcontinent. Nevā’ī, as the most productive poet and author in the Islamic, Middle Period Turkish world, put forward the first tezkire (collection of biographies) of poets written in Turkish language, namely his famous work Mecâlisü’n-Nefâyis (H 896 / 1490-91 A.D).
In this article, the tezkire titled Mecâlisü’n-Nefâyis will be examined in the context of its prominent metonymic elements. Metonymy is a figure of speech consisting of the use of the name of one thing for that of another of which it is an attribute or with which it is associated.
In this study, the target (implied) concepts corresponding to the source (original) concepts will be ascertained, and the metonymies in between these two concepts will be classified with regard to their directions of implication.
KEY WORDS
ʿAlī Shīr Nevā’ī, Mecâlisü’n-Nefâyis, metonymy, vocabulary, conceptual field, literary language.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKSAN D. (2000) Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKSAN D. (2006) Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
AKSAN D. (2007) Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını. Ankara: Bilgi Yayınevi.
AKSAN D. (2011) Türkçeye Yansıyan Türk Kültürü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
AKSOY Ö. A. (1984) Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II Deyimler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARAT R. R. (1988) Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ARAT R. R. (2007) Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ATALAY B. (2006) Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri). I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BARUTCU-ÖZÖNDER F. S. (1996) Alį Şįr Nevāyį Muħākemet’ül-Luġateyn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BARUTCU ÖZÖNDER F. S. (2016) Ali Şir Nevâyî (1441-1501): Âlim, Şâir ve Devlet Adamı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13/3, 47-54. doi: 10.1501/MTAD.13.2016.3.28
BAYRAV S. (1969) Yapısal Dil Bilimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
BİLGEGİL K. (2015) Edebiyat Bilgi ve Teorileri. İstanbul: Salkımsöğüt Yayınevi.
ERASLAN K. (haz.) (2001) Alî-Şîr Nevayî Mecâlisü’n-Nefâyis I (Giriş ve Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERASLAN K. (haz.) (2001) Alî-Şîr Nevayî Mecâlisü’n-Nefâyis II (Çeviri ve Notlar). Farsça Çeviri: Naci TOKMAK. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERCİLASUN A. (2007) Makaleler-Dil-Destan-Tarih-Edebiyat. Yay. haz. Ekrem Arıkoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.
ERCİLASUN A. (2016) Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
ERDEM M. (2004) Mağrupi’nin Şiirlerinde Metonimi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 1/1, 55-63.
ERGİN M. (2008) Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ERGUN P. (2013) Türk Kültüründe Ölümle İlgili Bazı Terimler. Milli Folklor, Yıl 25, S. 100, 134-148.
ERSOY A. (2015) Necatî Beğ Divanı’nda İsim+Yardımcı Fiil Yapısındaki Bazı Birleşik Fiillerde Ad Aktarması İlişkileri. Turkish Studies, 10/8, 1035-1058.
ERSOY R. (2002) Türklerde Ölüm ve Ölü İle İlgili Rit ve Ritüeller. Milli Folklor, Yıl 14, S. 54, 86-101.
JAKOBSON R., HALLE M. (1956) Fundamentals of Language. The Hague: Mouton.
KARABEY T., ATALAY M. (haz.) (2000) Ahmed Cevdet Paşa Belâgat-ı Osmâniye. Ankara: Akçağ Yayınları.
KOCAKAPLAN İ. (1998) Açıklamalı Edebî Sanatlar. İstanbul: Damla Yayınevi.
KÖPRÜLÜ M. F. (1997) Çağatay Edebiyatı. İslâm Ansiklopedisi. 3. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 270-323.
KÖVECSES Z., RADDEN G. (2007) Towards a Theory of Metonymy. The Cognitive Linguistic Reader içinde, Ed. Vyvyan EVANS, Benjamin BERGEN, Jörg ZİNKEN, London: Equinox, 335-359.
LAKOFF G. (1987) Women, fire and dangerous things: What categories reveal about the mind. Chicago: University of Chicago Press.
LAKOFF G., JOHNSON M. (2015) Metaforlar, Hayat, Anlam ve Dil. Çev. Gökhan Yavuz DEMİR. İstanbul: İthaki Yayınları.
LODGE D. (1977) The Modes of Modern Writing: Metaphor, Metonymy and the Typology of Modern Literature. London: Arnold.
MALOV C. E. (1951) Pamyatniki Drevnetsyurkskoy Pis’mennosti. (Памятники древнетюркской письменности). Moskva: Akademii Nauk CCCR.
ORKUN H. N. (1994) Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÖGEL B. (1984) Türk Kültür Tarihine Giriş. VI, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
PANTHER K. U, THORNBURG L. L. (2003) Introduction: On the nature of conceptual metonymy. Metonymy and Pragmatic Inferencing içinde, Amsterdam/Philadephia: John Benjamins Publishing Company, 1-20.
PARLATIR İ., GÖZAYDIN N., ZÜLFİKAR H. (1998) Türkçe Sözlük K-Z. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
RIEMER N. (2001) Interpreting Semantic Extension: Metaphor and Metonymy on Different Levels of Lexical Categorization. https://pdfs.semanticscholar.org/45e0/b0c78516dd73c7ef6e0b04fde0df184a4cf8.pdf (Erişim Tarihi: 02.05.2020)
SAĞOL YÜKSEKKAYA G. (2018) Türklerde Ölüm Algılanışı ‘Ölmek’ Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle. Uçmağa Varmak Kitabı içinde, Ankara: Kitabevi, 3-40.
SARAÇ Y. (2007) Klâsik Edebiyat Bilgisi, Belâgat. İstanbul: 3F Yayınları.
SİNANOĞLU S. (1953) Kelimelerin Etymonu Esas Tutularak Tertiplenen Yunanca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ŞENÖDEYİCİ Ö. ( 2005) Türk Dilinde Mecaz-ı Mürsel. TDAY Belleten, II, 119-133.
TARLAN A. N. (1962) Ali Şîr Nevâi: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Doğu Türkistan Göçmen Cemiyeti Neşriyatı.
TARLAN A. N. (2017) Edebiyat Meseleleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
TEKİN T. (1988) Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEMEL E. (2018) Doğu Türkçesi (14.-16. yy.) Cümle ve Sözcük Öbekleri. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
THOMSEN V. (1896) Inscriptions de l’Orkhon Déchiffrées. Helsingfors: MSFou.
ÜÇOK N. (2004) Genel Dilbilim (Lengüistik), İstanbul: Multilingual Yayınları.
VARDAR B. (2002) Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları.
YAYLAGÜL Ö. (2006) Dívānü Lûgāti’t-Türk’teki Ad Aktarmalı (Metonymic) Yapılar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3/1, 77-88.
|
