|
Derivational Suffixes in Holophrase (Hapax Legomenon) of Modern Turkish Language
OKTA, Gökçe
JMTS 2020, 17(4):540-553; DOI: 10.1501/MTAD.17.2020.4.30
Published online: 24 January 2021
Article (PDF 321 KB)
ÖZET
Yapım eklerinin işlevi yeni sözcük türetmektir ancak yeni sözcük türetmek için kimilerine daha sık başvurulurken kimileri yalnızca bir sözcükte görülür. Tek sözcüklerin (hapax legomenon) sözlükler, çeviri kaynakları gibi alanlarda ihmal edildiği gibi bu sözcüklerden bazılarını türeten ekler de pek çok araştırmacı tarafından göz ardı edilmektedir. Ancak gerek eklerin biricikliği gerek Türkçenin bir eke işlerlik kazandırma potansiyeli gerekse tarihî metinlerde de örneklenebilen bu eklerin bizler için adeta bir dil mirası oluşu eklerin önemini ortaya koymaktadır. Yine bu eklerin kalıcılıkları, belirlenen ölçütlere göre incelendiğinde pek çoğunun ilerleyen dönemlerde de varlığını sürdüreceği öngörülmektedir. Bu çalışmada öncelikle tek sözcükte kullanılan ekler ve tarihî görünümleri incelenmiş, ardından konuyla ilgili yapılan tek incelemede yer alan kimi eklerin neden bu kapsamda değerlendirilemeyeceği açıklanmış, son olarak eklerin ilerleyen dönemlerdeki varlığıyla ve türetkenliğiyle ilgili tespitlerde bulunulmuştur.
ANAHTAR KELİMELER
Biçim bilgisi, yapım eki, türetkenlik, hapax legomenon
ABSTRACT
The function of suffixes is to derive new words, but some are used more frequently to derive new words, while others appear in only one word. Just as single words (hapax legomenon) are neglected in areas such as dictionaries and translation sources, the suffixes deriving some of these words are ignored by many researchers. However, the uniqueness of the suffixes, the potential of Turkish to make a suffix functional, and the fact that these suffixes, which can be exemplified in historical texts, are literally a language heritage for us, reveal the importance of the suffixes. Again, when the permanence of these suffixes is examined according to the determined criteria, it is predicted that many of them will continue to exist in the future. In this study, firstly the suffixes used in a single word and their historical appearances were examined, then it was explained why some of the suffixes in the single study on the subject could not be evaluated in this context, and finally, the presence and derivation of the suffixes in later periods was determined.
KEY WORDS
Morphology, suffix, derivation, hapax legomenon
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AĞAOĞLU A. (2011) Fikrimin İnce Gülü. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
ARANOFF M. (1976) Word Formation in Generative Grammer. Cambrige: MIT Press.
ARGUNŞAH M. (2014) Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
ATA A., M. TULUM (2011) Uygur Türkçesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
ATALAY B. (1942) Türk Dilinde Ekler ve Kökler Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Matbaai Ebuzziya.
AYAZLI Ö. (2012) Altun Yaruk Sudur VI. Kitap, Ankara: TDK Yayınları.
BAAYEN H. (1989) A Corpus-based Approach to Morphological Productivity: Statistical Analysis and Pscholinguistic Interpretation. Ph D. Diss. Vrije Universiteit, Amsterdam.
BANGUOĞLU T. (2007) Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
BİCE H. (1993) Hoca Ahmet Yesevi Dîvân-ı Hikmet. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
BROCKELMANN C. (1954). Osttürkische Grammatik der Islamischen Lit-teratısprachen Mittelasiens. Leiden: Tuta Sub Aegide Pallas.
CANPOLAT M., Z. ÖNLER (2016) İshâk Bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: TDK Yayınları.
ÇOTUKSÖKEN Y. (2011) Yapı ve İşlevlerine Göre Türkiye Türkçesi’nin Ekleri. İstanbul: Papatya Yayınları.
DEMİRCİ Ü. Ö. (2018) Tarama ve Derleme Sözlükleri ile Tanıklanan ‘hapaxlar’. Düzce Üniversitesi I. Uluslararası Türk Dili Çalıştayı, 139-147.
DEMİREL E. (2019) Irk Bitig ve Körüm Bitig’de Temel Sözcüklerin Karşılaştırıl-ması, X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 506-512.
DEVELİ H. (2010) Osmanlı Türkçesi Grameri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
DİLAÇAR A. (2016) Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: TDK Yayınları.
ECKMANN J. (2005) Çağatayca El Kitabı (çev. G. Karaağaç). Ankara: Akçağ Yayınları.
ECKMANN J. (2014) Nehcü’l-Feradis (yay.: S. Tezcan-H. Zülfükar). Ankara: TDK Yayınları.
EKER S. (2006) Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
ERBİL L. (2019) Tuhaf Bir Kadın.İstanbul: İş Bankası Yayınları.
ERDAL M. (1991) Old Turkic Word Formation. Otto Harrossowitz-Wiesbaden.
ERDEM M. (2016) Türkçede Türetkenlik ve Türetkenliği Ölçme Yöntemleri, Türk-bilig Dergisi, S: 32, 169-180.
EREN H. (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
ERGİN M. (2013) Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
ERGİN M. (2018) Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: TDK Yayınları.
FRAUENFELDER U. H., R. SCHREUDER (1992) Constraining Psycholinguistic Models of Morphological Processing and Representation: The Role of Productivity, Yearbook of Morphology 1991, Springer Netherlands, Dordrecht, 165-183.
GABAIN A. M. (2007) Eski Türkçenin Grameri (çev. M. Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
GENCAN T. N. (2007) Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Yayınları.
GÜLENSOY T. (2010) Türkçe El Kitabı.Ankara: Akçağ Yayınları.
GÜLSEVİN G. (2011) Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
GÜNER G. (2013) Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Kesit Yayınları.
HACIEMİNOĞLU N. (2000) Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: TDK Yayınları.
HATİBOĞLU V. (1974) Türkçenin Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
HAZAR M. (2013) Türkiye Türkçesi Sözlüğünde Çatı Eklerinin Kullanımına Art ve Eş Zamanlı Toplu Bir Bakış, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, XXXIV, 149-158.
HENGİRMEN M. (1983) Güvâhi Pend-Nâme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
KALSIN Ş. (2011) Harezm Türkçesi Grameri-İsim. Ankara: Gazi Kitabevi.
KARAAĞAÇ, G. (2013) Türkçenin Dil Bilgisi.Ankara: Akçağ Yayınları.
KARAGÖZLÜ S. (2018) İbnü Mühennâ Lügati. İstanbul: Kesit Yayınları.
KARAMANLIOĞLU A. F. (1994) Kıpçak Türkçesi Grameri.Ankara: TDK Yayın-ları.
KARAMANLIOĞLU A. F. (1989) Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t-Türkî). Ankara: TDK Yayınları.
KARASOY Y. (1998) Şiban Han Dîvânı: İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım.Ankara: TDK Yayınları.
KORKMAZ Z. (2014) Türkiye Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
KÖK A. (2004) Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
LARDILLEUX A., Y. LAPIGE (2007) Hapax Legomena: Their Contribution in Number and Efficiency to Word Alignment. Third Language and Technology Conference (October 5-7-Poznan-Poland), 440-450.
LESSING F. D. (2003) Moğolca-Türkçe Sözlük (çev. Günay KARAAĞAÇ). Ankara: TDK Yayınları.
LIEBER R. (2009) Introducing Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
MARDAGA H. (2012) Hapax Legomena: A Neglected Field in Biblical Studies, Sage Journals, V. 10, 264-274.
NİŞANYAN S. (2012) Sözlerin Soyağacı. İstanbul: Everest Yayınları.
PAÇACIOĞLU B. (2016) VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. Ankara: Kesit Yayınları.
STAROSTIN, S. A., A. V. DYBO, O. A. MUDRAK (2003) An Etymological Dictionary of Altaic Languages. Vol. I. Brill.
STEMBERGER J. P.-MACWHINNEY B. (1988) Are Inflected Forms Stored in the Lexicon?. Theorical Morphology: Approaches in Modern Linguistics, CA: Academic Press, San Diego, 101-116.
ŞAHİN H. (2015) Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
ŞİRİN H. (2016) Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: TDK Yayınları.
TAŞ İ. (2015) Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: TDK Yayınları.
TATCI M. (1998) Yûnus Emre Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
TEKİN Ş. (2003) Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dili Araştırmaları Dizisi.
TIETZE, A. (2002) Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. İstanbul: Simurg Yayınları.
TOPARLI R. (2017) İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn. Ankara: TDK Yayınları.
TURAN F. (2019) Çağatayca Manzum Sözlük-Nisâb-ı Kutbiyye. Ankara: TDK Yayınları.
Türk Dil Kurumu Derleme Sözlüğü https://sozluk.gov.tr (09.09.2020)
Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr (09.09.2020)
Türk Dil Kurumu Tarama Sözlüğü https://sozluk.gov.tr (09.09.2020)
Türk Dünyası El Kitabı C II (1992), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
UZUN E. (2016) Türetim Eklerinin Türetkenliğini Ölçme Önerileri Üzerine, 20. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri 12-13 Mayıs 2006, Maltepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 147-159.
YAVUZ K. (2017) Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşen-nâme)-Metin ve Günümüz Türkçesine Aktarma). Ankara: Kırşehir Valiliği Yayınları.
YAVUZARSLAN P. (2019) Kamus-ı Türkî-Şemsettin Sami. Ankara: TDK Yayınları.
YILMAZ E.-DEMİR N.-KÜÇÜK M. (2013) Kısas-ı Enbiya. Ankara: TDK Yayınları.
YÜCE N. (2014) Mukaddimetü’l-Edeb. Ankara: TDK Yayınları.
|
